Η χρονιά της πανδημίας

του Ρούντι Ρινάλντι

από το Δρόμο της Αριστεράς

Το 2020 χαρακτηρίζεται πάνω απ’ όλα σαν χρονιά του Covid-19 και της πανδημίας. Και ορθά. Διότι αυτή η πανδημία δεν θα περάσει όπως οποιαδήποτε εποχιακή επιδημία από αυτές που συνήθως εμφανίζονται. Θα σημαδέψει τις εξελίξεις, θα επιταχύνει τάσεις και θα είναι κι ένα πεδίο πολλαπλής πάλης, το οποίο θα οριστεί από ό,τι αφήσει πίσω της η πανδημία αυτή.

Το πρώτο δεδομένο που πρέπει να κρατήσουμε είναι η σχέση της πανδημίας με τις εξελίξεις του σύγχρονου καπιταλισμού. Η διατάραξη της μεταβολικής σχέσης του ανθρώπου και της φύσης έχει προχωρήσει σε τόσο μεγάλο βαθμό που εμφανίζονται με μεγαλύτερη από ποτέ ένταση και οξύτητα είτε παλιές αρρώστιες που είχαν ξεπεραστεί, είτε νέες μορφές κορωνοϊών ή ιών. Ήταν στην ημερήσια διάταξη η εμφάνιση μιας επιδημίας που θα εξελισσόταν σε πανδημία. Πολλά από τα αίτια που την υποβοηθούν έχουν να κάνουν και με τον τρόπο που είναι οργανωμένες οι κοινωνίες σήμερα, με τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στις διάφορες χώρες, την ταχύτητα των μεταφορών και της μετακίνησης εμπορευμάτων, ανθρώπων κ.λπ. λόγω της παγκοσμιοποίησης.

Επομένως δεν μπορεί να συζητηθεί σκέτα στο πεδίο του υγειονομικού χώρου το ζήτημα της πανδημίας και να το αντιμετωπίσουμε σαν ένα «φυσιολογικό» ζήτημα που αφορά τον χώρο της υγείας. Αυτό είναι το δεύτερο δεδομένο. Δεν στέκει δηλαδή μια λογική ότι τέλος πάντων είναι σύνηθες να εμφανίζονται κάθε τόσο κάποιοι ιοί, κι ότι εν πάση περιπτώσει θα περάσει και ο κύκλος του Covid-19, και θα συνεχιστεί κάπως η ζωή. Διότι βιώνουμε μια πανδημία που, πέρα από αυτή τη φυσική της –ας πούμε– διάσταση, συνδέεται οργανικά με την παγκόσμια δομική κρίση του καπιταλισμού και την επηρεάζει. Επηρεάζει την οικονομία με τον τρόπο που αυτή διαρθρώνεται, τη γεωπολιτική, την οργάνωση και λειτουργία του τομέα της επιστήμης. Η πανδημία θα τροποποιήσει πράγματα και στον επιστημονικό τομέα, θα επιδράσει στην οργάνωση του υγειονομικού συστήματος (παγκόσμια αλλά και σε κάθε χώρα και κάθε περιοχή), και βεβαίως θα επηρεάσει και την ταξική πάλη και την πολιτική δράση, τροποποιώντας όσα γνωρίζαμε ως τώρα.

Το τρίτο δεδομένο αφορά το τίμημα που θα πληρώσουν η κοινωνία, οι υποτελείς τάξεις και ο λαός. Ήδη γνωρίζουμε ότι πεθαίνουν, συχνά εκτός υγειονομικών δομών, εγκαταλειμμένοι, οι πλέον αδύναμοι και οι ηλικιωμένοι. Δεν πολυενοχλεί βέβαια τους κυνικούς συστημικούς απολογητές ο χαμός ανθρώπων τους οποίους θεωρούν ούτως ή άλλως «τελειωμένους». Αλλά αυτό δεν είναι το μοναδικό τίμημα: τραυματίζεται ανεπανόρθωτα μια νέα γενιά, από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο. Το πιο ευαίσθητο τμήμα του πληθυσμού «εκπαιδεύεται» να είναι κλεισμένο σε τέσσερις τοίχους απέναντι σε έναν υπολογιστή… Πέραν αυτών όμως, το τίμημα περιλαμβάνει τις επιταχυνόμενες αναδιαρθρώσεις και τη βίαιη επιβολή νέων κοινωνικών μοντέλων. Με άλλα λόγια, δεν θα επανέλθουμε στην όποια προηγούμενη κανονικότητα. Εξάλλου εμείς στην Ελλάδα έχουμε μπει σε μια κατάσταση μη κανονικότητας από τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, και συνεχίζουμε να τραβάμε την ανηφόρα…

