Συνέντευξη στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη ( In 2 life
14.3.14)
«Tώρα αρχίζουν τα δύσκολα» για τις ελληνικές διεκδικήσεις των γερμανικών αποζημιώσεων, θεωρεί ο γραμματέας της Συντονιστικής Επιτροπής του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας, Στέφανος Ληναίος, που αυτό τον καιρό επαναλαμβάνει στο Θέατρο Άλφα τον «Εχθρό του Λαού» του Ίψεν μαζί με την Έλλη Φωτίου. Και ελπίζει για θετικό μακροπρόθεσμα αποτέλεσμα μετά την έστω καθυστερημένη συγκρότηση –με απόφαση της διαρκούς Επιτροπής Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής– διακομματικής επιτροπής του ελληνικού Κοινοβουλίου, υπό την ηγεσία του προέδρου της Βουλής, με μοναδικό αντικείμενο να ενημερώσει υπεύθυνα τα ευρωπαϊκά Κοινοβουλία για τις οφειλές της Γερμανίας προς την Ελλάδα.
Ωστόσο, θυμώνει με τον Γερμανό Πρόεδρο: «Ο κ. Γκάουκ ελπίζουμε σύντομα να συνειδητοποιήσει ότι το "ηθικό χρέος" που αναγνωρίζει ως μοναδική υποχρέωση είναι αυτονόητο, αλλά δεν αρκεί αν δεν συνοδεύεται και με τη λέξη "αποζημίωση"», τονίζει.
Κύριε Ληναίε, υπήρξατε Γενικός Γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (ΣΕΗ),από το 1965 μέχρι το 1967. Το συνδικαλιστικό όργανο κατάφερε τότε να εξασφαλίσει τις συλλογικές συμβάσεις μαζί με άλλες σοβαρές διεκδικήσεις. Σήμερα που νομιμοποιήθηκε και το 3,52€ μικτά και για τους ηθοποιούς κανείς δεν αντιδρά. Τι άλλαξε και σε συνδικαλιστικό επίπεδο και σε πολιτιστικό;
Πολλά. Εδώ και πολλά χρόνια. Η τηλεόραση έπαιξε τον πρώτο κακό ρόλο. Έδωσε βέβαια χρήμα και δημοσιότητα σε νέους ηθοποιούς, τους στέρησε όμως τη δυνατότητα να γίνουν ολοκληρωμένοι ηθοποιοί. Η ευκολία της ανάδειξης έσβησε τη δυσκολία της απόδειξης πάνω στη σκηνή. Άλλο το Θέατρο, άλλο το πανί και το γυαλί. Υπάρχει βέβαια και το χειρότερο. Από τη «μόδα» της τηλεόρασης και του διαδικτύου, αντί οι νέοι μας να πάρουν την ουσία, πήραν την επιφάνεια. Έργα παρακμής, παραστάσεις εντυπωσιασμού. Πολλά ΜΜΕ ανεβάζουν και κατεβάζουν τους δικούς τους «αστέρες» σβήνοντας ολόκληρη την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου.
Το Σωματείο των Ηθοποιών δεν φέρει καμία ευθύνη;
Το Σωματείο έχει τη δεύτερη ευθύνη. Χωρίς όμως να ξέρουμε, όπως η κότα και το αυγό, ποιος φταίει περισσότερο. Το ΣΕΗ που αδρανεί ή οι ηθοποιοί που δεν ενδιαφέρονται για το ΣΕΗ; Με αποτέλεσμα να έχουν καταργηθεί όλα όσα με το αίμα μας, με απεργίες, με δικαστήρια και κυνηγητά, πέτυχε η γενιά μας μεταξύ 1957-1967. Δεν υπάρχει πια αργία, δεν υπάρχει ωράριο, δεν υπάρχουν συμβάσεις και θεωρείται σπάνιο να πληρώνεται κανονικά ο ηθοποιός τόσο σε πολλά θέατρα όσο και σε όλα τα τηλεοπτικά κανάλια.
