Και ας τρώγωμεν πέτρες

του Γιάννου  Χαραλαμπίδη

Σε δύο ημέρες, στις 15 Ιανουαρίου, κλείνουν 69 χρόνια από την επέτειο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, που αποτελεί, πλέον, αναπόσπαστο κομμάτι της Ιστορίας μας και του ελληνικού Έθνους. Και η μνήμη πρέπει να διατηρείται ζωντανή σε κορυφαία γεγονότα, τα οποία είναι σημαντικό να αναλύονται εξ αποστάσεως και να αξιολογούνται ορθά, ειδικότερα όταν πρεσβεύουν ένα διαχρονικό σύστημα αρχών και αξιών, καθορισμένο παλαιότερα μέσω του ΟΗΕ και σήμερα μέσω της Ε.Ε. 

 

Καθολικό αίτημα

 

Όλοι, πλην πέντε από τους ψηφίσαντες στους ιερούς ναούς της νήσου, είπαν ναι στην Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

 

Όπως αναφέρεται στην «Ελληνική Κύπρο», το εκφραστικό όργανο της Εθναρχούσας Εκκλησίας: «Συνολικώς, επί 224.747 Ελλήνων Κυπρίων οίτινες ήταν εγγεγραμμένοι εις τους εκλογικούς καταλόγους και εδικαιούντο να ψηφίσουν εν Κύπρω εψήφισαν, κατά τας μέχρι τούδε πληροφορίας, 215.108. Ήτοι η σημειωθείσα αποχή ήτο 4,27 επί τοις εκατόν. Εκ των 215.108 οίτινες συμμετέσχον του Δημοψηφίσματος, 215.103 εψήφισαν υπέρ της Ενώσεως και 5 εναντίον αυτής. Εναντίον της Ενώσεως εψήφισεν και εις Άγγλος εις Αμμόχωστον.

 

»Εκτός τούτων εψήφισαν αυθορμήτως υπέρ της Ενώσεως και αρκετοί Τούρκοι, Αρμένιοι και Καθολικοί Κύπριοι, μολονότι δεν είχαν κληθή προς τούτου και δεν είχον συμπεριληφθή εις τους εκλογικούς καταλόγους».

 

Και η Αριστερά υπέρ της Ένωσης

 

Η διοργάνωση του Δημοψηφίσματος από την Εθναρχούσα Εκκλησία της Κύπρου είχε την στήριξη όλων, δεξιών, κεντρώων και αριστερών. Στις 11.12.1949, το εκφραστικό όργανο του ΑΚΕΛ, «Νέος Δημοκράτης», αναφέρει τα εξής: «Το Ενωτικό Δημοψήφισμα της 15ης του Γενάρη είναι η καλύτερη υποστήριξη του υπομνήματος της λαϊκής παράταξης προς τον ΟΗΕ. Όλοι στη μάχη για το δημοψήφισμα. Όλοι με μια φωνή. Ενότητα, συμφιλίωση στην πάλη για την Ένωση. Στις επάλξεις, στον αγώνα πιστοί και τίμιοι μαχητές στην υπηρεσία του λαού μας».

 

Αυτοδιάθεση και το περιβάλλον της εποχής

 

Το δημοψήφισμα αποτελεί τη γνήσια και άδολη βούληση των Κυπρίων για αυτοδιάθεση, Ένωση, όπως το άρθρο 1, παράγραφος 2, του Χάρτη των Ην. Εθνών αναφέρει. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ήταν και είναι ο κεντρικός πυλώνας επί του οποίου στηρίζεται η Χάρτα των Ην. Εθνών και αφορά στην αξιοπρέπεια και στο δικαίωμα των λαών να αποφασίζουν μόνοι τους, και ελεύθερα, για την τύχη και το μέλλον τους. Είναι γι’ αυτό το δικαίωμα που χύθηκε το αίμα των Ελλαδιτών και των Κυπρίων που πολέμησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και των μαχητών άλλων εθνών. Για να ζει ο κόσμος ελεύθερος.

 

Οι Έλληνες της Κύπρου είχαν μεν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, το οποίο, όμως, αρνείτο πεισματικά να αποδεχθεί η Βρετανία. Και η νομική τεκμηρίωση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης για τους Έλληνες της Κύπρου εδράζεται επί των θεωριών του Τζέλινεκ περί του τι είναι λαός και ποια είναι τα δικαιώματά του, καθώς και από τα ίδια τα κριτήρια της Χάρτας του ΟΗΕ. Ως εκ τούτου, οι Έλληνες της Κύπρου είχαν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, καθότι αποτελούσαν συγκεκριμένο πληθυσμό και λαό, ο οποίος κατοικούσε διαρκώς σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, που ανέπτυξε πολιτισμό και δική του οργάνωση, αλλά τελούσε κάτω από την αγγλική κατοχή. Από την πλευρά της, η Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάννης είχε παυθεί από κάθε δικαίωμα επί της νήσου. Άλλωστε και οι ίδιοι οι Άγγλοι θεωρούσαν τους Τουρκοκύπριους ως μειονότητα. Όσον αφορά το πολιτικό και ιστορικό περιβάλλον, αυτό ήταν εύφορο ως προς την έγερση και τη διεκδίκηση της αυτοδιάθεσης, για τους ακόλουθους λόγους:

