60-χρονα Κουβανικής Επανάστασης: Το όραμα του σοσιαλισμού εμπνέει το λαό

Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ Οικονομικών

Πέρασαν 60 χρόνια από την 1η Γενάρη 1959 που ο Επαναστατικός Στρατός, με επικεφαλείς τον Φιντέλ Καστρο και Τσε Γεβάρα, μπήκαν στην Αβάνα. Ήταν μια αντιιμπεριαλιστική επανάσταση που μετεξελίχθηκε σε σοσιαλιστική και άνοιξε ελπιδοφόρους ορίζοντες στο λαό της Κούβας και  σε άλλους λαούς της αμερικανικής ηπείρου.

Η Επανάσταση ….«casus belli» για τις ΗΠΑ

Η νίκη της Επανάστασης αποτέλεσε…. «casus belli» για τους αμερικανούς. Προσπάθησαν να την ανατρέψουν με εισβολή μισθοφόρων στον «Κόλπο των Χοίρων» και στη συνέχεια με την απειλή πυρηνικού πολέμου, σε περίπτωση παραμονής σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα. Παρ’ ότι δεσμεύτηκαν να μην απειλήσουν εκ νέου στρατιωτικά, δεν σταμάτησαν τις υπονομευτικές ενέργειες (απόπειρες δολοφονίας του Φ.Κάστρο, σαμποτάζ κά), ενώ με την εφαρμογή οικονομικού αποκλεισμού (embargo) προσπάθησαν να την στραγγαλίσουν οικονομικά.  Από το «embargo» η Κούβα είχε απώλειες 134,5 δις δολάρια στο διάστημα 1962-2017. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κατ’ επανάληψη (26 φορές) έχει καταδικάσει την επιβολή του. Παρ’ ότι οι ΗΠΑ αποκατέστησαν το 2015 διπλωματικές σχέσεις με την Κούβα, το αμερικανικό Κογκρέσο διατήρησε το «embargo» (!), ενώ το 2017 ο πρόεδρος Ντ.Τράμπ, αύξησε περαιτέρω τις «κυρώσεις».!!

Η επαναστατική κυβέρνηση με την ενεργητική στήριξη του λαού και την εφαρμογή ριζοσπαστικών οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών, πέτυχε να ξεπεράσει τα προβλήματα υπανάπτυξης, να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο του λαού πετυχαίνοντας δείκτες «ανθρώπινης ανάπτυξης» (υγείας, παιδείας, πολιτισμού, κά), από τους υψηλότερους στον κόσμο. Αντίθετα οι ΗΠΑ, παρά το υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και τη μεγάλη οικονομική ισχύ, σήμερα, με βάση στοιχεία του ΟΗΕ (Καθημερινή 16.1.18), ένας στους οκτώ αμερικανούς (41 εκατ. άτομα), ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.!

2.Δημιουργία του λαϊκού κράτους

Η επαναστατική κυβέρνηση, προχώρησε στη δημιουργία νέου κράτους, και βαθιές αλλαγές στην οικονομία (εθνικοποίηση εργοστασίων και γης που κατείχαν πολυεθνικές εταιρίες και ντόπιοι μεγαλοιδιοκτήτες, αγροτική μεταρρύθμιση και εθελοντική συνεταιριστικοποίηση, εξασφάλιση εργασίας και κατοικίας σε όλους, κά). Χρησιμοποιώντας ηθικά και υλικά κίνητρα, προχώρησε στην εκρίζωση των χαρτοπαικτικών λεσχών, της πορνείας, της διακίνησης ναρκωτικών, των παραγκουπόλεων, της επαιτείας, της παιδικής εργασίας, των φυλετικών διακρίσεων, κά. Επέφερε γενναία ανακατανομή εισοδήματος με μείωση τιμών ενοικίων, φαρμάκων και βιβλίων, τιμολογίων τηλεφώνου, ηλεκτρικού ρεύματος, μέσων μαζικής μεταφοράς, κλείσιμο μισθολογικής ψαλίδας, εγκαθίδρυση καθολικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, δωρεάν υγείας, εκπαίδευση κά. Οι αλλαγές στην οικονομία και στις λειτουργίες του κράτους, εξυπηρετούσαν την ταξική συμμαχία της εργατικής τάξης με τους μικρομεσαίους αγρότες, καθώς μεσαία στρώματα στις πόλεις και ένα μικρό τμήμα της αστικής τάξης που δεν είχε δεσμούς με ξένο κεφάλαιο.

