Του Γιάννη Χρυσοβέργη, από τον ΑΤΑΚΤΟ ΛΟΓΟ
Η εξέγερση ξέσπασε εκεί που κανείς δεν την περίμενε. Όμως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει δίκιο να δηλώνει πως οι διαδηλώσεις που συγκλονίζουν τα τουρκικά αστικά κέντρα δεν έχουν τίποτα κοινό με την Αραβική Άνοιξη. Πράγματι, μοιάζουν πολύ περισσότερο με το Μάη του '68.
Και, σε πολιτικό επίπεδο, σηματοδοτούν το πρώτο στρατηγικό πολιτικό λάθος του Ερντογάν, ασχέτως αν βραχυπρόθεσμα θα αποκομίσει, κατά πάσα πιθανότητα, οφέλη.
Οι ομοιότητες, σε επίπεδο συμβολισμών, είναι πολλές. Εξ ίσου πολλές είναι και σε επίπεδο κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών. Εξ ίσου διακριτές είναι οι διαφορές με τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης.
Οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης ήταν εξεγέρσεις μιας συμμαχίας της μεσαίας αστικής τάξης, που διεκδικούσε Δημοκρατία, και της φτωχολογιάς που διεκδικούσε ψωμί.
Σε κάποιες χώρες με ισχυρή παρουσία μεσαίας αστικής τάξης, όπως η Τυνησία και, κατά δευτερο λόγο η Αίγυπτος, κατέληξαν σε κοινοβουλευτικές δημοκρατίες που κάνουν τα πρώτα αβέβαια βήματά τους.
Σε κάποιες άλλες η κοινωνική σύγκρουση συγκαλύφθηκε από το θρησκευτικό στοιχείο, όπως στο Μπαχρέιν, ενώ σε άλλες πήρε τη σύνθετη μορφή του εμφυλίου μεταξύ διαφορετικών φυλών ή (και) διαφορετικών θρησκευτικών δογμάτων (Υεμένη, Λιβύη, Συρία).
Στην Τουρκία αντιθέτως η εξέγερση ξεσπά σε μια περίοδο που η χώρα έχει περισσότερη Δημοκρατία από όση είχε γνωρίσει ποτέ, σε μια εποχή που η οικονομία γνωρίζει μια δεκαετή συνεχή ανάπτυξη, σε μια εποχή που ο διεθνής ρόλος της συνεχώς αναβαθμίζεται. Κι εδώ αρχίζουν οι ομοιότητες με τη Γαλλία.
Δεν είναι τυχαίες οι αφορμές της εξέγερσης στην Τουρκία. Η αντίδραση στην καταστροφή μεγάλου μέρους ενός αστικού πάρκου της Κωνσταντινούπολης για να κατασκευαστεί ένα εμπορικό κέντρο και ο εκνευρισμός που προκάλεσαν η νέα, υπό έγκριση, νομοθεσία για το αλκοόλ και οι παρεμβάσεις σε θέματα εμφάνισης του προσωπικού των Τουρκικών Αερογραμμών.
Τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά - με εξαίρεση φυσικά τον ενισχυτικό ρόλο του διαδικτύου - είχαν και οι εξεγερμένοι του 1968 στη Γαλλία. Κι εκεί, η αφορμή για την εξέγερση υπήρξε η σκληρή καταστολή μιας διαμαρτυρίας με αίτημα να επιτρέπεται στις φοιτήτριες να δέχονται επισκέψεις αγοριών στις φοιτητικές εστίες.
Κι όλα αυτά σε μια εποχή που ο στρατηγός ντε Γκωλ είχε καταστήσει τη Γαλλία πυρηνική δύναμη και είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, σηματοδοτώντας την ανεξαρτησία σχεδιασμών της γαλλικής πολιτικής από την Ουάσιγκτον.