Το Κράτος και το Υπουργείο Πολιτισμού, βέβαια, έχουν
την πιο μεγάλη ευθύνη. Καμιά κυβέρνηση δεν αποφάσισε να ιδρύσει το Εθνικό
Συμβούλιο Γραμμάτων και Τεχνών, όπως το αντίστοιχο αγγλικό ARTS CΟUNCIL, που
υπάρχει σε όλα τα πολιτισμένα κράτη. Στα βιβλία μου «Το Αυριανό Θέατρο» και
«Αλυσίδα», περιγράφω λεπτομερώς και τα προβλήματα και τις πιθανές λύσεις τους.
Περιγράφω βέβαια και τις αιτίες. Και την κυριότερη: μια τεράστια παρασκηνιακή
παρέα που ουσιαστικά ελέγχει τα Υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας.
Σαράντα δύο χρόνια στο θέατρο Άλφα. Ο πολιτικός προσανατολισμός το καθόριζε και το καθορίζει;
Ο κοινωνικός προβληματισμός, στον οποίο όμως ενυπάρχουν και η Πολιτική, με την έννοια «δικαιώματα και υποχρεώσεις του Πολίτη» και όχι η στρατευμένη, ανεξέλεγκτα, κομματική γραμμή. Στα προγράμματα των έργων μας βάζω πάντα μια φράση που νομίζω ότι μας εκφράζει: «Το Θέατρο Άλφα είναι σαν ένα Ανοιχτό Παράθυρο. Ο Θεατής βλέπει και ακούει τα πάντα όχι για να τον καθοδηγήσουμε αλλά για να διαλέξει αυτός και να βγάλει το δικό του συμπέρασμα». Αυτός είναι και ο τίτλος του σεμιναρίου που ήδη ξεκινήσαμε με επιτυχία στο Άλφα και θα το συνεχίσουμε τόσο εδώ όσο και σε διάφορες πόλεις στην περιφέρεια. Αυτός θα είναι και ο τίτλος του τελευταίου μου βιβλίου που ετοιμάζω, ύστερα από το, σχεδόν αυτοβιογραφικό «Ένα ποτάμι θάλασσα».
Γιατί επιλέξατε –και επιμένετε δεύτερη χρονιά με– τον Εχθρό του Λαού;
Το έργο το είχαμε έτοιμο από την εποχή της δικτατορίας αλλά μας το απαγόρευσαν. Πιστεύω ότι τώρα είναι περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. Το διαλέξαμε γιατί είναι ένα μεγάλο, κλασσικό, κοινωνικό έργο για κάθε χώρα και για κάθε εποχή. Όπως όλα τα μεγάλα κλασσικά έργα, από τον Αισχύλο και τον Σαίξπηρ, μέχρι σήμερα. Το παρουσιάζουμε ορθόδοξα, με μια ελεύθερη απόδοση που το φέρνει πιο κοντά μας, χωρίς όμως να αλλοιώσουμε τα μεγάλα του, διαχρονικά, μηνύματα. Κάποιοι άλλοι, Έλληνες και ξένοι, νέοι σκηνοθέτες έχουν το δικαίωμα να το παρουσιάζουν όπως θέλουν χωρίς όμως να προδίδουν την ουσία του έργου και να ευτελίζουν τους ήρωές του. Εκτός κι αν το παρουσιάσουν ως δικό τους έργο βασισμένο στο μύθο του Ίψεν. Όπως κάναμε κι εμείς, προκειμένου να χτυπήσουμε τη δικτατορία, παρουσιάζοντας τον Οιδίποδα του Τζαίημς Ρουζ-Έβανς, βασισμένο στο μύθο του Σοφοκλή.
