H Κυπριακή Άμυνα και Εθνική Φρουρά - Αναμένονται εξελίξεις

Δρ Πέτρος Σαββίδης

H στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία (2016) και τη Λιβύη (2019), εν τη απουσία ουσιαστικής διεθνούς αντίδρασης, επέδρασε καταλυτικά στη στρατηγική αυτοπεποίθηση της Άγκυρας και αναβάθμισε την αντίληψή της ως περιφερειακής υπερδύναμης, η οποία δύναται να επιβάλλει τη θέλησή της διά της στρατιωτικής ισχύος, αγνοώντας ή διαστρεβλώνοντας τις αρχές του διεθνούς δικαίου. Έτσι, η απουσία αποτελεσματικού, εθνικού και συλλογικού, μηχανισμού ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο ενθάρρυνε τη στρατιωτικοποίηση, εκ μέρους της Άγκυρας, των ενεργειακών εξελίξεων στην Κυπριακή ΑΟΖ και τη δυναμική παρείσφρησή της, ακόμη και εντός των 13 οριοθετημένων οικοπέδων της ΚΔ.

Σε εθνικό επίπεδο, η χρόνια διστακτικότητα που επιδεικνύεται στη δημιουργία μιας σοβαρής αεροναυτικής δύναμης Ακτοφυλακής (με δικινητήρια αεροσκάφη ναυτικής επιτήρησης, περιπολικά ανοικτής θάλασσας με οργανικά ελικόπτερα, χερσαίο σύστημα θαλάσσιας επιτήρησης πέραν του ορίζοντα, και μη επανδρωμένα αεροσκάφη ΜΕΑ), ή ακόμη και ενός μικρού, αλλά πραγματικού, κυπριακού Πολεμικού Ναυτικού, αποτελούμενου από στολίσκο σύγχρονων πυραυλακάτων (ΤΠΚ), υπό την κάλυψη χερσαίων συστημάτων πυραύλων κατά πλοίων, οδήγησε τελικά στην τουρκική κυριαρχία της κυπριακής ΑΟΖ. Η υπερεκτίμηση του ρόλου της ΕΕ για την αποτροπή της Άγκυρας και η ψευδαίσθηση της επίδειξης σημαίας στην Κυπριακή ΑΟΖ από ένα άοπλο Περιπολικό Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΑΘ) που απέκτησε η Διοίκηση Ναυτικού, αντανακλούν την έλλειψη πραγματικής πολιτικής και στρατιωτικής βούλησης για αντιμετώπιση σημαντικών ζητημάτων, όπως το ενεργειακό πρόγραμμα της Δημοκρατίας, με σοβαρότητα και αποφασιστικότητα. Η πρόσφατη απόκτηση συστημάτων ΜΕΑ από το Ισραήλ και η υπογραφή σύμβασης αναβάθμισης των συστημάτων Εxocet MM-40 Block 2 στο επίπεδο Block 3, με εμβέλεια 180 χλμ., είναι μεν προς την ορθή κατεύθυνση αλλά οι ενέργειες είναι πλέον ανεπαρκείς και ετεροχρονισμένες.

Όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Η μονομερής πλέον κυριαρχία της Κυπριακής ΑΟΖ από την Τουρκία έστρεψε τις επιθετικές της βλέψεις προς την Ελλάδα δημιουργώντας σοβαρή όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και στρατιωτική αντιπαράθεση στον Έβρο και το Αιγαίο, τόσο σε συμβατικό όσο και σε ασύμμετρο επίπεδο. Η τουρκική προσπάθεια βίαιης παραβίασης των συνόρων στον Έβρο από καθοδηγούμενες ορδές μεταναστών, υπό τη μεθοδευμένη υποστήριξη της τουρκικής στρατοχωροφυλακής (Μάρτιος 2020), οι συνεχείς παρενοχλήσεις (επικίνδυνοι ελιγμοί, προσπάθειες εμβολισμού) της τουρκικής ακτοφυλακής κατά πλοίων του Λιμενικού Σώματος στο Ανατολικό Αιγαίο, και οι μαζικές, πλέον, παραβιάσεις του Εθνικού Εναερίου Χώρου (ΕΕΧ) από υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών σε κατοικημένα ελληνικά νησιά, έχουν προκαλέσει έντονο προβληματισμό στην Αθήνα.