Όπως το 1968 στη Γαλλία, ο στρατηγός ντε Γκωλ ήταν απόλυτος κυρίαρχος του πολιτικού παιγνιδιού και η ανττιπολίτευση έπαιζε ρόλο κομπάρσου την εποχή που βγήκαν στους δρόμους οι φοιτητές, έτσι και στην Τουρκία η εξέγερση ήρθε τη στιγμή που κανείς δε μπορούσε να αμφισβητήσει την πολιτική κυριαρχία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ομοιότητες υπάρχουν, τηρουμένων των αναλογιών, και στην εκλογική βάση των δυο ηγετών: είναι συντηρητική, θεοσεβούμενη - πιθανόν θεοφοβούμενη - και, χωρίς να έχει ιδιαίτερη ζέση, υποστηρίζει τον κοινοβουλευτισμό. Η εκλογική βάση του στρατηγού ντε Γκωλ ήταν οι αγρότες και η μικροαστική τάξη των πόλεων. Η ίδια ακριβώς είναι και η εκλογική βάση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Όπως και στη Γαλλία του 1968, έτσι και στη σημερινή Τουρκία μεγάλος αριθμός των διαδηλωτών είναι παιδιά των ψηφοφόρων του ισχυρού πολιτικού άνδρα.
Και φυσικά, όπως ο ντε Γκωλ, έτσι κι ο Ερντογάν, μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, απέδωσε την εξέγερση σε μια χούφτα εξτρεμιστές υποκινούμενους από το εξωτερικό.
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές αναδεικνύεται και άλλη μια ομοιότητα στη συμπεριφορά των δυο ανδρών: όπως ο ντε Γκωλ, έτσι κι ο Ερντογάν πίσω από τη σκληρή ρητορική του, αφήνει στους υπουργούς του και στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη φροντίδα των απαραίτητων συμβιβασμών για την εκτόνωση της κατάστασης.
Κάποιοι βεβαίως θα παρατηρήσουν ότι στο γαλλικό Μάη υπήρξε μια έντονη παρέμβαση του εργατικού κινήματος, πράγμα που στην περίπτωση της Τουρκίας, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δε διαφαίνεται. Πράγματι αυτό ισχύει, γιατί οι δυο εξεγέρσεις δεν ξεκίνησαν από το ίδιο σημείο εκκίνησης. Ούτε οι δυο χώρες έχουν την ίδια Ιστορία, αν και, από την εποχή του Μουσταφά Κεμάλ, το τουρκικό Κράτος υιοθέτησε πολλές από τις δομές του γαλλικού (π.χ. ο γάμος και η βάφτιση είναι διοικητικές πράξεις, οι θρησκευτικές τελετές είναι προαιρετικές).
Σε κάθε περίπτωση, όταν καταλαγιάσουν οι διαδηλώσεις θα αρχίσουν άλλου είδους πολιτικές διεργασίες, μακροχρόνιες, που μόνο προς όφελος της Δημοκρατίας στην Τουρκία θα αποβούν.
Ο Ερντογάν ωστόσο, μολονότι βραχυπρόθεσμα θα αποκομίσει πιθανόν οφέλη, με την έννοια ότι θα συσπειρώσει τους συντηρητικούς ψηφοφόρους, διέπραξε ένα στρατηγικό πολιτικό λάθος.
Η ακραία καταστολή - τέσσερις νεκροί σε διαδηλώσεις είναι πολλοί για μια αναδυόμενη Δημοκρατία - θέτει υπό αμφισβήτηση την εικόνα της Τουρκίας που ο ίδιος έχει λανσάρει και πουλάει ως πρότυπο τόσο στη Δύση, όσο και στο μουσουλμανικό κόσμο: αυτή του πολυπολιτισμικού και Δημοκρατικού Κράτους, όπου όλοι, ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή εθνοτικής προέλευσης, θα έχουν θέση.
Και οι συνέπειες αυτού του λάθους είναι νωρίς για να αξιολογηθούν.