Πιστεύετε ότι υπάρχει σήμερα ένας γνήσιος ιδεολόγος που επιμένει να μάχεται για το κοινό καλό, έστω κι αν, έπειτα από κατασκευασμένες συκοφαντίες, χαρακτηρίζεται «Εχθρός του Λαού», ειδικά στη σημερινή άγρια εποχή;
Ναι, πιστεύω υπάρχουν πολλοί που όπως λέει κι ο Ίψεν «υπάρχουν αλλά δεν φαίνονται. Ή δεν τους αφήνουν να φανούν. Που μένουν, έστω και μόνοι, όρθιοι, πιστοί στις ιδέες τους, όχι με λόγια αλλά δίνοντας ακόμη και τη ζωή τους. Και φαίνεται ότι πάνω σ’ αυτούς ακουμπάνε, αιώνες τώρα, όλοι οι πεσμένοι και ορθώνουν το ανάστημά τους. Από τον Σωκράτη, τον Σπάρτακο και τον Γκάντι μέχρι τον Γκεβάρα, τον Νέλσον Μαντέλα, τους ήρωες του ’21 και το δικό μας Γρηγόρη Λαμπράκη, που έπαιξαν το μέγιστο ρόλο τους σε τέτοια άγρια κλίματα της εποχής τους. Και σ’ αυτό το άγριο, λοιπόν, σημερινό κλίμα, υπάρχουν «εχθροί του λαού» και θα φανούν στην ώρα τους. Θ’ αναγνωριστούν φυσικά, μετά θάνατον, όπως πάντα.
Σαράντα δύο χρόνια στο θέατρο Άλφα. Ο πολιτικός προσανατολισμός το καθόριζε και το καθορίζει;
Ο κοινωνικός προβληματισμός, στον οποίο όμως ενυπάρχουν και η Πολιτική, με την έννοια «δικαιώματα και υποχρεώσεις του Πολίτη» και όχι η στρατευμένη, ανεξέλεγκτα, κομματική γραμμή. Στα προγράμματα των έργων μας βάζω πάντα μια φράση που νομίζω ότι μας εκφράζει: «Το Θέατρο Άλφα είναι σαν ένα Ανοιχτό Παράθυρο. Ο Θεατής βλέπει και ακούει τα πάντα όχι για να τον καθοδηγήσουμε αλλά για να διαλέξει αυτός και να βγάλει το δικό του συμπέρασμα». Αυτός είναι και ο τίτλος του σεμιναρίου που ήδη ξεκινήσαμε με επιτυχία στο Άλφα και θα το συνεχίσουμε τόσο εδώ όσο και σε διάφορες πόλεις στην περιφέρεια. Αυτός θα είναι και ο τίτλος του τελευταίου μου βιβλίου που ετοιμάζω, ύστερα από το, σχεδόν αυτοβιογραφικό «Ένα ποτάμι θάλασσα».
Γιατί επιλέξατε –και επιμένετε δεύτερη χρονιά με– τον Εχθρό του Λαού;
Το έργο το είχαμε έτοιμο από την εποχή της δικτατορίας αλλά μας το απαγόρευσαν. Πιστεύω ότι τώρα είναι περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. Το διαλέξαμε γιατί είναι ένα μεγάλο, κλασσικό, κοινωνικό έργο για κάθε χώρα και για κάθε εποχή. Όπως όλα τα μεγάλα κλασσικά έργα, από τον Αισχύλο και τον Σαίξπηρ, μέχρι σήμερα. Το παρουσιάζουμε ορθόδοξα, με μια ελεύθερη απόδοση που το φέρνει πιο κοντά μας, χωρίς όμως να αλλοιώσουμε τα μεγάλα του, διαχρονικά, μηνύματα. Κάποιοι άλλοι, Έλληνες και ξένοι, νέοι σκηνοθέτες έχουν το δικαίωμα να το παρουσιάζουν όπως θέλουν χωρίς όμως να προδίδουν την ουσία του έργου και να ευτελίζουν τους ήρωές του. Εκτός κι αν το παρουσιάσουν ως δικό τους έργο βασισμένο στο μύθο του Ίψεν. Όπως κάναμε κι εμείς, προκειμένου να χτυπήσουμε τη δικτατορία, παρουσιάζοντας τον Οιδίποδα του Τζαίημς Ρουζ-Έβανς, βασισμένο στο μύθο του Σοφοκλή.