3.Η «ειδική περίοδος» μετά την πτώση του «υπαρκτού»

Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1991, όταν η Κούβα έχασε τους βασικούς εμπορικούς της εταίρους, εξαιτίας των ανατροπών στην πρώην ΕΣΣΔ και διάλυση της ΚΟΜΕΚΟΝ. Η Κούβα βρέθηκε απομονωμένη. Οι «σειρήνες» του νεοφιλελευθερισμού πρόβαλλαν δεν υπήρχε άλλος δρόμος από την «θεραπεία-σοκ». Η άρνηση του Φιντέλ Κάστρο να δεχτεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, πολλοί θεώρησαν ότι «είχε φθάσει η τελευταία ώρα του Φιντέλ».! Η λαϊκή κυβέρνηση πήρε άμεσα μέτρα, αξιοποιώντας «θεσμικά πλεονεκτήματα» της κεντρικής διεύθυνσης της οικονομίας (έλεγχος τιμών, δημόσια ιδιοκτησία στα βασικά μέσα παραγωγής, κά), καθώς τη συλλογική αντίδραση του λαού στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων (φυσικές καταστροφές, κά). Οι δαπάνες για υγεία, παιδεία, κοινωνικά επιδόματα, κλπ, διατηρήθηκαν, ενώ μειώθηκαν οι δαπάνες για άμυνα και αυξήθηκε το δημόσιο έλλειμμα, το οποίο ωστόσο διάβρωσε την αξία του νομίσματος και εμφάνιση «μαύρης αγοράς». Ωστόσο από το 2000, η κατάσταση βελτιώθηκε, με την ανάπτυξη σχέσεων με Ρωσία, Κίνα και συμμετοχή στην «κοινή αγορά» ALBA («Μπολιβαριανή Συμμαχία των Λαών της Αμερικής»).

Η παγκόσμια κρίση του 2008 δημιούργησε νέα προβλήματα. Το 2011 ελήφθησαν σειρά μέτρων, τα οποίο έγιναν αντικείμενο πλατιάς συζήτησης στο λαό και προέβλεπαν μείωση εισαγωγών, μείωση προσωπικού κρατικών επιχειρήσεων, ανάπτυξη μικρών προσωπικών επιχειρήσεων, δημιουργία ειδικών αναπτυξιακών ζωνών για ξένες επενδύσεις με αυστηρή εποπτεία του κράτους κά. Τα μέτρα είχαν ως βάση τη «φιλοσοφία» της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) που ακολούθησε ο Λένιν στην πρώτη περίοδο της σοβιετικής εξουσίας και παρ’ ότι ως ένα βαθμό ήταν βήματα υποχώρησης στην «οικονομία της αγοράς» (ενίσχυση καπιταλιστικών στοιχείων), ωστόσο σε σχέση με τους πολιτικούς στόχους (στήριξη σοβιετικής εξουσίας), διευκόλυναν την τελική νίκη της επανάστασης. Τα αντίστοιχα μέτρα στην Κούβα τόνωσαν την οικονομία και αύξησαν το ΑΕΠ 3%. Στην υπέρβαση των δυσκολιών, σημαντική ήταν η οικονομική συνεργασία με Ρωσία (2013) που μεταξύ άλλων προέβλεπε διαγραφή 90% του χρέους της Κούβας (35,2 δις δολάρια) και αποπληρωμή υπόλοιπου (3,5 δισ. δολάρια) σε βάθος δεκαετίας.

3. Ποια η διαφαινόμενη προοπτική;

Η 60ή επέτειος της κουβανικής επανάστασης, φέρνει στο προσκήνιο το κρίσιμο ερώτημα για την προοπτική της. Για το λαό της Κούβας και την ηγεσία του ΚΚ Κούβας, δεν τίθεται ούτε και θεωρητικά το «σενάριο» επιστροφής στον καπιταλισμό. Με την αλλαγή ηγεσίας, ορισμένοι μίλησαν και πάλι για «ανατροπές». Ωστόσο παρ’ ότι ο Φ.Κάστρο αποχώρησε (2008), επικεφαλής της κυβέρνησης τέθηκε ο αδελφός του Ραούλ και από 2018 τη θέση του πήρε ο αντιπρόεδρος Μιγκέλ Μάριο Ντίας Κανέλ Μπερμούντες, συνεχίζοντας την ίδια πολιτική. Κατά συνέπεια και σε αυτό το πεδίο η ηγεσία της κουβανικής επανάστασης, έδειξε ιστορική ανωτερότητα, σε σχέση με τις εμπειρίες άλλων ηγεσιών κομμουνιστικών κομμάτων του πρώην «υπαρκτού».