Η υπογραφή του παράνομου μνημονίου οριοθέτησης της υποτιθέμενης υφαλοκρηπίδας μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας (Νοέμβριο 2019), εις βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, και οι επίσημες δηλώσεις Ερντογάν για τη διενέργεια σεισμικών ερευνών και γεωτρήσεων στην ελληνική υφαλοκρηπίδα της Ανατολικής Μεσογείου τους επόμενους μήνες, υπό τη συνοδεία φρεγατών του τουρκικού ναυτικού, έχουν θέσει σε κινητοποίηση τον διπλωματικό και στρατιωτικό μηχανισμό της Ελλάδας.

Σε διπλωματικό και νομικό επίπεδο υπάρχει συνεχής ενημέρωση των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτον, για τις τουρκικές προκλήσεις εις βάρος της Ελλάδας, και διακριτικές διεργασίες με άλλα ευρωπαϊκά και περιφερειακά κράτη, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Συρία. Η πρόσφατη υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της ελληνικής και της ιταλικής ΑΟΖ στην Αθήνα (9 Ιουνίου), με βάση τη μέση γραμμή των νησιωτικών ακτών του Ιονίου και των ιταλικών ακτών, αποτελεί σημαντικό διπλωματικό εργαλείο για την Αθήνα, ενώ η επίτευξη ανάλογης συμφωνίας με την Αίγυπτο, στο σύντομο μέλλον, θα ισχυροποιήσει τη νομική θέση της Ελλάδας. Η απροκάλυπτη, όμως, επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας την τελευταία τριετία, στο πλαίσιο μιας αναθεωρητικής εξωτερικής πολιτικής, και η έλλειψη αναστολών στη χρήση στρατιωτικής βίας –οι στρατιωτικές απώλειες είναι, πλέον, αποδεκτές στην τουρκική κοινή γνώμη μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016– επικεντρώνουν τη στρατηγική της Αθήνας στη στρατιωτική αποτροπή.

Η επιτυχής απαγόρευση της παραβίασης των ελληνικών συνόρων στον Έβρο και το Αιγαίο και η αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης του κορωνοϊού έχουν ενισχύσει την αποφασιστικότητα της Αθήνας και ισχυροποίησαν την εμπιστοσύνη της πολιτειακής ηγεσίας και της ελληνικής κοινής γνώμης προς τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΕΔ). Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει συνειδητοποιήσει πλήρως την κρισιμότητα των στιγμών και είναι αποφασισμένη να αντιμετωπίσει, ακόμη και με στρατιωτικά μέσα, οποιαδήποτε τουρκική προσπάθεια παραβίασης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στον Έβρο, το Αιγαίο, και την ελληνική υφαλοκρηπίδα της Ανατολικής Μεσογείου. Αφού γνωρίζει ότι οποιαδήποτε ανοχή ή υποχώρηση στην Κρήτη, την Κάρπαθο, τη Ρόδο και το Καστελόριζο θα εξαργυρωθεί άμεσα από την Τουρκία με δυναμικές διεκδικήσεις στο Ανατολικό Αιγαίο και τη Θράκη.