Πρώτον, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ήταν κατοχυρωμένο εντός της Χάρτας του ΟΗΕ, ο οποίος ήταν στα πρώτα στάδια της ζωής του και, ως εκ τούτου, είχε αρκετή επιρροή στο διεθνές σύστημα, καθότι, εκτός των άλλων, η ανθρωπότητα εξήλθε από τον πόλεμο με εκατόμβες νεκρών, που θυσιάστηκαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία.

 

Δεύτερον, είχε αρχίσει το ξήλωμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και η ελευθερία των λαών και ο αγώνας κατά του άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν εμπνεύσει τους υπόδουλους λαούς να εξεγερθούν τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 κατά της αποικιοκρατίας. Συνεπώς, οι Κύπριοι, λόγω της ελληνικής τους ταυτότητας και της ιστορίας, κουβαλούσαν εκ της φύσεώς τους το δημοκρατικό σύστημα αρχών και αξιών, το οποίο είχε κρατήσει ζωντανό η Εθναρχούσα Εκκλησία. Ουδόλως, λοιπόν, θα μπορούσαν να απέχουν όταν κλήθηκαν στο δημοψήφισμα. Άλλωστε, το δημοψήφισμα ήταν μια ειρηνική δημοκρατική έκφραση, που, εν συνεχεία, εφόσον οι Βρετανοί ήταν ανένδοτοι, νομιμοποιούσε, από κάθε άποψη, τον ένοπλο αγώνα της ΕΟΚΑ, ο οποίος ήταν μονόδρομος.

 

Βρετανικά σχέδια, μύθοι και αλήθειες  

 

Η διαχρονικότητα του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, από ηθικής, πολιτικής, νομικής και γεωστρατηγικής αντίληψης, είναι σημαντική. Βεβαίως, εγείρεται σήμερα το ερώτημα, εάν ήταν ή όχι ορθός ο αγώνας της ΕΟΚΑ και η Ένωση, ως η συνέχεια του Δημοψηφίσματος. Η απάντηση προκύπτει από μια σειρά μεταβλητών που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Αυτές οι μεταβλητές κωδικοποιούνται ως εξής:

Πρώτον, η νομική βάση του αγώνα, όπως και η ηθική, ήταν ορθή. Στηριζόταν στην αξιοπρέπεια και την ελευθερία. Και ήταν κατοχυρωμένη στο άρθρο 1, παράγραφος 2, του Χάρτη των Ην. Εθνών για την αυτοδιάθεση των λαών, καθώς και στο Ενωτικό Δημοψήφισμα.

Δεύτερον, οι Βρετανοί είχαν δημοσίως πει το «ουδέποτε», μέσω του Βρετανού Υπουργού των Αποικιών, Χένρι Χόπκινσον. Η θέση αυτή δεν είναι τυχαία, αλλά στηρίζεται σε στρατηγικές αποφάσεις που λήφθηκαν μεταξύ της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας της Βρετανίας και αποτυπώνονται σε δύο συναφή έγγραφα της 8ης και της 25ης Μαΐου του 1950. Σε αυτά, αναλύεται η γεωστρατηγική και γεωπολιτική σημασία της Κύπρου και γιατί δεν μπορούσε να δοθεί, ειρηνικώ τω τρόπω, στην Ελλάδα.

 

Είναι, λοιπόν, μύθος ότι, εάν δεν υπήρχε το κόστος που προκάλεσε η ΕΟΚΑ στη Βρετανία, διεθνώς και εσωτερικά, θα υπήρχε περίπτωση, έστω και κολοβής, ανεξαρτησίας. Είναι, δε, δεύτερος μύθος ότι οι προτάσεις των Βρετανών για τη διακοπή του αγώνα συνιστούσαν καλές και υποφερτές διευθετήσεις του Κυπριακού. Εάν κάποιος μελετήσει λεπτομερώς τα κείμενα των σχεδίων Ράντκλιφ και Μακμίλαν, θα διαπιστώσει ότι ουδόλως αποτελούσαν, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, χαμένες ευκαιρίες, αφού δεν ήταν τίποτε άλλο από πολιτειακές επιλογές, διά των οποίων αφενός προβλεπόταν ο ενταφιασμός της Ένωσης και, αφετέρου, εγκαθιδρύετο στην Κύπρο, διά της αποδοχής των Ελλήνων, η «δικτατορία του Βρετανού Κυβερνήτη». Εκείνο που χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς είναι ότι τμήματα των σχεδίων Ράντκλιφ και Μακμίλαν περιλαμβάνονται στο σχέδιο Ανάν και στην υπό συζήτηση λύση της ομοσπονδίας ως ανάλογης του σχεδίου Ανάν. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής: 