Η διέξοδός τους ισοδυναμεί με απόρριψη τεράστιων μαζών

Το τέταρτο δεδομένο είναι πως η όποια «διέξοδος» από την κρίση (δηλαδή μια διέξοδος ιδωμένη από την πλευρά του κεφαλαίου, που είναι η κυρίαρχη κοινωνική σχέση σε ολόκληρο τον πλανήτη), η όποια νέα εκτόξευση του καπιταλισμού (ώστε να μπορεί να διασφαλίζει μια κερδοφορία και εν μέσω κρίσης), δεν μπορεί να γίνει χωρίς να πεταχτεί έξω από την εργασία και την παραγωγή ένα τεράστιο, πολύ μεγάλο εφεδρικό δυναμικό εργασίας. Κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί χωρίς μια μεγάλη καταστροφή κεφαλαίου και παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό παλιότερα «λυνόταν» με τους κλασικούς πολέμους, με την απαξίωση και την καταστροφή κεφαλαίου και παραγωγικών δυνάμεων. Σήμερα προωθείται κυρίως μέσα από την απόρριψη και τον αποκλεισμό τεράστιων μαζών από την παραγωγική διαδικασία.

Στις πρώτες δεκαετίες της αναδιάρθρωσης (1980-1990) διαλύθηκε σε μεγάλο βαθμό το μεγάλο εργοστάσιο, ο ενιαίος χώρος όπου υπήρχε μια ομογενοποιημένη εργατική δύναμη, χτυπήθηκαν τα εργατικά και άλλα δικαιώματα που είχαν κερδηθεί, ο τρόπος οργάνωσης του εργατικού κινήματος κ.λπ. Τώρα υλοποιείται ένα μεγαλύτερο άδειασμα, ακόμα και του χώρου των υπηρεσιών και άλλων χώρων που αποκαλούνταν ατμομηχανές της νέας εποχής, της νέας οικονομίας κ.λπ. Οι προτάσεις για τηλε-εργασίες, τηλε-εκπαιδεύσεις κ.λπ., όπως και οι διακηρύξεις για τη λεγόμενη «4η Βιομηχανική Επανάσταση» και τη «Μεγάλη Επανεκκίνηση», στοχεύουν μεταξύ άλλων και στο άδειασμα των υπηρεσιών από ένα εργατικό δυναμικό που υπήρχε μέσα σ’ αυτές. Η αναδιάρθρωση που συντελείται σήμερα με σημαία την «4η Βιομηχανική Επανάσταση» και τη «Μεγάλη Επανεκκίνηση» χρησιμοποιεί στοιχεία της πραγματικότητας για να προωθήσει τους όρους και τις προϋποθέσεις μιας νέας εκτίναξης του κεφαλαίου, μιας εξόδου του από την κρίση με τους δικούς του όρους.