Σε ρητορικό επίπεδο, η στρατιωτική ηγεσία (ΥΦΕΘΑ Στρατηγός Α. Στεφάνης, Α/ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Κ. Φλώρος) έχει ξεκαθαρίσει, σε δημόσιες δηλώσεις της, ότι η Ελλάδα είναι έτοιμη και αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα για να προστατεύσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Σε στρατιωτικό επίπεδο, οι ΕΕΔ βρίσκονται, ήδη, σε κατάσταση αυξημένης ετοιμότητας και τα επιτελεία των τριών κλάδων σχεδιάζουν τη δυναμική αντιμετώπιση οποιωνδήποτε τουρκικών προκλήσεων, κατά τους επόμενους μήνες. Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία διενεργεί συνεχώς επισκέψεις και επιθεωρήσεις σε ακριτικές μονάδες και σχηματισμούς των τριών κλάδων. Πραγματοποιούνται, επίσης, έκτακτες βολές όπλων υποστήριξης (Α/Κ πυροβολικού και ρουκετοβόλων ΠΕΠ) και ασκήσεις επιχειρησιακής ετοιμότητας, των χερσαίων δυνάμεων, στην περιοχή Έβρου και των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Παράλληλα, μονάδες του ΠΝ πραγματοποιούν ασκήσεις και βολές με πραγματικά πυρά στην περιοχή νοτίως και ανατολικά της Κρήτης, και στην περιοχή Καστελορίζου-Ρόδου-Καρπάθου, ενώ ανάλογες περιοχές έχουν δεσμευτεί για υποβρύχιες περιπολίες μονάδων της Διοίκησης Υποβρυχίων του ΠΝ. Από πλευράς συντήρησης έχει εντατικοποιηθεί η προσπάθεια αύξησης της διαθεσιμότητας των πολεμικών μέσων της ΠΑ και του ΠΝ, ενώ ανάλογες προσπάθειες αναπτύσσονται και στις δυνάμεις του Στρατού Ξηράς. Η ΠΑ έχει επίσης αυξήσει τις δραστηριότητές της και εκτελεί συχνές ασκήσεις επιχειρησιακής ετοιμότητας με την ταυτόχρονη ανάπτυξη μεγάλων αριθμών μαχητικών αεροσκαφών στον αέρα. Επιπλέον το ΥΕΘΑ έχει προβεί στην πλήρωση όλων των δεξαμενών καύσιμων των τριών κλάδων και έχει επισπεύσει τις διαδικασίες παράδοσης οπλικών συστημάτων, πυρομαχικών και ανταλλακτικών προς τις ΕΕΔ.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Αθήνα αναμένει, τους επόμενους μήνες, σημαντικές εξελίξεις και προετοιμάζεται στρατιωτικά για την αντιμετώπιση τουρκικών προκλήσεων. Από την άλλη, η Άγκυρα εμφανίζεται σε ρητορικό επίπεδο, αποφασισμένη να αμφισβητήσει δυναμικά τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Απέναντι στη δεδηλωμένη αποφασιστικότητα της Αθήνας, η Άγκυρα θα πρέπει να ζυγίσει προσεκτικά τις κινήσεις της και να εκτιμήσει προσεκτικά το ρίσκο που αναλαμβάνει. Αφού η Ελλάδα, παρά τα οικονομικά προβλήματα, διαθέτει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και μπορεί να προκαλέσει συντριπτικές απώλειες στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Οποιαδήποτε τουρκική υποτίμηση των ΕΕΔ και τυχόν σύγκρισή τους με τις συριακές δυνάμεις του Άσαντ και τις λιβυκές δυνάμεις του Χαφτάρ, μπορεί, τελικά, να αποβεί μοιραία για την Άγκυρα.

Αναμφίβολα, το ξέσπασμα θερμού επεισοδίου, κρίσης ή πολεμικής σύρραξης στην Ελλάδα θα επηρεάσει δυναμικά και την Κύπρο. Το ερώτημα που προκύπτει αφορά την αμυντική κατάσταση στο νησί και ειδικά τη δυνατότητα της ΕΦ να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά οποιαδήποτε προσχεδιασμένη ενέργεια των Τουρκικών Δυνάμεων Κατοχής (ΤΔΚ), στον χερσαίο χώρο. Λόγω της υψηλής ευαισθησίας του θέματος, η ανάλυση θα επικεντρωθεί στις δυνατότητες των ΤΔΚ και θα αποφευχθεί η εξέταση επιχειρησιακών πτυχών που αφορούν την ΕΦ.

Δυνατότητες ΤΔΚ

• Η Τουρκία διατηρεί αεροπορική κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο και, ποιοτική και αριθμητική, υπεροπλία στο έδαφος.
   
• Η μείωση της τουρκικής στρατιωτικής θητείας σε έξι μήνες δεν έχει υποβαθμίσει τη μαχητική ικανότητα των ΤΔΚ, η οροφή των οποίων εκτιμάται σε 28.000-32. 000 άνδρες.
   
• Σε περίπτωση τυχαίου ή προσχεδιασμένου θερμού επεισοδίου ή κρίσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι ΤΔΚ δύνανται να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία για να αποσπάσουν πολιτικοστρατιωτικό όφελος στην Κύπρο. Έχουν τη δυνατότητα να ενεργήσουν αιφνιδιαστικά –με ή χωρίς ενίσχυση προσωπικού και μέσων από την Τουρκία– για κατάληψη περιορισμένων Αντικειμενικών Σκοπών (ΑΝΣΚ), όπως τμημάτων της ουδετέρας ζώνης ή ακόμη και των ελεύθερων περιοχών.
   
• Η μεταφορά σημαντικού αριθμού Α/Κ πυροβόλων και ρουκετοβόλων (σύνολο πέραν των 240 στοιχείων) τα τελευταία χρόνια, παρέχει πολύ μεγάλη ισχύ πυρός χωρίς την ανάγκη εκτεταμένης χρήσης της τουρκικής αεροπορίας, η δράση της οποίας αναμένεται να επικεντρωθεί στο ελληνικό θέατρο επιχειρήσεων.
   