Πιστεύετε ότι υπάρχει σήμερα ένας γνήσιος ιδεολόγος που επιμένει να μάχεται για το κοινό καλό, έστω κι αν, έπειτα από κατασκευασμένες συκοφαντίες, χαρακτηρίζεται «Εχθρός του Λαού», ειδικά στη σημερινή άγρια εποχή;
Ναι, πιστεύω υπάρχουν πολλοί που όπως λέει κι ο Ίψεν «υπάρχουν αλλά δεν φαίνονται. Ή δεν τους αφήνουν να φανούν. Που μένουν, έστω και μόνοι, όρθιοι, πιστοί στις ιδέες τους, όχι με λόγια αλλά δίνοντας ακόμη και τη ζωή τους. Και φαίνεται ότι πάνω σ’ αυτούς ακουμπάνε, αιώνες τώρα, όλοι οι πεσμένοι και ορθώνουν το ανάστημά τους. Από τον Σωκράτη, τον Σπάρτακο και τον Γκάντι μέχρι τον Γκεβάρα, τον Νέλσον Μαντέλα, τους ήρωες του ’21 και το δικό μας Γρηγόρη Λαμπράκη, που έπαιξαν το μέγιστο ρόλο τους σε τέτοια άγρια κλίματα της εποχής τους. Και σ’ αυτό το άγριο, λοιπόν, σημερινό κλίμα, υπάρχουν «εχθροί του λαού» και θα φανούν στην ώρα τους. Θ’ αναγνωριστούν φυσικά, μετά θάνατον, όπως πάντα.
Σε τι ελπίζετε;
Με αυτό το έργο του Ίψεν ξανανιώσαμε. Μαζί με την Έλλη Φωτίου, τον Χρήστο Κελαντώνη, τον Στάθη Σαμαρτζή, τον Γιώργο Χαλεπλή, την Κατερίνα Ζαχαριουδάκη, τον Δημήτρη Κατσώνη και όλους τους συντελεστές της παράστασης, ζούμε κάθε Παρασκευή και Σαββατοκύριακο ώρες μεγάλης συγκίνησης, όπως τότε, με το έργο μας «Καληνύχτα Μαργαρίτα». Λίγοι θεατές αλλά αρκετοί, ανάλογα με την κρίση που χτυπάει όλη την κοινωνία μας, μας χειροκροτούν με φανερή συγκίνηση και μας αναγκάζουν στο τέλος της παράστασης να ανοίγουμε μαζί τους συζήτηση πάνω στα μηνύματα του έργου. Και τελειώνουμε πάντα με αυτή τη φράση που τελειώνω κι εδώ, μια φράση που γεμίζει αισιοδοξία και εμάς και τους θεατές –μακάρι να αισιοδοξήσουν και οι αναγνώστες σας: « Στην εποχή που κυριαρχεί το ψέμα, η διάδοση της Αλήθειας είναι μια μικρή, επαναστατική πράξη».
Με αυτό το έργο του Ίψεν ξανανιώσαμε. Μαζί με την Έλλη Φωτίου, τον Χρήστο Κελαντώνη, τον Στάθη Σαμαρτζή, τον Γιώργο Χαλεπλή, την Κατερίνα Ζαχαριουδάκη, τον Δημήτρη Κατσώνη και όλους τους συντελεστές της παράστασης, ζούμε κάθε Παρασκευή και Σαββατοκύριακο ώρες μεγάλης συγκίνησης, όπως τότε, με το έργο μας «Καληνύχτα Μαργαρίτα». Λίγοι θεατές αλλά αρκετοί, ανάλογα με την κρίση που χτυπάει όλη την κοινωνία μας, μας χειροκροτούν με φανερή συγκίνηση και μας αναγκάζουν στο τέλος της παράστασης να ανοίγουμε μαζί τους συζήτηση πάνω στα μηνύματα του έργου. Και τελειώνουμε πάντα με αυτή τη φράση που τελειώνω κι εδώ, μια φράση που γεμίζει αισιοδοξία και εμάς και τους θεατές –μακάρι να αισιοδοξήσουν και οι αναγνώστες σας: « Στην εποχή που κυριαρχεί το ψέμα, η διάδοση της Αλήθειας είναι μια μικρή, επαναστατική πράξη».