Δεν στέκει μια λογική ότι τέλος πάντων είναι σύνηθες να εμφανίζονται κάθε τόσο κάποιοι ιοί, κι ότι εν πάση περιπτώσει θα περάσει και ο κύκλος του Covid-19, και θα συνεχιστεί κάπως η ζωή

Βεβαίως δεν αποκλείεται διόλου και το στοιχείο του πολέμου μέσα σε όλον αυτόν τον ανταγωνισμό. Και οπωσδήποτε με την πανδημία οξύνεται η γεωπολιτική διάσταση των αντιθέσεων, και ευνοείται η εμφάνιση νέων κύκλων σύμπτωσης των κρίσεων σε πλανητικό επίπεδο. Τα διάφορα διεθνή κέντρα ήδη αρπάζονται, και θα αρπαχτούν ακόμη πιο άγρια, ενώ τίποτα δεν αποκλείει την ανάδυση νέων διεθνών ισχυρών κέντρων – πράγμα που θα βαθύνει κι άλλο τη λυσσαλέα αντιπαράθεση των «Μεγάλων». Αυτές οι εκτιμήσεις δικαιολογούν την υπόθεση ότι μπορεί να μην διαιωνιστεί η μέχρι στιγμής διαχείριση των αντιθέσεων, έστω και κουτσά-στραβά. Συσσωρεύονται δηλαδή όροι που μπορεί να οδηγήσουν στην απώλεια του όποιου ελέγχου υφίσταται ακόμη.

Η προστασία της υγείας δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτά που επιδιώκει το κεφάλαιο

Όσα περιγράφηκαν ως τώρα συγκροτούν τον στόχο και την πολιτική του κεφαλαίου μέσα στην κρίση και την πανδημία. Δεν είναι δηλαδή πολιτική του κεφαλαίου να προστατέψει την υγεία της κοινωνίας, κι αυτό είναι το πέμπτο δεδομένο. Ακόμα και πίσω από πλευρές που αφορούν τα εμβόλια ή τα φάρμακα υπάρχει μια τεράστια σύγκρουση και ένας λυσσαλέος ανταγωνισμός τμημάτων και μερίδων του κεφαλαίου και διαφόρων μπλοκ ισχυρών χωρών, που προσπαθούν και μέσα από τέτοιες πλευρές να ενισχύσουν την παρουσία τους, να ηγεμονεύσουν σε περιοχές κ.λπ.

Επίσης πρέπει να δούμε άλλες δύο πλευρές που υπάρχουν σ’ αυτό το ζήτημα – το με ποιο τρόπο θα βγούμε από την κρίση. Η πρώτη αφορά την οικονομία. Υπάρχει μια τεράστια ύφεση, οπότε επιδίωξη του κεφαλαίου είναι να λειτουργήσει και να υπάρχει ένας οικονομικός κύκλος, έστω και όπως-όπως. Δηλαδή να μην σταματήσει η οικονομία, διότι αυτός ακριβώς ο κίνδυνος υπήρξε με την εμφάνιση μιας παγκόσμιας επιδημίας που έπληξε σοβαρά ή και μπλόκαρε αρκετούς τομείς. Ορισμένοι άλλοι αναπτύχθηκαν, αλλά συνολικά προκλήθηκε μεγάλο πρόβλημα στη λειτουργία του οικονομικού κύκλου από την πανδημία. Το κεφάλαιο επιθυμεί λοιπόν να υπάρχει ένας οικονομικός κύκλος κερδοφορίας για κάποιους τομείς, να μπορούν έστω να συντηρηθούν κάποιοι από αυτούς χωρίς να πληγούν καίρια από την πανδημία. Πολιτικά αυτό προϋποθέτει μια ορισμένη διαχείριση του παγκόσμιου προλεταριάτου, των λαών και των εθνών, των κοινωνιών, καθώς και τον έλεγχο των λαϊκών τάξεων: εδώ προωθείται μια επιδοματική πολιτική σαν εργαλείο και σαν μέσο. Στόχος είναι να κρατήσουν σε μια σχετική ηρεμία συνολικά τον κόσμο της εργασίας – σε πλανητική κλίμακα. Στον ίδιο στόχο κατατείνει η καλλιέργεια του φόβου μέσα από τα ΜΜΕ και τους λοιπούς χειριστικούς μηχανισμούς, που επίσης παίζουν ενεργητικότατο ρόλο.