• Η πρόσφατη ενίσχυση του αρματικού δυναμικού (περί τα 300) με σύγχρονα γερμανικά άρματα μάχης Leopard 2A4 και ο μεγάλος αριθμός τεθωρακισμένων ΤΟΜΠ και ΤΟΜΑ (περί τα 600) παρέχουν την δυνατότητα ταυτόχρονων ενεργειών Μ/Κ Τακτικών Συγκροτημάτων (ΤΣ) για την πρόκληση σύγχυσης και κορεσμό της αμυντικής προσπάθειας της ΕΦ.
   
• Αναμένεται εκτεταμένη χρήση συμβατικών και εξοπλισμένων ΜΕΑ τύπου Bayraktar TB2 και Αnka-S, ημέρα και νύκτα, η επιτήρηση του πεδίου με ηλεκτροπτικά ή θερμικά (IR) μέσα, και η αποστολή στοιχείων, σε πραγματικό χρόνο, στο τουρκικό πυροβολικό για τη μαζική προσβολή των χώρων διασποράς και των χώρων συγκέντρωσης των δυνάμεων της ΕΦ.
   
• Αναμένεται εκτεταμένη χρήση Α/Τ πυραύλων (περί των 250 εκτοξευτών) για την προστασία των τουρκικών Μ/Κ ΤΣ κατά τις εισχωρήσεις τους και την καταστροφή των αρμάτων της ΕΦ από μεγάλες αποστάσεις, πριν από την εμπλοκή τους στη μάχη.
   
• Η Τουρκία δύναται να προϊδεάσει τη διεθνή κοινότητα και να δικαιολογήσει («νομιμοποιήσει») τις στρατιωτικές της ενέργειες κατά της ΚΔ, διαμέσου συγκαλυμμένων ασύμμετρων «συμβάντων». Όπως η διενέργεια προσχεδιασμένων ενεργειών κατά τουρκοκυπριακών περιουσιών και τεμενών ή προσώπων στη νεκρή ζώνη ή τις ελεύθερες περιοχές (εκρήξεις βομβών, εμπρησμοί, συμπλοκές, δολοφονίες), η διοχέτευση ένοπλων μισθοφόρων στις ελεύθερες περιοχές για τη δημιουργία εσωτερικής αστάθειας, και άλλα.

Δυνατότητες ΕΦ

• Οι επιχειρησιακές δυνατότητες της ΕΦ σε περίοδο θερμού επεισοδίου ή κρίσεως εξαρτώνται, σε μεγάλο βαθμό, από τις πολιτικές αποφάσεις της Κυπριακής Κυβέρνησης και ειδικά τους κανόνες εμπλοκής που αυτή θα έχει εκχωρήσει στις δυνάμεις τις ΕΦ. Ο τερματισμός της άσκησης «ΑΘΗΝΑ», η οποία υιοθετήθηκε κατά την αρχηγία του Αντιστράτηγου Σ. Νάση και αφορούσε την διαχείριση κρίσεων από διυπουργική επιτροπή που συνεδρίαζε στο Υπουργείο Άμυνας, αποτελεί σημαντική τροχοπέδη στην αντιμετώπιση αιφνιδιαστικού συμβάντος ή θερμού επεισοδίου. Η αποδέσμευση κανόνων εμπλοκής από τον καιρό της ειρήνης είναι υποχρέωση της πολιτειακής ηγεσίας, ούτως ώστε η ΕΦ να μπορεί να σχεδιάσει και να εκτελέσει την αποστολή της έγκαιρα και αποτελεσματικά.
   
