Αμείλικτα ερωτήματα πίσω από τη σεξουαλική βία κατά των γυναικών

της Μαρίνας Μπρέστα

Από το "Δρόμο της Αριστεράς",8.12.2018

Κάθε μία οικογένεια, κάθε γονιός, αν βρισκόταν στη θέση μας τι θα ρωτούσε; Γιατί; Το Γιατί είναι αυτό που μας αναστατώνει και μας βασανίζει. Ένα κορίτσι σαν τα κρύα τα νερά. Γιατί αυτοί οι άνθρωποι εκμεταλλεύτηκαν την καλοσύνη ή την αδυναμία του; Για ποιο λόγο; Τι τους έφταιγε;». Αυτά είναι τα λόγια της μητέρας της Ελένης.

Γιατί; Είναι το ερώτημα που χρήζει απάντησης. Μετά το γεγονός, σε κάθε γονιό φώλιασε ο φόβος. Αλλά και σε κάθε –νέο ειδικά– κορίτσι, κλονίζεται η εμπιστοσύνη, το αίσθημα ασφάλειας, αυξάνεται η επιφυλακτικότητα, εδραιώνεται ο διάχυτος, και πολλές φορές ανείπωτος, φόβος για το άλλο φύλο. Γιατί η πιθανότητα έγινε πραγματικότητα ακόμα μια φορά. Από δυο νέους άνδρες, καθ’ όλα (φαινομενικά τουλάχιστον) «κανονικούς». Κι αυτό υπενθυμίζει πως στη θέση της Ελένης, θα μπορούσε να είναι η κάθε γυναίκα.

Ψάχνοντας λίγο τα γεγονότα στην Ελλάδα, είναι τρομακτικά εντυπωσιακό πως μόνο το τελευταίο εξάμηνο βγήκαν στα Μέσα πολλές υποθέσεις βιασμού ανά την Ελλάδα: Σε Καστοριά, Ρέθυμνο, Λαμία και στη Ρόδο ξανά λίγους μήνες πριν, στο Ζεφύρι που παράτησαν στην ερημιά μια γυναίκα σε κωματώδη κατάσταση, και στον Έβρο με τη δολοφονία τριών γυναικών προσφύγων.

Κι αυτές είναι από τις λίγες μόνο υποθέσεις που γίνονται γνωστές, αφού οι βιασμοί ετησίως στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 5.000 και μόνο 150-200 καταγγέλλονται στην αστυνομία! Γιατί, όπως διαπιστώνεται σε όλες τις έρευνες, ο βιασμός και η σεξουαλική βία είναι το μοναδικό έγκλημα στο οποίο ενοχοποιείται και στιγματίζεται το θύμα. Είναι χαρακτηριστικό πως η πρώτη ερώτηση που γίνεται είναι «μήπως το προκάλεσες», ενώ, αν βρει το θύμα το κουράγιο να το καταγγείλει, όλη η διαδικασία (αστυνομία, ιατροδικαστικές εξετάσεις, δίκη) είναι φοβερά επώδυνη ψυχικά, διότι ενοχοποιείται και καταλήγει να κατηγορείται πως «τα ήθελε» κιόλας. Αυτή η αντιμετώπιση, αποτρέπει το θύμα να καταγγείλει τον βιασμό. Γιατί κι εδώ τα κοινωνικά στερεότυπα διαβρώνουν την κρίση της δικαιοσύνης.

Είναι σοκαριστικό το συμπέρασμα που προέκυψε από έρευνα του Ευρωβαρόμετρου: Συνολικά, το 27% των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι το σεξ χωρίς συγκατάθεση είναι δικαιολογημένο ή αποδεκτό, σε κάποιες περιπτώσεις, ενώ στην Ελλάδα, αυτή την άποψη εξέφρασε το 32% των ερωτηθέντων. Οι «δικαιολογίες» που φαίνεται από την έρευνα να αποδέχονται οι ερωτώμενοι («ήταν προκλητική», «είχε αρκετούς συντρόφους» κ.λπ.) δείχνουν πως η κουλτούρα του βιασμού, θολώνει τα όρια και τα κριτήρια, όχι μόνο στους άνδρες αλλά και στις γυναίκες.