 

α) Η τριμελής δικαστική εξουσία, αποτελούμενη από έναν Έλληνα, έναν Τούρκο και έναν ξένο, δηλαδή Βρετανό δικαστή (Σχέδιο Ράντκλιφ) - Ανάλογα δεν μας λένε και σήμερα;

β) Στο σχέδιο Μακμίλαν, ο μεν Κυβερνήτης θα είχε ρόλο απολύτου άρχοντα, ο οποίος, όπως και στο σχέδιο Ανάν αναφέρεται, θα υποβοηθείτο «από εξαμελές

Συμβούλιο (τέσσερεις Έλληνες και δύο Τούρκους), που θα ελέγχονταν από τις αντίστοιχες Συνελεύσεις». Ανάλογη διάταξη υπήρχε και στο σχέδιο Ανάν για το λεγόμενο Προεδρικό Συμβούλιο με την ίδια αναλογία 4 προς 2 (Παραλλαγές δεν συζητούνται και σήμερα;) Πέραν τούτων, στο σχέδιο Μακμίλαν γίνεται λόγος για «συνεταιρική κυριαρχία» μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας. Η περί της συνεταιρικής κυριαρχίας αντίληψη συνιστά τη νομική βάση του σχεδίου Ανάν, αφού στο προοίμιο γινόταν λόγος για μία και ενιαία κυριαρχία, αλλά, αυτή η κυριαρχία, εν συνεχεία διχοτομείτο, αφού καθοριζόταν ότι το νέο πολιτειακό σύστημα της Κύπρου θα προέκυπτε από χωριστά δημοψηφίσματα μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, τα οποία οι Τούρκοι με επιστολή τους προς τον Γ.Γ. του ΟΗΕ ερμήνευαν ως χωριστά δικαιώματα αυτοδιάθεσης. Ανάλογο κείμενο κατέθεσαν και το 2014 στην Ε.Ε.  Η ίδια φιλοσοφία διαπνέει και την υπό συζήτηση λύση των δύο ισότιμων συνιστώντων κρατών.     

 

Τρίτον, το αποικιοκρατικό ρεύμα που επικρατούσε την εποχή εκείνη.

 

Τέταρτον, η γεωστρατηγική και γεωπολιτική σημασία της Ένωσης ως προκαθορισμένος στόχος, που σήμαινε ότι: α) Η Ελλάδα θα ήλεγχε έναν γεωστρατηγικό - γεωπολιτικό χώρο από τα Βαλκάνια ώς τη Μέση Ανατολή και θα ήταν στην ουσία περιφερειακή δύναμη. β) Η Κύπρος θα ήταν Ελλάδα και, ως εκ τούτου, οποιαδήποτε επίθεση σε βάρος του νησιού θα σήμαινε πόλεμο με την Ελλάδα. Εάν προερχόταν από την Τουρκία, θα ισοδυναμούσε με διάλυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, γεγονός που δεν θα επέτρεπαν οι ΗΠΑ, κυρίως στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Εν ολίγοις, η ασφάλεια της Κύπρου θα ήταν κάτω από την ομπρέλα της Δύσης, δηλαδή του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, εφόσον η Ελλάδα ήταν κράτος μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Συνεπώς, ο στόχος της Ένωσης δεν ήταν μόνο συναισθηματικός, αλλά και, από την πλευρά της ψυχρής στρατηγικής και δη της ρεαλιστικής σχολής σκέψης των ισοζυγίων δυνάμεων, ορθός.

 

Τότε και σήμερα...