• Η κρίσιμη λειψανδρία που χαρακτηρίζει τις ενεργές και επιστρατευόμενες μονάδες της ΕΦ, και η εξάρτηση της αποστολής των συγκροτημάτων μάχης, από την προσέλευση και την απόδοση των εφέδρων (χωρίς να υποτιμάται η σημαντική προσφορά τους), θα πρέπει να επιλυθεί άμεσα, ούτως ώστε οι σχηματισμοί να μπορούν να εκπληρώσουν την αποστολή που τους αναθέτει η κυπριακή πολιτεία, για ευνόητους λόγους ακόμη και χωρίς επιστράτευση. Το ΓΕΕΦ θα πρέπει να ζητήσει από την Κυπριακή Κυβέρνηση την αύξηση της ενεργού δύναμης (π.χ. σε 16.000-18.000), ενώ το ΥΠΑΜ θα πρέπει να ενισχύσει τον αριθμό και τα κίνητρα των επαγγελματιών οπλιτών, λαμβάνοντας υπόψη και τις επικείμενες αποστρατεύσεις εθελοντριών και ΕΠΥ των πρώτων σειρών. Οι μεν ικανοί ΣΥΟΠ να προαχθούν σε λοχίες με ανάλογη μισθολογική αύξηση, ενώ η ανάγκη αύξησης του προσωπικού μπορεί να καλυφθεί και από τη μεγάλη δεξαμενή προσωπικού που προσφέρει η Ελλάδα, με ανάλογο επίδομα στέγης, με την πρόσληψη ικανού αριθμού νέων ΣΥΟΠ (π.χ. 3.000-4.000). Παράλληλα, θα πρέπει να μειωθούν κατακόρυφα οι εξω-υπηρεσιακές ενασχολήσεις (τελετές, γιορτές, αγήματα, παρουσιάσεις, κοκ) και η γραφειακή αγκίστρωση του προσωπικού, ούτως ώστε να αξιοποιηθεί το υφιστάμενο προσωπικό σε καθαρά επιχειρησιακά θέματα. Επιπλέον θα πρέπει να τερματιστεί οριστικά η προνομιακή μεταχείριση του μόνιμου προσωπικού, το οποίο, για δεκαετίες, τοποθετείται ευνοϊκά, εις βάρος της αξιοκρατίας και των συναδέλφων του, βάσει των κομματικών ή προσωπικών του διασυνδέσεων, δηλητηριάζοντας την πειθαρχία στο στράτευμα και την πίστη προς την αποστολή και τον σκοπό.
   
• Η ΕΦ διαθέτει ικανές αρματικές και αντιαρματικές δυνατότητες, τις οποίες όμως θα πρέπει να αναπροσαρμόσει, για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τη νέα απειλή που αναμένεται να κυριαρχήσει στο κυπριακό θέατρο επιχειρήσεων. Δηλαδή, τη συνδυασμένη χρήση ΜΕΑ και πυροβολικού, για τη στοχοποίηση, σε 24ώρη βάση, των χώρων διασποράς και τις συγκεντρώσεις των Μ/Κ ΤΣ και των χώρων ανάπτυξης των μοιρών πυροβολικού της ΕΦ. Η προστασία των δυνάμεων της ΕΦ από εχθρική προσβολή πυροβολικού και Α/Τ πυραύλων από ΜΕΑ, δύναται να επιτευχθεί διαμέσου παθητικών μέτρων προστασίας (βαφές οχημάτων και δίκτυα παραλλαγής anti-IR) και της αναθεώρησης των χρησιμοποιούμενων τακτικών (αποφυγή συγκέντρωσης δυνάμεων σε επίπεδο μονάδων και υπομονάδων, αραίωση τμημάτων σε επίπεδο ουλαμού-διμοιρίας, αποφυγή χρήσης χώρων διασποράς με τομές που έχουν αναγνωρισθεί, εδώ και χρόνια, από το Google Earth).
   
• Ενίσχυση των αντιαρματικών δυνατοτήτων της ΕΦ με σύγχρονους Α/Τ πυραύλους μεγάλης εμβέλειας για εμπλοκή των τουρκικών ΤΘ και Μ/Κ σχηματισμών στους χώρους συγκέντρωσής τους, εντός της κατεχόμενης τοποθεσίας.
   
• Επαναφορά της οργάνωσης του εδάφους ως επιχειρησιακής προτεραιότητας, για την ισχυροποίηση των Κέντρων Αντιστάσεως, και την προστασία του προσωπικού και των μέσων σε αμυντικές τοποθεσίες, οι οποίες αναμένεται να δεχθούν σφοδρές προσβολές πυρών πυροβολικού και όλμων
  .
• Μελέτη των διδαγμάτων των σύγχρονων συγκρούσεων και υιοθέτηση μη συμβατικών και ασύμμετρων τακτικών και μέσων στον συμβατικό αμυντικό αγώνα της ΕΦ.
  
  (χάρτης Πέτρου Σαββίδη)

*Διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας και επίτιμος ερευνητής στο Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και Πληροφοριών του Πανεπιστημίου Μπάκιγχαμ στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Σημερινή (14/06/20)