Παραμένει επίκαιρος ο Μαρξ ;

του Γιάννη Τόλιου

Με αφορμή την επέτειο 200 χρόνων από τη γέννηση του Μαρξ έχει ανοίξει συζήτηση για την επικαιρότητα των θεωρητικών του αναλύσεων. Από διάφορα ρεύματα σκέψης, είτε εχθρικά στον μαρξισμό είτε «νεωτεριστικά», αμφισβητείται η επικαιρότητα των ιδεών του. Σε τι, λοιπόν, συνοψίζεται η συνεισφορά του;

Η κυριότερη συνεισφορά του Μαρξ στην προοδευτική σκέψη της ανθρωπότητας συνοψίζεται, σύμφωνα με τα λόγια του Ενγκελς, στην υλιστική αντίληψη της Ιστορίας και ειδικότερα στην ανακάλυψη του ειδικού νόμου κίνησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Δηλαδή, τον νόμο της «υπεραξίας» και προσδιορισμού εκείνης της κοινωνικής δύναμης, της εργατικής τάξης, που θα ανατρέψει την κυριαρχία του κεφαλαίου και θα ανοίξει δρόμο μετάβασης σε μια ανώτερη κοινωνία, τη σοσιαλιστική-κομμουνιστική.

Ο Μαρξ, αναλύοντας την ιστορική τάση της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, προσδιόρισε τη διαδικασία υπέρβασης των καπιταλιστικών σχέσεων «από το παιχνίδι των εσωτερικών νόμων της ίδιας της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής», εξάγοντας την «κίνηση των ιδεών από την κίνηση των πραγμάτων»!

Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει, «μαζί με τη διαρκή ελάττωση του αριθμού των μεγιστάνων του κεφαλαίου, που σφετερίζονται και μονοπωλούν όλα τα οφέλη αυτού του προτσές μετατροπής, αυξάνει η μάζα της αθλιότητας, της καταπίεσης, της υποδούλωσης, του εκφυλισμού, της εκμετάλλευσης, αλλά μαζί της αυξάνει και η αγανάκτηση της εργατικής τάξης, που διαρκώς πληθαίνει και διαπαιδαγωγείται, συνενώνεται και οργανώνεται, από αυτόν τον ίδιο τον μηχανισμό του κεφαλαιοκρατικού προτσές παραγωγής[...]

Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σε ένα σημείο όπου δεν συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται». Η εργατική εξουσία καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και μετατρέπει τα μέσα παραγωγής και τη γη σε κοινωνική ιδιοκτησία των συνεταιρισμένων παραγωγών!

Ο 20ός αιώνας φάνηκε να δικαιώνει πλήρως τον Κ. Μαρξ. Ωστόσο με την κατάρρευση των χωρών του «υπαρκτού» και την υποχώρηση της δυναμικής του εργατικού κινήματος, ορισμένοι μίλησαν για «τέλος της Ιστορίας»! Αποψη που ενστερνίζονται διάφοροι ιδεολόγοι όπως ο Γ. Οικονόμου («Εφ.Συν.» 6/11/18). Το ερώτημα που προβάλλει είναι κατά πόσο ο νεοφιλελευθερισμός, ως η σύγχρονη εκδοχή του καπιταλισμού, αποτελεί «λιμάνι απαντοχής» και «σωτηρίας», ή απλώς μια φάση «κίνησης των αντιθέσεών του», πριν από την ιστορική του υπέρβαση;

Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, με την πολιτική «απορρύθμισης», τις ιδιωτικοποιήσεις, τη συρρίκνωση «κοινωνικού κράτους» κ.ά. επέφερε μείωση μεριδίου μισθών στο ΑΕΠ και ενίσχυση κερδών, ανοίγοντας την ψαλίδα ανισοκατανομής εισοδήματος σε όφελος της χρηματιστικής ελίτ. Το 2017 το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού κατείχε 50,1% του πλούτου, σε σχέση με 45,5% στις αρχές του 2000, ενώ το 2030 προβλέπεται να ανεβεί στο 64%! Αντίθετα, το φτωχότερο 90% του πληθυσμού κατείχε 22,8%, σε σχέση με 28,6% το 2007.

Η κρίση του νεοφιλελευθερισμού δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για εκδήλωση κοινωνικών αντιδράσεων. Ταυτόχρονα ορθώνει νέα εμπόδια στη διαμόρφωση ταξικής συνείδησης και την ανάληψη αγωνιστικής δράσης υπέρβασης του συστήματος. Οι παράγοντες που παρεμποδίζουν την πολιτική αφύπνιση «της μισθωτής εργασίας», της μεγάλης πλειονότητας του πληθυσμού, συνδέονται κυρίως με τη φύση του καπιταλισμού που σε πρώτη ανάγνωση αποκρύπτει τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα των σχέσεων παραγωγής και διανομής, την ενίσχυση των μηχανισμών ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, τις υποκειμενικές δυσκολίες οργάνωσης και δράσης της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, καθώς με τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας και γεωπολιτικούς συσχετισμούς που τις επηρεάζουν.

Αυτό που προβάλλει σήμερα ως ζητούμενο είναι πώς θα γίνει η αφύπνιση του «κοιμώμενου γίγαντα» και πέρασμα της «γέφυρας», από την «αντικειμενική αναγκαιότητα» στην «ενεργή συνείδηση» και μετατροπή της «δυνατότητας σε πραγματικότητα» (υπέρβαση καπιταλισμού). Η αυξανόμενη εκμετάλλευση και πολύμορφη επιθετικότητα του συστήματος σε βάρος της μισθωτής εργασίας, λειτουργούν ως ένα είδος «βουκέντρας» και αφύπνισης των «κολασμένων της γης», για απαλλαγή από τις σειρήνες της «συναίνεσης» και αυταπάτες «εξανθρωπισμού» του καπιταλισμού.

Τα «εναλλακτικά μέλλοντα» που προβάλλουν στην ανθρωπότητα, είναι μεταξύ «σοσιαλισμού και βαρβαρότητας». Η ελπιδοφόρα προοπτική είναι προφανής. Παραμένει επίκαιρη η επισήμανση του Μαρξ ότι «η κοινωνική επανάσταση του 19ου αιώνα δεν μπορεί να αντλήσει την ποίησή της από το παρελθόν, αλλά από το μέλλον». Αυτό ισχύει και για τον 21ο αιώνα! Η δημιουργία σύγχρονου «πολιτικού υποκειμένου» που θα λειτουργεί ως δύναμη ανατροπής και ως όχημα μετάβασης προς το «ιστορικά αναγκαίο», η «πολιτική συμμαχιών» με ηγεμονία της εργατικής τάξης σε ένα ευρύτερο μέτωπο ανατροπής, αποτελούν κρίσιμους παράγοντες, για άνοιγμα του δρόμου μιας ελπιδοφόρας προοπτικής.

*Διδάκτωρ Οικονομικών, συντονιστής Μαρξιστικού Χώρου Μελέτης και Ερευνας (ΜΑΧΩΜΕ)

ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