Όσον αφορά στο κρίσιμο πεδίο της οικονομίας, η Κούβα έχει θέσει ως κεντρικό στόχο την εξασφάλιση σε μια δεκαετία «διατροφική αυτοδυναμία» (food sovereignty), μείωση εισαγωγών τροφίμων και αύξηση των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων, καθώς την αύξηση της παραγωγικότητας στο δημόσιο τομέα. Εδώ κρίσιμο ρόλο θα παίξει η μεγαλύτερη αυτοτέλεια τους στην επιλογή των αποφάσεων και η χρήση εμπορευματο-χρηματικών σχέσεων ως μηχανισμού ενίσχυσης της αποδοτικότητας (μέτρησης αναγκαίου χρόνου στην παραγωγή προϊόντων, κά). Ωστόσο η αυτοτέλεια θα είναι σχετική, διότι οι επιλογές θα εντάσσονται στα πλαίσια του γενικότερου σχεδίου κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης. Στην ουσία η προσπάθεια έγκειται στην εξασφάλιση «άριστης» σχέσης μεταξύ δύο μηχανισμών διεύθυνσης της οικονομίας («σχεδίου» και «αγοράς») με στόχο την ενίσχυση της αποδοτικότητας και ανάπτυξη της οικονομίας. Ο γραμματέας του ΚΚ Κούβας, Ραούλ Κάστρο, στην τελική του ομιλία στο 16^ο συνέδριο (2016) δήλωσε πως «στόχος μου είναι η υπεράσπιση, η διατήρηση, η συνέχιση τελειοποίησης του σοσιαλισμού και οπωσδήποτε, ο αποκλεισμός της επιστροφής στον καπιταλισμό». Υπενθύμισε επίσης στους συνέδρους και στο λαό γενικότερα, ότι η εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία της Κούβας, μπορούν να υπάρχουν μόνο με το σοσιαλισμό.

Το νέο Σύνταγμα της Κούβας που θα τεθεί σε δημοψήφισμα στις 24 Φεβρουαρίου 2019, έχει στόχο την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών λαϊκής εκπροσώπησης και ενεργότερη συμμετοχή του λαού στη λήψη και εφαρμογή των αποφάσεων. Στην ομιλία του ο πρόεδρος της Κούβας, Μιγκέλ Μάριο Ντίας-Κανέλ Μπερμούντες, στη Λαϊκή Συνέλευση των Αντιπροσώπων, τις παραμονές της επετείου των 60 χρόνων της κουβανικής επανάστασης (22.12.18), έδωσε με ρεαλισμό και αισιοδοξία τη μελλοντική προοπτική της Κούβας. «Το νέο Σύνταγμα εξασφαλίζει μεγαλύτερη συνοχή, δικαιοσύνη και κοινωνική ισότητα στο έργο μας και ενισχύει τη συμμετοχή του λαού στην διακυβέρνηση του έθνους. Αντιθέτως με ότι ισχυρίζονται οι εχθροί του Επαναστατικού κράτους, η Κούβα για άλλη μια φορά έχει δείξει πως θεμελιώδεις αποφάσεις και συναινέσεις στα ζητήματα που καθορίζουν τη ζωή του έθνους μας, οικοδομούνται με την αποφασιστική συνεισφορά όλων. Θα θέλαμε να πούμε στους αμφισβητίες μας, ας τολμήσουν αν μπορούν να υλοποιήσουν στις χώρες τους μια διαδικασία με χαρακτηριστικά όμοια σαν και αυτά που εφαρμόζουμε εμείς».! Στην Κούβα ο σοσιαλισμός ξεπέρασε αυτό που πρόσφερε ο καπιταλισμός στις λαϊκές μάζες. Πάνω από όλα ξεπέρασε την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και δημιούργησε μια ανώτερη κοινωνία βασισμένη στην αλληλεγγύη, τον διεθνισμό και την κοινωνική δικαιοσύνη.

                                                                        7.1.19