Σήμερα έχουμε την Κυπριακή Δημοκρατία, την οποία οφείλουμε να διατηρήσουμε στη ζωή. Ταυτοχρόνως, η έννοια του Ενιαίου Γεωπολιτικού Χώρου με την Ελλάδα αποδεικνύεται επιβεβλημένη από τις ίδιες τις εξελίξεις και για την τρέχουσα περίοδο. Αναβιώνει μέσω της ενέργειας και αποκτά συμμάχους, όπως είναι το Ισραήλ και η Αίγυπτος, ακόμη και οι ΗΠΑ, καθώς και η Ε.Ε. Και αποτυπώνεται στον  EastMed ως αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου, αλλά και ως έναν στρατηγικό προγραμματισμό, που συνδέεται με την οικονομική και στρατιωτική αποτροπή έναντι της τουρκικής απειλής, αλλά και με την ανάπτυξη και την οικονομική ευημερία. Τότε ήταν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, σήμερα είναι το ειδικό κυριαρχικό δικαίωμα στην ΑΟΖ, τόσο της Κύπρου, όσο και της Ελλάδας, που διακυβεύεται. Και τότε και σήμερα έχουμε νομικό και ηθικό πλεονέκτημα. Εκείνος ο τομέας όπου διαπιστώνεται διαχρονικό έλλειμμα είναι της στρατηγικής, δηλαδή του σχεδιασμού σε βάθος χρόνου, και της αξιοπιστίας της πολιτικής ηγεσίας, που συνήθως είναι παγιδευμένη και αλυσοδεμένη με τις προσωπικές και πρόσκαιρες μωροφιλοδοξίες της, καθώς και με τις κοντόφθαλμες επιλογές της, που συνιστούν εμπόδια για την υλοποίηση σοβαρών εθνικών στόχων, μετατρέποντας κατά καιρούς τα οράματα σε εφιάλτες. 

 

Βιδωμένες καρέκλες και πολιτικός ναρκισσισμός  

 

Δεν τρέφουμε ψευδαισθήσεις περί του τυχοδιωκτικού και ευτελούς κομματικού κατεστημένου, του οποίου οι δράσεις και η φιλοσοφία συγκρούονται με το ηθικό και άδολο Ενωτικό Δημοψήφισμα, που μόνο ως φάρος δημοκρατίας και αξιοπρεπούς στάσης μπορεί να διδάσκεται. Γι’ αυτόν τον λόγο, ακόμη και σήμερα, το Ενωτικό Δημοψήφισμα ενοχλεί τους κατακτητές και όσους εκ των ημετέρων εναρμονίζονται μαζί τους με την ψευδαίσθηση ότι, εάν ενταφιάσουν την ιστορική αλήθεια, θα τους κατευνάσουν. Τελικώς, ταπεινώνονται οι ίδιοι οι ημέτεροι και αυτοαναιρούνται. Και μέσα από αυτήν την αποτυχία τους αναδεικνύεται το μεγαλείο του Ενωτικού Δημοψηφίσματος ως μιας ειρηνικής δημοκρατικής πράξης για την αυτοδιάθεση, την ελευθερία και την Ελλάδα, η οποία δεν έχει σχέση με τα στενά πολιτειακά όρια του ανθελληνικού αθηναϊκού κράτους, όπως ο Ίωνας Δραγούμης τόνιζε, όταν ήθελε να δείξει την αστοργία που επιδείκνυαν οι ημέτεροι ηγέτες, κυρίως, έναντι των εκτός των συνόρων ομοεθνών. «Θέλομεν την Ένωσιν και ας τρώγωμεν πέτρες», έλεγαν οι πατεράδες μας και οι παππούδες μας. Αυτή ήταν η γνήσια, ταπεινή και άδολη αγάπη προς την πατρίδα, για την οποία έσπευσαν να θυσιαστούν. Γι’ αυτούς, τους δεξιούς, κεντρώους και αριστερούς Έλληνες της Κύπρου, η Ένωση δεν περιοριζόταν στη στενή κρατική αντίληψη, αλλά αναφερόταν στο ελληνικό έθνος, στον ιλιγγιώδη πολιτισμό που φέρει μέσα του από τα βάθη των αιώνων και στο σύστημα των δημοκρατικών αρχών και αξιών του και δη της ελευθερίας που σε όλους τους αγώνες ήταν υπέρτερη του δικαιώματος της ζωής. Πώς, λοιπόν, τα κομματικά λαμόγια με τις βιδωμένες καρέκλες στον πισινό τους να αντέξουν το ηθικό και δημοκρατικό βάρος του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, τον άδολο και αντικατοχικό του χαρακτήρα και τον αγώνα μέχρις εσχάτων, όταν έχουν ήδη συμβιβαστεί με τη διχοτομική ταυτότητα της κατοχής; Μέλημά τους είναι οι ρητορικές εξυπνοβλακίες, το ξεπούλημα ιδεολογιών σε τιμές ευκαιρίας και η χαμαιλεοντική αλλαγή θέσεων με ταχύτητα φωτός στα τηλεοπτικά πάνελ, με απώτερο στόχο να εξαπατούν τους αφελείς ιθαγενείς για να κερδίσουν τις ψήφους τους, χρήμα και πολιτειακά «οφίκια». Και έτσι, διακατεχόμενοι από το σύνδρομο του πολιτικού ναρκισσισμού, να κορδώνουν μεγαλοπρεπώς εν μέσω υποσχέσεων και ψευδών παραστάσεων ως νέοι μικροί Ναπολέοντες μπροστά στον κομματικό στρατό τους και στον καθρέφτη ενός βαθύτατα σάπιου κυπριακού κατεστημένου...