Γιά τον Μίκη

του Ρούντι Ρινάλντι

Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα δύο 90άρηδες και άνω, πρώτα ο Μανώλης Γλέζος και τώρα ο Μίκης Θεοδωράκης, έφυγαν από τη ζωή δείχνοντάς μας με απλό και απτό τρόπο τον «όγκο» της ύπαρξής τους και τη σημασία που είχαν για τη χώρα, τον λαό, τον πολιτισμό, τη χειραφέτηση. Η δράση τους εκτυλίχθηκε για δεκαετίες στον ελλαδικό χώρο, αλλά οι ίδιοι ξεπέρασαν τα σύνορα της μικρής χώρας και έγιναν παγκόσμια σύμβολα. Σήμερα όμως μιλάμε για τον Μίκη.

Στη ζωή ζωηρών και πλούσιων σε πολιτισμό λαών, όπως είναι η ελληνική περίπτωση, εμφανίζονται μεγάλες χαρισματικές προσωπικότητες, που κατορθώνουν να συμπυκνώσουν και να εκφράσουν την ελληνικότητα μαζί με ένα οικουμενικό πνεύμα. Πρόκειται για ανθρώπους που εμπνεύστηκαν από την ιστορία, το παρόν, τις ιδιαιτερότητες, τις αρετές και τους αγώνες του λαού, που συγκινήθηκαν από την ομορφιά του τόπου μας, που έμαθαν να αγαπούν την πατρίδα τους, αλλά και κάθε πατρίδα, που συμπαρατάχθηκαν με τα μεγάλα ρεύματα της εποχής για απελευθέρωση και κοινωνική προκοπή.

Μεταξύ αυτών, τα τελευταία 70 τουλάχιστον χρόνια, περίοπτη θέση έχει αναμφισβήτητα ο Μίκης Θεοδωράκης.

Η προσφορά του στον τόπο και τον λαό είναι τεράστια. Το έργο του σε όλους τους τομείς της μουσικής μπόλιασε την ελληνική ψυχή με μεγάλα νοήματα, μεγάλα τραγούδια, μεγάλες στιγμές της ιστορίας του τόπου.

Από νέος ήταν μέσα στους αγώνες, μπαρουτοκαπνισμένος, βασανισμένος, φυλακισμένος, εξορισμένος. Σαν μουσικός δημιουργός και σαν πολιτικός έπαιξε μεγάλο ρόλο στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν αναδύθηκε ένα τεράστιο πολιτιστικό και κοινωνικό μέτωπο. Στη δικτατορία τα τραγούδια του και οι συναυλίες του σε όλο τον κόσμο εμψύχωσαν την αντιφασιστική και αντιιμπεριαλιστική πάλη του λαού. Η μελοποίηση ιδιαίτερα του Ρίτσου εκείνα τα χρόνια, αλλά και των στίχων του μάρτυρα Παναγούλη, έδωσαν μεγάλη ορμή. Το «Άξιον εστί» του Ελύτη, τεράστιο κείμενο, σαν ένα μανιφέστο ελληνικότητας και αγώνα, τραγουδιέται μέσα από τη μουσική του Μίκη δεκαετίες τώρα, από τα χείλη πολλών γενιών.

Ο Μίκης όμως έχει και μια παγκόσμια διάσταση. Το συμφωνικό του έργο είναι ακόμα αναξιοποίητο και υπό μελέτη. Οι μουσικές που έγραψε για πολλές τεράστιες κινηματογραφικές επιτυχίες (Ζορμπάς, Ζ, Κατάσταση πολιορκίας, Τίτο κ.λπ.) τον έκαναν πασίγνωστο σε ολόκληρο τον πλανήτη. Συναντήθηκε με πολλούς ηγέτες του προοδευτικού κόσμου και έδωσε συναυλίες σε πολλά από τα μεγαλύτερα και κατάμεστα στάδια του κόσμου.

Τα τελευταία 11 χρόνια έδωσε την τελευταία μεγάλη μάχη της ζωής του. Στάθηκε όρθιος απέναντι στο καθεστώς των μνημονίων, αψήφησε τις απαγορεύσεις του πολιτικού προσωπικού, διοργάνωσε εκδηλώσεις, εμψύχωσε κόσμο, πήρε πρωτοβουλίες για να γκρεμιστούν τα μνημόνια, πρόβαλε προτάσεις. Αποτέλεσε ένα σύμβολο αγώνα και ανυπότακτης πάλης. Πιο πρόσφατα, όρθωσε το ανάστημά του και απέναντι στη συμφωνία των Πρεσπών.