Μία δεύτερη πλευρά εντοπίζεται στον χώρο της επιστήμης. Εδώ αναδύονται μεγάλα ερωτηματικά: πού κατευθύνονται οι έρευνες και τα κονδύλια γενικά, και με ποιο τρόπο αντιμετωπίζονται καταστάσεις σαν την πανδημία; Βλέπουμε πώς οι «από πάνω» αναγκάζονται να επιδιώξουν τη δημιουργία εμβολίων ή τα φαρμάκων. Υπηρετεί κι αυτό την υλοποίηση των σχεδίων που προαναφέρθηκαν – δεν τους καθοδηγεί η έγνοια για την υγεία του κόσμου, ούτε για την αντιμετώπιση των αιτίων τέτοιων επιδημιών. Έτσι εξηγείται ο βομβαρδισμός με διάφορες «ειδήσεις» και «πληροφορίες», συχνά αντιφατικές, που αποκρύπτουν το πραγματικό πρόβλημα – ενώ υποθάλπουν φοβικές τάσεις στους πληθυσμούς. Και βεβαίως «αναβαθμίζονται» μέσα σ’ αυτή την κατάσταση οι σχέσεις του κράτους με ιδιωτικούς τομείς (φαρμακοβιομηχανία κ.ά.), στήνονται διάφορες επιτροπές με ρόλο υποβοηθητικό, στήριξης και δικαιολόγησης των διαφόρων μέτρων που παίρνονται όπως παίρνονται.

Το βασικό «μέτρο» των διεθνών κέντρων: Η κατάργηση του δημόσιου χώρου

Πρέπει λοιπόν να ξεδιπλωθεί μια μεγάλη αμφισβήτηση για το αν όλα αυτά έχουν σαν κίνητρο την προστασία της υγείας της κοινωνίας και την καταπολέμηση όλης αυτής της μάστιγας. Βεβαίως, υπάρχουν στον χώρο της επιστήμης άνθρωποι της πρώτης γραμμής, άνθρωποι που δουλεύουν στα εργαστήρια, στο χώρο της υγείας και άλλους συγγενικούς χώρους. Αυτοί έρχονται σε άμεση επαφή με το πρόβλημα, θρηνούν πολλά θύματα, και προσπαθούν να βοηθήσουν όπως μπορούν, με όσα μέσα έχουν στα χέρια τους. Υπάρχει όμως μια μεγάλη υποκρισία από πλευράς κράτους, πολιτικών αρχών κ.λπ. όταν μιλούν για «τους ήρωές μας τους γιατρούς» κ.λπ. Διότι στην ουσία δεν έχουν κάνει τίποτα απολύτως για την καλυτέρευση των τομέων υγείας. Ίσα-ίσα, εξακολουθούν να προωθούν περικοπές και να επιδεικνύουν έναν μεγάλο κυνισμό.

Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν από τις κυβερνήσεις και τα διεθνή κέντρα, αποστασιοποιημένα από το μαρτύριο των λαϊκών τάξεων, επεδίωκαν να δημιουργηθεί μια ανοσία αγέλης με έμμεσο τρόπο

Πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι αυτή τη στιγμή λειτουργεί η μισή οικονομία, και ότι όλες οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν από τις κυβερνήσεις και τα διεθνή κέντρα, αποστασιοποιημένα από το μαρτύριο των λαϊκών τάξεων, επεδίωκαν να δημιουργηθεί μια ανοσία αγέλης με έμμεσο τρόπο. Εφάρμοσαν βέβαια και πιο σκληρά λοκντάουν, ώστε να περιορίσουν ή και να εξαλείψουν το πολιτικό κόστος, να συγκαλύψουν τις ευθύνες τους κ.λπ. Η οικονομία είχε όμως πάντα προτεραιότητα. Μαζί μ’ αυτά προωθήθηκε έντονα η καταστολή, το κεντρικό δε «μέτρο» της πολιτικής τους σε ολόκληρο τον πλανήτη είναι ο περιορισμός και η κατάργηση του δημόσιου χώρου – χωρίς να αναζητούνται οποιεσδήποτε άλλες λύσεις. Μαζί μ’ αυτό έρχεται και η κατάργηση όποιων στοιχείων κοινωνικότητας θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Επιδίωξη των ελίτ είναι ακριβώς να μην λειτουργούν τέτοια στοιχεία, αφού έτσι διευκολύνεται ένας μεγαλύτερος έλεγχος των πληθυσμών, μέχρις ότου «επιλυθεί» το πρόβλημα. Οι πιο νευραλγικοί τομείς εξακολουθούν να λειτουργούν «κανονικά», χωρίς προστασία των εργαζόμενων. Υπολογίζουν κυνικά ότι θα πεθάνουν αρκετά εκατομμύρια, «δεν γίνεται» να ζήσουν όλοι…