Ο βιασμός ήταν και είναι στοιχείο επιβολής. Σε μια κοινωνία πατριαρχική και φαλλοκρατική, η σχέση των φύλων είναι σχέση εξουσίας, σχέση εξουσιαστή και υποτελούς. Είναι μια σχέση όπου οι γυναίκες έχουν αντικειμενοποιηθεί-εργαλειοποιηθεί και συνεπώς η θέληση τους από το ανδρικό υποκείμενο δεν μπορεί να ληφθεί ως ισότιμη.

Η Ελένη, από ό,τι φάνηκε είχε το θάρρος να πει «όχι». Αυτό έφταιξε. Είχε τη δύναμη να αντισταθεί και να υπερασπιστεί τη θέληση και την αξιοπρέπεια της, την ελευθερία της ως άνθρωπος. Είχε το θάρρος να αμφισβητήσει την εξουσία τους, την κυριαρχία τους. Η γενετήσια ελευθερία δεν είναι αυτονόητη, ούτε δεδομένη για τις γυναίκες. Και, όπως η Ελένη, πολλές γυναίκες το πληρώνουν αυτό με την ζωή τους.

Σκίτσο του John Antono

Ένα «ξεθωριασμένο» αίτημα;

Ανοίγουν έτσι πιο δύσκολα ζητήματα. Χρειάζεται μια πιο βαθιά ερμηνεία, η οποία θέλει… κότσια, απαιτεί και αναστοχασμό, αυτοκριτική και τομές. Τομές σε πολύ βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις για τον ρόλο των φύλων, την αντίληψη μας για αυτά, την ύπαρξη μας ως ανθρώπινα όντα. Γιατί η υπεροχή του άνδρα θεωρείται κάτι «φυσικό». Είναι τόσο εδραιωμένη αυτή η πεποίθηση, που δεν γίνεται καν αντιληπτή, είναι πια μη συνειδητή:

«Η ανδρική τάξη (ordre) είναι τόσο βαθιά ριζωμένη ώστε δεν χρειάζεται δικαιολόγηση: επιβάλλεται η ίδια ως προφανής, καθολική. (Ο άνδρας, homo) τείνει να γίνεται αποδεκτός ως αυτονόητος, χάρη στη σχεδόν απόλυτη και άμεση συμφωνία που καθιδρύεται, από τη μια, ανάμεσα στις κοινωνικές δομές, όπως αυτές εκφράζονται στην κοινωνική οργάνωση του χώρου και του χρόνου και στον καταμερισμό της εργασίας μεταξύ των δύο φύλων, και, από την άλλη, στις εγγεγραμμένες στα σώματα και τις νοήσεις γνωστικές δομές» (Πιερ Μπουρντιέ, «Η ανδρική κυριαρχία»)

Δεν έχουμε ξεμπερδέψει με τα πατριαρχικά και φαλλοκρατικά στερεότυπα, όσο κι αν τα τελευταία χρόνια έχει «ξεθωριάσει» το αίτημα της ισότητας. Αν κάποιος, παρόλα αυτά, παρακολουθήσει πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσει πως ειδικά γύρω από τα ζητήματα σεξουαλικής βίας, έχουν κινητοποιηθεί εκατομμύρια γυναίκες. Αργεντινή, Ισπανία, Ιρλανδία, Ινδία, Νότια Κορέα, Ισραήλ, είναι χώρες που τους τελευταίους μήνες έχουν γνωρίσει μεγάλες διαδηλώσεις γυναικών. Απέναντι σε φόνους και βιασμούς γυναικών, στην αθώωση βιαστών, ή ακόμα στην παράνομη βιντεοσκόπηση ιδιωτικών στιγμών σε μαζική κλίμακα.

Λίγες μέρες πριν, στις 25 Νοεμβρίου, ήταν η Ημέρα κατά της βίας κατά των γυναικών. Τραγική ειρωνεία… Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε στη μνήμη της Ελένης, θα ήταν η δολοφονία της να μην γίνει ακόμα ένα στατιστικό στοιχείο για αυτή την ημέρα, αλλά αφορμή για να απαντηθεί αυτό το επίμονο «Γιατί» της μητέρας της.