Ο λαός δεν στέκεται ιδιαίτερα τούτες τις μέρες στα λάθη ή σε κινήσεις που έκανε ο Μίκης για τις οποίες μπορεί ο καθένας να έχει τη γνώμη του. Ο ελληνικός λαός αισθάνεται το μέγεθος της προσφοράς του Μίκη, και δεν φέρεται μικρόψυχα απέναντί του. Ο «όγκος» του, το μέγεθος της προσφοράς του και η στάση του στο τέλος (γιατί μην ξεχνάμε ποτέ την αλήθεια: «τα στερνά τιμούν τα πρώτα») τα σβήνουν όλα, τα κάνουν να είναι τελείως μικρά, σαν μικρές μουντζούρες σε ένα χαρτί φλογισμένων συνθημάτων και νοημάτων.

***

Γνώρισα τον Μίκη την εποχή των μνημονίων. Μας δέχθηκε στο σπίτι του γιατί ήδη δεν μπορούσε να μετακινηθεί, και συζητήσαμε για ώρες. Ήξερε ποιοι είμαστε και ενδιαφερόταν τότε για τα εγχειρήματα που είχε στο νου του και προσπαθούσε να περπατήσουν στην πραγματική ζωή. Αντιμετώπιζε πολλές τρικλοποδιές και το γνώριζε καλά. Δεν ήταν εύκολο να τον κοροϊδέψουν: τους γνώριζε από την καλή κι από την ανάποδη. Σε μια στιγμή μας λέει: «τι νομίζετε, οι περισσότεροι αποζητούν να βγουν μόνο μια φωτογραφία μαζί μου»… Το σαμποτάρισμα της προσπάθειάς του ήταν συστηματικό, και είχε αποτέλεσμα. Αλλά δεν απογοητευόταν και έβρισκε τρόπους να είναι παρών, να δηλώνει την άποψή του, να παρεμβαίνει. Οι δυνάμεις του, η ηλικία και υγεία του, δεν του το επέτρεπαν, όμως η φλόγα ήταν άσβεστη μέσα του.

Ο Μίκης, όπως πολλοί μεγάλοι μουσικοί, είχε μια δική του κοσμοθεωρία, για την οποία μάλιστα έχει γράψει. Πρόκειται για τη «συμπαντική αρμονία». Το μουσικό του έργο ήταν μια έκφραση αυτής της κοσμοθεωρίας, και ο ίδιος είχε συντάξει έναν μεγάλο πίνακα, κάτι σαν έναν χάρτη αστεριών, όπου φαίνονταν οι σχέσεις και οι συνδέσεις όλων των μουσικών έργων του. Μιλούσε συχνά για το πώς γεννιόντουσαν στο κεφάλι του τα διάφορα έργα και πώς τα μετέγραφε μετά από δουλειά σε παρτιτούρες κ.λπ. Μιλούσε επίσης με μια πίκρα για γτο γεγονός ότι το συμφωνικό του έργο είναι πιο γνωστό π.χ. στη Γερμανία παρά στην Ελλάδα. Ευτυχώς υπάρχουν πολλά βιβλία του στα οποία καταγράφονται οι θεωρητικές, πολιτικές, πολιτιστικές κ.λπ. απόψεις του Μίκη, και πρέπει να αξιοποιηθούν πολλαπλά.

Ο λόγος του ήταν πάντα χειμαρρώδης. Η μνήμη του λειτουργούσε άψογα. Μετά από ώρα (δηλαδή κάνα-δυο ώρες περίπου) κουραζόταν, η φωνή του έβγαινε με δυσκολία. Η συζήτηση ελάφραινε. Μιλούσε σαν νέο παιδί για το ποδόσφαιρο ή τον αθλητισμό.

Η τελευταία του παρέμβαση για τη συμφωνία των Πρεσπών δεν άρεσε σε πολλούς αριστερούς. Τσακώθηκα μαζί τους, γιατί το ύφος τους ήταν απόλυτο. Ο Μίκης τους ερέθιζε, δεν μπορούσαν να τον αποδεχθούν. Αλλά αυτό ήταν δικό τους πρόβλημα.

Πήγα σε πολλές συναυλίες με έργα του Μίκη. Θυμάμαι το Κάντο Χενεράλ στο Ηρώδειο πριν λίγα χρόνια, με ερμηνευτές τον Πέτρο Πανδή και την Μαρία Φαραντούρη. Σε όλες τις συναυλίες ο λαός, κατασυγκινημένος από το έργο και τη στάση του Μίκη (που άλλοτε ήταν παρών με καροτσάκι, άλλοτε υποβασταζόμενος, άλλοτε και χωρίς την παρουσία του), του έκφραζε με απλοχεριά ένα πελώριο «ευχαριστώ».

Όσο κι φαίνεται αδύνατο, συνέβη τούτες τις μέρες: Ο Μίκης έφυγε όρθιος! Ναι, όρθιος. Φανταστείτε τον να μας χαιρετά ξέροντας ότι το έργο του συνεχίζει να πάλλει τις ψυχές των ανθρώπων, και ιδιαίτερα του τόσο ταλαιπωρημένου και δοκιμαζόμενου λαού μας! Μίκη έχουμε ραντεβού, και ξέρουμε ότι θα έρθεις ορμητικός, δυνατός, νεανικός, χειμαρρώδης.