Ας περάσουμε στο τελευταίο, έκτο δεδομένο: η πολιτική και ταξική πάλη δεν καταργείται μέσα στις συνθήκες της πανδημίας και της αναδιάρθρωσης. Αλλά τροποποιείται. Σε πολλές χώρες είχαμε εκλογικές διαδικασίες εν μέσω κορωνοϊού, είχαμε εξεγέρσεις, είχαμε πολιτικές ανατροπές, είχαμε πολέμους, είχαμε και κινητοποιήσεις. Στη χώρα μας μια συγκέντρωση που είχε μια μαζικότητα, γιατί τροποποιήθηκε πολύ το θέμα του δημόσιου χώρου και της πολιτικής πάλης, ήταν αυτή που αφορούσε τη δίκη της νεοναζιστικής συμμορίας το καλοκαίρι: πολύς κόσμος ένοιωσε την ανάγκη να έχει μια παρουσία εκείνη την ημέρα. Στα άλλα καλέσματα ο κόσμος είναι κουμπωμένος, και τα διάφορα επετειακά (Πολυτεχνείο, Γρηγορόπουλος) αφορούν και κινητοποιούν περιορισμένο αριθμό ανθρώπων. Βέβαια υπάρχει μια τεράστια δυσφορία, ιδιαίτερα για το δεύτερο λοκντάουν και τον τρόπο που γίνεται, αλλά και για το δούλεμα που πέφτει…

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ένα ενιαίο μέτωπο κεφαλαίου, κοινωνιών και υποτελών τάξεων ενάντια στον κορωνοϊό. Δεν είναι αυτή η βασική αντίθεση που υπάρχει. Η βασική αντίθεση ορίζεται από την ανάγκη προστασίας της υγείας και της συνοχής της κοινωνίας κόντρα σε διευθυντήρια, κυβερνήσεις, επιτελεία και μέτρα, κόντρα στην επιχειρούμενη αναδιάρθρωση και κοινωνική μοντελοποίηση. Είναι ανάγκη η αντίθεση αυτή να αναδειχθεί με τον πιο πρόσφορο τρόπο, διότι δεν υφίσταται προστασία της υγείας χωρίς τέτοιο αγώνα.

Από αυτή την άποψη, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι καμιά κυβέρνηση δεν ταρακουνήθηκε για τα καλά από τον Covid-19. Και από αυτό βγαίνει ένα δεύτερο συμπέρασμα: ότι υπάρχει μια χαμηλή συνειδητοποίηση στις λαϊκές μάζες γύρω από όσα συμβαίνουν, ότι κυριαρχεί ένα σοκ και ένας φόβος, κι αυτό πρέπει κάπως να ξεπεραστεί. Από την άρχουσα τάξη ασκείται με μεγάλη ένταση μια ιδεολογική πολιτική μέσα από την καταγγελία των λεγόμενων «αρνητών». Σήμερα όλα φορτώνονται σε αυτούς, όπως χθες φορτώνονταν στους «εθνολαϊκιστές». Εδώ δεν τσουβαλιάζουν μόνο τους ανορθολογιστές ή όσους δεν προσέχουν και κάνουν ότι τους καπνίσει, αλλά οποιονδήποτε αντιστέκεται ή έχει μια διαφορετική άποψη για όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή.