---

Ήταν φοιτήτρια στη Ρόδο

της Βασιλικής Δραγάτση

Σαν να τους ακούω να μιλάνε, σηκώνοντας βάρη στο γυμναστήριο:

– Ρε μαλάκα, θα έρθεις να πάρουμε παρτούζα τη δικιά μου;

– Θα θέλει, ρε, ή θα βρούμε κάναν μπελά;

– Ναι, ρε! Στρωμένη την έχω, αυτές οι φοιτήτριες, τι νομίζεις, τρελαίνονται για π…, γι’ αυτό έρχονται εδώ! Σαν τις τουρίστριες!

Πριν από αυτούς, όμως, σαν να ακούω τους πατεράδες τους: «Οι γυναίκες, ρε, μόνο για γαμήσι είναι! Και για να μας κάνουν και κάνα παιδί! Όλες ξέσκισμα θέλουν», θα τους έλεγαν, καθώς τους συνόδευαν στα 15 να ξεσκίσουν την Σβετλάνα, που πριν την είχαν «ξεσκίσει» οι ίδιοι εκατό φορές. Πριν από αυτούς, σαν να ακούω τις μανάδες τους: «Να προσέχεις μην σε τυλίξει καμιά, αγόρι μου, τόσο ωραίο παιδί που είσαι, με τέτοιο σώμα και τόσα λεφτά! Κι αν γκαστρώσεις καμιά να το πεις του πατέρα σου, να κανονίσει»…

Ναι, τους έχω ακούσει να μιλάνε μεταξύ τους για τις γυναίκες, σε λεωφορεία, παρέες, μπαρ, παραλίες… Σαν να τους ακούω όλους σε τηλεοράσεις, sites, πορνοταινίες. Δεν είναι πλάσματα από άλλον πλανήτη αυτά τα εικοσάχρονα αγόρια, είναι τα δικά μας παιδιά. Τα δικά μας παιδιά που εμείς τα μεγαλώσαμε, στα σχολειά και στα σπίτια μας. Που τα αφήσαμε να χαζεύουν στην τηλεόραση εκπομπές με γυναίκες που μοιάζουν ψεύτικες κούκλες, με «τέλειες αναλογίες». Που τα αφήσαμε στα sites να λιγουρεύονται την «οπίσθια» όψη της τάδε μοντέλας και της αειθαλούς πενηντάρας με «το κορμί που θα ζήλευε εικοσάρα». Που τα αφήσαμε να πιστεύουν ότι η ερωτική πράξη ταυτίζεται με τον εξευτελισμό της γυναίκας, ότι σημαίνει τριολέ και ομαδικούς βιασμούς.

Εμείς φταίμε που θεωρούμε «καλές» οικογένειες, τις «πλούσιες», ανεξάρτητα από το πώς αποκτήθηκε αυτός ο πλούτος. Εμείς που μάθαμε σε κάθε κωλόπαιδο με λεφτά ότι έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στον υπάλληλο του, τη γυναίκα του, το παιδί του, την ερωμένη του, γιατί είναι «του», κτήμα του δηλαδή, πράγμα του που το κάνει ό,τι θέλει.

Εμείς φταίμε που αφήσαμε τα φτωχά παιδιά χωρίς εκπαίδευση, που δεν προσπαθήσαμε να τους δείξουμε δρόμους διαφορετικούς. Που τα αφήσαμε να θεωρούν τη «μαγκιά» και την «ανδρίλα» μόνο τρόπο επιβίωσής τους στην κοινωνία. Που τους δείξαμε με την ανοχή μας ότι σε μια κοινωνία με καθίκια, μόνον ως καθίκι επιβιώνεις.

Τέλος, φταίμε που δεν μάθαμε στους άνδρες, πολύ πριν γίνουμε μάνες, ότι δεν τους επιτρέπονται τα πάντα, φταίμε για εκείνο το «όχι» που ντραπήκαμε να πούμε για να μην φανούμε συντηρητικές, φταίμε γιατί όταν έπρεπε δεν υπερασπιστήκαμε τους εαυτούς μας, φταίμε, γιατί στριμωχθήκαμε στην εικόνα του «αδύναμου» θηλυκού που υποτάσσεται στην αρσενική δύναμη και δεν είπαμε: «Τέρμα! Ως εδώ!»…

