Η διαρπαγή της γης, η συγκέντρωσή της σε ολίγους και οι αγώνες των λαών της Ευρώπης

22 Ιουλίου 2017 Πάνος

17 Απριλίου 2013
European Coordination Via Campesina
(Hands of the Land Alliance)
Μετάφραση Γιάννης Μαστοράκης
Η κοινή γνώμη πιστεύει ευρέως ότι η διαρπαγή γαιών  λαμβάνει χώρα μόνο στις χώρες του νότιου ημισφαιρίου, αλλά σύμφωνα με μια εμπεριστατωμένη ανάλυση της ερευνητικής μας ομάδας καταδεικνύεται  ότι  το φαινόμενο της διαρπαγής γαιών  παρατηρείται ήδη και σε ορισμένες χώρες της  Ευρώπης.  Η Έκθεση  αυτή, την οποία συνέταξαν 25 μελετητές από 11 χώρες, φέρνει στην επιφάνεια  ένα καλά κρυμμένο σκάνδαλο και μας εξηγεί  πώς μια δράκα  μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών έχει αποκτήσει τίτλους και ελέγχει όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις στην Ευρωπαϊκή ενδοχώρα. Μας παρουσιάζει λεπτομερώς πώς αυτές οι  ελίτ των κτηματιών υποστηρίζονται ισχυρά από τα κράτη  λαμβάνοντας  τεράστιες  χρηματοδοτήσεις  από τον δημόσιο τομέα, – σε μια εποχή όπου όλες οι άλλες δημόσιες δαπάνες  υπόκεινται σε μαζικές περικοπές.
Αν και οι διαδικασίες  συγκέντρωσης των γαιών σε λίγους  έχει ξεκινήσει από πολύ παλιά, εν τούτοις αυτό που χαρακτηρίζει τις τελευταίες δεκαετίες είναι η επιτάχυνση τους,  κάτι που παρατηρείται πιο έντονα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Έχει επίσης ανοίξει ο δρόμος  για την εμφάνιση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μιας σειράς διεθνών και εθνικών  παραγόντων,  πολλοί από τους οποίους συνδέονται όλο και περισσότερο με τις παγκόσμιες αλυσίδες εμπορευμάτων, και όλοι αυτοί οι παράγοντες κοιτάζουν να επωφεληθούν από την επίσης αυξανόμενη κερδοσκοπία επί της εμπορίας των γαιών.
Ανάμεσα στα άλλα ευρήματα, η Έκθεση αυτή αποκαλύπτει  την:
 1. Αυξανόμενη συγκέντρωση γαιών.

• Η κατοχή γαιών στην Ευρώπη είναι πολύ άνιση, και σε μερικές περιπτώσεις χωρών, οι αναλογίες είναι όμοιες με εκείνες  της Βραζιλίας, της Κολομβίας και των Φιλιππίνων – όλες πασίγνωστες  χώρες για την ανισοκατανομή  της έγγειας ιδιοκτησίας και του εξ αυτής παραγόμενου πλούτου.  Αν και στην ΕΕ υπάρχουν 12.εκατομ αγροκτήματα, τα μεγαλύτερα εξ αυτών ( από 100 εκτάρια και πάνω) , τα οποία αντιπροσωπεύουν μόνο το  3% του συνολικού αριθμού των αγροκτημάτων, ελέγχουν το 50%  της συνολικής γεωργικής γης.

• Η συγκέντρωση της γης στα χέρια των ολίγων έχει ξεκινήσει δεκαετίες πριν, αλλά σήμερα κινείται με πιο γρήγορους ρυθμούς. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, ένα σύνολο 1.246.000 ιδιοκτησιών γης  (το 1966), συρρικνώθηκε στις   299.000 (2010). Από αυτές τις ιδιοκτησίες, όσες ήταν  μικρότερες από 2 εκτάρια, συρρικνώθηκαν στα περίπου 20.110 εκτάρια το 2007 –ενώ το 1990 κάλυπταν 123.670 εκτάρια. Αντίστοιχα, τα αγροκτήματα τα πάνω από  50 εκτάρια αυξήθηκαν  από μια συνολική έκταση της τάξης των 9.2 εκατομ εκταρίων (το 1990) στα 12.6 εκατομ εκτάρια (το 2007).

• Στην Ανατολική Ευρώπη, η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας της  γης, παρατηρείται πιο έντονη μετά την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου. Πολλοί αγρότες χρεοκόπησαν, όταν οι χώρες τους εισήλθαν στην ΕΕ και  άρχισαν να εισάγονται στις αγορές τους υψηλά επιδοτούμενα αγροτικά προϊόντα.  Στα πρώτα έξι χρόνια, η πλειοψηφία των μικρών αγροτών δεν ήσαν έτοιμοι να προσαρμοστούν στο καθεστώς των αγροτικών επιδοτήσεων της ΕΕ, με αποτέλεσμα αυτό να πυροδοτήσει μιας μεγάλης έκτασης πώληση των γαιών τους. Στα κράτη αυτά μια ομάδα που ανήκει στην ελίτ  των κερδοσκόπων /επενδυτών έχει καταφέρει να πετύχει τη διαρπαγή μεγάλων εκτάσεων γης.