Τρίτο συμπέρασμα: η προστασία της ζωής και της κοινωνίας πρέπει να περάσει μέσα από το βάθεμα της αντισυστημικής κριτικής και να χρωματιστεί από το όραμα για μετάβαση σε μια άλλη κοινωνική οργάνωση. Αυτό δεν είναι λίγο. Έχει ήδη τεθεί από μεγάλα μαζικά κινήματα, τίθεται κι από τις ίδιες τις αντιφάσεις αυτού του συστήματος, και από την ανικανότητα των αρχουσών τάξεων να προλαμβάνουν ή να επιλύουν τέτοια προβλήματα χωρίς να καταβάλλουν οι λαοί βαρύτατο τίμημα. Άρα το βάθεμα της κριτικής πρέπει να ειδωθεί και σε σχέση με τις αιχμές που προωθεί πιεστικά αυτό το διάστημα η παγκοσμιοποιητική πτέρυγα: «4η Βιομηχανική Επανάσταση», «Μεγάλη Επανεκκίνηση», «Πράσινη Οικονομία» κ.λπ. Εδώ πρέπει να ξεσκεπάζεται και η ουσιαστική σιγή ασυρμάτου από διάφορους χώρους όπως οι Πράσινοι, το κίνημα για την κλιματική αλλαγή κ.λπ. Που, αντί να κλιμακώσουν τις καμπάνιες τους ενάντια στην ακραία διατάραξη της σχέσης ανθρώπου-φύσης, έχουν συμμαζευτεί…

Για μια αποτελεσματική υπεράσπιση της υγείας και της κοινωνίας

Σε αυτά τα βασικά συμπεράσματα πρέπει να στηριχτεί η τοποθέτησή μας, η ζύμωση που κάνουμε, και ο τρόπος με τον οποίο θα σταθούμε και θα συμπεριφερθούμε το επόμενο διάστημα. Είναι λάθος να περιμένουμε ότι τα προβλήματα κάπως θα λυθούν χάρη σε κάποια επιστημονικά επιτεύγματα, κι ότι θα επιστρέψουμε στην προτεραία κατάσταση. Οι επιπτώσεις της πανδημίας θα έχουν διάρκεια, και ο σχεδιασμός της αστικής τάξης δεν αφορά απλά και μόνο την επίλυση του προβλήματος αυτού. Είναι μια «επίλυση» που θα μορφοποιήσει και θα μοντελοποιήσει την κοινωνία σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του κεφαλαίου.

Ας μην λησμονούμε ότι τα παραπάνω έχουν να κάνουν και με τις κοινωνικές σχέσεις που υπάρχουν στον πλανήτη, και με τον καταστροφισμό που έχει το κεφάλαιο. Γι’ αυτό και δεν στέκεται το σχήμα ενός δήθεν ενιαίου μετώπου ενάντια στον κοινό εχθρό Covid-19. Και για τον ίδιο λόγο ήδη από τώρα και διαρκώς θα έπρεπε να υπάρχει μια γραμμή υπεράσπισης της υγείας και της συνοχής της κοινωνίας, απέναντι και σε αντίθεση και σε ανταγωνισμό με τα διευθυντήρια, τις κυβερνήσεις, τα επιτελεία κ.λπ. Αυτό δεν σημαίνει μια γενικόλογη καταγγελιολογία που αδιαφορεί για το πρόβλημα – κάθε άλλο. Υπογραμμίζουμε την ανάγκη να συμβάλλουμε όλοι ώστε να δημιουργηθούν στοιχεία μιας άλλης συνείδησης γύρω και από αυτά τα θέματα. Να καλλιεργηθούν μορφές αυτοπροστασίας και συλλογικής προστασίας, μέτρα συνεργασίας στην κοινωνία, στους χώρους που ζουν, σπουδάζουν, δουλεύουν κ.λπ. οι άνθρωποι. Και να οργανωθεί ο κόσμος ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει όσο καλύτερα και αποτελεσματικότερα γίνεται αυτήν την κατάσταση.

Σχόλια