Αυτό που ξέρω, είναι ότι το κορίτσι στη Ρόδο δεν έπρεπε να πεθάνει, όπως δεν έπρεπε να αυτοκτονήσει ο Γιακουμάκης ή η φοιτήτρια στη Θεσσαλονίκη που την εκβίαζαν με φωτογραφίες στο διαδίκτυο. Όπως δεν έπρεπε να πεθάνει ο Αλβανός μετανάστης στην Κέρκυρα, όπως δεν έπρεπε να πεθάνει ο Ζακ… Γιατί τελικά, υπάρχει ένα αόρατο νήμα που συνδέει ρατσισμό, σεξισμό με την κουλτούρα της αρρενωπότητας, τα μπράτσα, τη βία και μας κρατάει και μας με τις καλές μας προθέσεις, δεμένους πισθάγκωνα, σκλάβους αμήχανους, στο βασίλειο της αγριότητας.

---

Πριν τη δολοφονία μιας γυναίκας υπάρχουν πολλά…

Πριν βρεθεί μια νέα γυναίκα άγρια δολοφονημένη και πεταμένη σε ερημική περιοχή, η πατριαρχία και η φαλλοκρατία έχουν εμποτίσει όλο το κοινωνικό σώμα, ενώ οι αντίστοιχες αντιλήψεις  φαίνονται φυσικές και αυτονόητες σε όλους και κυρίως σε όλες.

Πριν θεωρήσει ένας άντρας ότι η άρνηση στις σεξουαλικές προτάσεις του, του δίνει το δικαίωμα να σκοτώσει, έχει εμπεδωθεί σε όλους και κυρίως σε όλες η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι αντικείμενο. Αντικείμενο-μοντέλο, που το μισό περιττό γραμμάριο του στερεί τον δρόμο προς την επιτυχία, αντικείμενο-σώμα που δεν δικαιούται να λειτουργεί αυτόνομα, αλλά μόνο για τα ανδρικά μάτια και την ανδρική επιθυμία. Αντικείμενο με ημερομηνία λήξης, μιας και για τις γυναίκες κάθε χρόνος που περνά είναι βάρος ασήκωτο που πρέπει να αποσιωπηθεί, ενώ αντιθέτως για τους άνδρες η βιολογία μάλλον προβλέπει το αντίθετο από ό,τι προβλέπεται για όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου.

Πριν θεωρήσει ένας άντρας ότι μια γυναίκα που λέει «όχι» εννοεί «ναι», έχουν προηγηθεί αιώνες γυναικείας σιωπής ή ακριβέστερα αιώνες κατά τους οποίους οι γυναίκες δεν πρέπει να κάνουν φασαρία, αλλά να πετυχαίνουν τους στόχους τους (δηλαδή την αποδοχή από τους άντρες) με γλυκύτητα, κατανόηση, έμμεσους και τελικά ύπουλους τρόπους. Έχουν προηγηθεί δεκαετίες τυπικής ισότητας και ισονομίας των γυναικών, κατά τις οποίες η τυπική ικανοποίηση ορισμένων αιτημάτων του γυναικείου κινήματος δεν απέτρεψε τις οπισθοδρομήσεις. Η αναγωγή της μοίρας των γυναικών στο «τι δρόμο επιλέγει η καθεμιά» και στο «δεν είναι όλοι οι άνδρες βιαστές» όσο κι αν περιγράφουν με έναν τρόπο την υπάρχουσα κατάσταση, δεν παύουν να συσκοτίζουν το αποκρουστικό πρόσωπο της πατριαρχίας.

Πριν το γυναικείο σώμα θεωρηθεί αντικείμενο ηδονής και εργαλείο αναπαραγωγής, έχει προηγηθεί ο σκοταδισμός της αμαρτίας –εκκλησιαστικής προέλευσης– και ο νεο-σκοταδισμός του απολύτως κατασκευασμένου (με χορηγία των φαρμακευτικών εταιρειών) φύλου, που θα καταστήσει το γυναικείο σώμα ανύπαρκτο.

Η φαλλοκρατία σκοτώνει και τα θύματα αυξάνονται. Ένα παλιό σύνθημα του φεμινιστικού κινήματος έλεγε «κάθε γυναίκα μπορεί να βιαστεί, όλες μαζί να σπάσει η σιωπή». Είναι επείγουσα η συγκρότηση αυτού του «όλες».

Γ.Γ.