• Τα κονδύλια του δημοσίου τα οποία δίδονται μέσω των επιδοτήσεων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής,  βοήθησαν αυτή τη συγκέντρωση της γης και του πλούτου. Για παράδειγμα στην Ιταλία, το 2011, το 0,29% των αγροκτημάτων είχαν πρόσβαση στο 18% των συνολικών κινήτρων (και επιδοτήσεων) της ΚΑΠ, ενώ ένα ποσοστό αγροκτημάτων της τάξης του  0,0001   (πρόκειται για 150 αγροκτήματα) έλαβε ένα ποσοστό επιδοτήσεων της τάξης του 6%. Στην Ισπανία το έτος 2009, το 75% των επιδοτήσεων απορροφήθηκε από μόνο το 16% των μεγαλύτερων  αγροεπιχειρηματιών. Στην Ουγγαρία το 2009, το 8,6% των αγροκτημάτων απορρόφησε το 72%όλων των γεωργικών επιδοτήσεων. Πρόσφατα, ο τρόπος απόδοσης των επιδοτήσεων εκ μέρους της ΚΑΠ έχει αλλάξει και οι επιδοτήσεις δίδονται ανά εκτάριο καλλιεργήσιμης γης. Οι παράπλευρες συνέπειες αυτών των αλλαγών θα μπορούσαν να είναι  η μεγαλύτερη πυροδότηση της διαρπαγής γαιών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και κυρίως στις Μεσογειακές χώρες του νότου, καθώς θα θέσουν στο περιθώριο τα μικρά αγροκτήματα και οι ήδη ευημερούντες αγρότες  θα συνεχίσουν να μπλοκάρουν την είσοδό αυτών των μικρών νοικοκυριών στα προγράμματα της ΕΕ.

2. Η  εμφάνιση  του φαινομένου της ύπουλης διαρπαγής γαιών  

Κατά τη διαδικασία της συγκέντρωσης των γαιών, νέοι παράγοντες έχουν εμφανιστεί κυρίως στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.  Τα δημοσιεύματα βρίθουν από περιπτώσεις, όπου Κινέζικες εταιρείες στη Βουλγαρία καλλιεργούν εκτάσεις μεγάλης κλίμακας για την παραγωγή καλαμποκιού, ή  εταιρείες εκ της Μέσης Ανατολής έχουν ξεκινήσει στη Ρουμανία μεγάλης κλίμακας καλλιέργειες δημητριακών. Επίσης εταιρείες της ίδιας της ΕΕ έχουν εμπλακεί στη διαρπαγή γαιών σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες για μια ποικιλία αγροτικών ή μη αγροτικών χρήσεων. Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι αντα(συν)αγωνιστές τους συμπεριφέρονται στην Αιθιοπία, την Καμπότζη ή την Παραγουάη, όλες αυτές οι μεγάλης κλίμακας συμφωνίες συνάπτονται μέσα σε ένα καθεστώς αδιαφάνειας και μυστικότητας.

• Η κατάσταση αυτή επιβαρύνει τις ήδη αυξανόμενες τάσεις συγκεντροποίησης και ελέγχου της γης.  Εκτός ΕΕ, και δη στην Ουκρανία οι 10 μεγαλύτεροι κάτοχοι γαιών ελέγχουν περίπου 2,8 εκατομ ha γης ( 1 ha=10.000μ2), ενώ μερικοί ολιγάρχες κατέχουν έκαστος μερικές εκατοντάδες χιλιάδες εκταρίων γης. Στη Σερβία οι τέσσερεις μεγαλύτεροι Σέρβοι γαιοκτήμονες   ελέγχουν γαίες εκτάσεων 100.000 ha και άνω.

• Οι γαίες διαρπάζονται  στις χώρες της Ευρώπης για πολλούς λόγους: Για την παραγωγή πρώτων υλών για τη βιομηχανία τροφίμων η οποία κυριαρχείται από τις πολυεθνικές εταιρείες, για τις βιομηχανίες απόσταξης, για την παραγωγή βιοενέργειας (πράσινη διαρπαγή), όπως είναι τα τεράστια πάρκα φωτοβολταϊκών, για επεκτάσεις αστικών ιστών, για οικόπεδα, για τουριστικά συγκροτήματα και για άλλες εμπορικές χρήσεις. Στη Γαλλία, για  παράδειγμα, κάθε χρόνο περισσότερα από 60.000 ha αγροτικών γαιών καταστρέφονται, προκειμένου να ευρεθεί χώρος για δρόμους, για σουπερμάρκετ, για αστικές επεκτάσεις ή για πάρκα αναψυχής. Αυτές βέβαια, είναι οι πιο σκοτεινές υποθέσεις  συμβολαίων που αφορούν σε μικρότερης έκτασης γαίες. Προστίθενται όμως στη γενική τάση διαρπαγής  και ισοπεδώνουν τις πιο γόνιμες και παραγωγικές γεωργικές γαίες.

3. Μπλοκάροντας την είσοδο νέων αγροτών

• Πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου δυναμική διαρπαγή και συγκεντρωποίηση γαιών. Η δομή της χορήγησης επιδοτήσεων της ΚΑΠ και οι συνακολουθούσες εθνικές πολιτικές δεν συντελούν στην πραγματικότητα στην είσοδο στον αγροτικό στίβο των επίδοξων αγροτών και κυρίως των νέων. Αυτό το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο μεγάλο εν τω μέσω της αυξανόμενης συγκεντρωποίησης των γαιών και της ύπουλης διαρπαγής των γαιών. Η τρέχουσα και η σχεδιαζόμενη πολιτική επιδοτήσεων της ΚΑΠ  ενδέχεται να άρει τα εμπόδια και να οδηγήσει σε μια πιο δημοκρατική πρόσβαση στη γη και να επιτρέψει την είσοδο στην γεωργική ζωή νέων ανθρώπων. Η πρόσβαση στη γη είναι ένας βασικός όρος για να επιτευχθεί  η διατροφική αυτάρκεια της Ευρώπης.
• Αν από όλη αυτή την ιστορία υπάρξει μια θετική εξέλιξη, θα είναι, επειδή σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν πολλοί  νέοι άνθρωποι, οι οποίοι επιθυμούν, και ενίοτε σφόδρα, να ασχοληθούν με την γεωργία –  παρά την τρέχουσα άποψη της κοινής γνώμης ότι οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για τη γεωργία.  Αυτό το αυξανόμενο ενδιαφέρον της νεολαίας για τη γεωργία εν μέρει προκαλείται  και εμπνέεται από ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα υγιεινά, ντόπια προϊόντα και για την αειφορική γεωργία.  Στην πράξη όμως οι πολιτικές που έχουν ασκηθεί στην ΕΕ οδηγούν τους νέους είτε να χάσουν το μικρό τους κλήρο είτε να αρνηθούν να μπουν στην αγροτική ζωή. Οι νικητές που όλο και πιο πολύ συγκεντρώνουν τη γη στα χέρια τους και σιωπηλά διαρπάζουν τις γαίες είναι οι μεγάλες αγροβιομηχανίες, καθώς προσαρμόζονται εύκολα σε ένα σύστημα γεωργίας το οποίο όμως έχει σοβαρές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις.

4. Οι αγώνες των ανθρώπων και των γεωργών αυξάνονται και εξαπλώνονται.

• Κατά τύχη η ελπίδα για το σταμάτημα και την αναστροφή της διαρπαγής των Ευρωπαϊκών γαιών βρίσκεται στα χέρια αυτών των κοινωνικών ομάδων οι οποίες βρίσκονται υπό διωγμόν ή έχουν περιθωριοποιηθεί. Όλες οι περιπτώσεις οι οποίες έχουν μελετηθεί στην Έκθεση αυτή μας δείχνουν  πώς τα νέα κινήματα, τα οποία διαπερνούν τις ταξικές διαιρέσεις, αγροτικού και αστικού χαρακτήρα  και άνθρωποι διαφορετικών αφετηριών,  έρχονται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής ζωής. Η δράση τους, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές του κόσμου, είναι παράλληλα και αμυντικές – κατά της συγκεντρωποίησης των γαιών και της διαρπαγής των γαιών, αλλά επίσης και  ενεργητικές –καθώς επιζητούν την κατάληψη γαιών, και την προώθηση εναλλακτικών λύσεων. Η Έκθεση περιλαμβάνει την περίπτωση της κοινότητας της Narbolia στη Sardinia η οποία κινητοποιείται ενάντια στην αλλαγή χρήσης γεωργικών εκτάσεων για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών, και η περίπτωση της εναντίωσης  των κατοίκων στην κατασκευή  αεροδρομίου στην περιοχή Notre Dames des Landes στη Νάντη της Γαλλίας.  Στις περιπτώσεις θετικών δράσεων δεσπόζουσα θέση επέχει η περίπτωση της ομάδας SOC της Ανδαλουσίας, όπου άκληροι χωρικοί συλλογικά κατέλαβαν γαίες και τις καλλιεργούν χρησιμοποιώντας οικολογικά συστήματα καλλιέργειας και η περίπτωση της ομάδας SoLiLA  στη Βιέννη, όπου νέοι άνθρωποι συλλογικά κινούμενοι έχουν ‘καταλάβει’ αστικές γαίες και τις καλλιεργούν για την παραγωγή αγροτικών προϊόντων πετυχαίνοντας παράλληλα να τις περισώσουν από τη μετατροπή τους σε εμπορεύσιμα για αστικές χρήσεις οικόπεδα.
• Αυτές οι δράσεις μεταμορφώνουν αμφότερα και το αστικό και το αγροτικό τοπίο σε νέα πεδία συγκρούσεων  για τον έλεγχο της πορείας της γεωργίας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο.