Η ΕΕ συζητάει για κοινωνική πολιτική, αλλά θεσμοθετεί τη λιτότητα

του Γεράσιμου Ποταμιάνου  – 

Στις 6 Δεκεμβρίου, η Κομισιόν εισάγει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νέα νομοθεσία για την αυστηροποίηση της λιτότητας σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Η νομοθεσία αυτή θα ενσωματώσει τον πυρήνα του Δημοσιονομικού Συμφώνου στο ευρωπαϊκό Δίκαιο. Την ίδια στιγμή, στη Σουηδία (Γκέτεμποργκ) αναζητείται η κοινωνική διάσταση, που εμφανίζει το μεγαλύτερο έλλειμμα ευρωπαϊκής πολιτικής.

Από την συνάντηση του Γκέτεμποργκ με θέμα ένα Κοινωνικό Πυλώνα για την Ευρώπη, έλειπε η καγκελάριος Μέρκελ, όπως και άλλοι κορυφαίοι Ευρωπαίοι ηγέτες. Η Κοινωνική Ευρώπη μάλλον δεν είναι στη μόδα. Οι ηγέτες που έδωσαν το παρόν,  με τους προέδρους των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, κοινωνικούς εταίρους και άλλους εμπλεκόμενους, είχαν μια ανοιχτή συζήτηση για τον τρόπο προώθησης «δίκαιων θέσεων εργασίας». Σε ένα είδος χαλαρής διαβούλευσης, χωρίς πρωτόκολο, σε διαφορετική ατμόσφαιρα από το Eurogroup.
Η πρωτοβουλία δεν είναι τόσο νέα. Είχε ανακοινωθεί  για πρώτη φορά πριν 20 χρόνια. Επικαιροποιήθηκε από τον πρόεδρο της Κομισιόν το 2015 και παρουσιάστηκε τον Απρίλιο 2017. Το ατύχημα για τους πολίτες είναι πως δεν πρόκειται για δεσμευτική συνθήκη, όπως το Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Ο Γιούνκερ ήθελε σαφώς να δοθεί η εντύπωση ότι υπάρχει πρόθεση να αντιμετωπισθεί ένα τεράστιο έλλειμμα του θεσμικού οικοδομήματος της ΕΕ, η απουσία ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής.

Η ανάσχεση του ευρωσκεπτικισμού

Αυτή η υπόσχεση ερμηνεύεται από πολλούς ότι στοχεύει στην ανάσχεση του κύματος της λαϊκιστικής Ακροδεξιάς, αλλά και της ανόδου του ευρωσκεπτικισμού σε κάθε πολιτικό χώρο. Όσο αυξάνεται η κεντρική πολιτική της ΕΕ, που είναι η λιτότητα, τόσο δημιουργεί καθημερινά περισσότερα θύματα. Σε ένα από τα πρόσφατα σχόλιά του, ο πρόεδρος Γιούνκερ ανέφερε: «Για να πετύχει η Ευρώπη δεν μπορεί να γυρίσει την πλάτη στους εργαζόμενους».

Οι Βρυξέλλες προτείνουν την υιοθέτηση 20 αρχών (δηλαδή όχι συγκεκριμένα μέτρα) για τη στήριξη της «καλής λειτουργίας» και της «δίκαιης διάστασης των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας». Τελικός στόχος διακυρήσσεται η βελτιωση των συνθηκών εργασίας, η βελτίωση της κοινωνικής προστασίας και η μείωση των ανισοτήτων. Όλα αυτά ακούγονται στην Ελλάδα της λιτότητας ενδιαφέροντα, αλλά χωρίς πρακτικό αντίκρισμα. Το ίδιο και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Ακόμη και στην Γαλλία όπου αποδομούνται εργασιακά δικαιώματα.
Προτείνεται να δημιουργηθεί ένας «πίνακας βαθμολόγησης επιτευγμάτων» που θα παρακολουθεί την πρόοδο κάθε χώρας-μέλους στην επίτευξη στόχων, όπως η περίφημη «ισορροπία του εργασιακού βίου». Δηλαδή, το πρόβλημα που δημιουργεί η οιονεί διαθεσιμότητα των “απασχολήσιμων” εργαζομένων, που καλούνται να είναι έτοιμοι να εργασθούν, όταν ο εργοδότης τους καλέσει.
Με δεδομένα τα αποτελέσματα της πολιτικής λιτότητας στην ελληνική αγορά εργασίας (την ανεργία, την μερική απασχόληση, τους χαμηλούς μισθούς, κλπ), η άσκηση μοιάζει λίγο κυνική. Πολλοί ισχυρίζονται πως είναι μια προσπάθεια να πεισθούν οι πολίτες πως η Ευρώπη είναι κάτι περισσότερο από τον δημοσιονομικό κέρβερο που φρουρώντας την πολιτική λιτότητας έχει χειροτερέψει την ζωή εκατομμυρίων πολιτών.
Το κυριότερο, όμως, είναι πως η συμφωνία δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα, όπως επιχειρείται να αποκτήσει αθόρυβα το Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Η χαλαρή διαδικασία με θέμα την Κοινωνική Ευρώπη, ακόμη και αν καταλήξει σε μέτρα μετά από καιρό, θα απαιτήσει μακρόχρονη διαδικασία διαβούλευσης και συναπόφασης των θεσμικών οργάνων.

Δέσμευση στη λιτότητα

Αντίθετα, όπως προαναφέραμε, στις 6 Δεκεμβρίου η Κομισιόν εισάγει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νομοθεσία για την θεσμοθέτηση της λιτότητας για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Η πρόταση, περιλαμβάνει μέτρα και μηχανισμούς για την εξαφάνιση κάθε ευελιξίας στην τήρηση των κριτηρίων του Μααστριχτ.
Είναι μάλλον σίγουρο, πως με την δεδομένη πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, των Φιλελευθέρων και μέρους των Σοσιαλδημοκρατών, η πρόταση της Κομισιόν θα περάσει άνετα. Η μεθοδικότητα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και η συναίνεση των πρωθυπουργών και αρχηγών κρατών δεν αφήνουν αμφιβολία ότι με το νέο έτος η Ευρώπη θα είναι δεσμευμένη στην πολιτική λιτότητας που θα διαιωνίζει την σημερινή επιτροπεία και μετά το 2018 για την Ελλάδα.
Καθώς η Ελλάδα έχει περιέλθει σε δεινή οικονομική κατάσταση, είναι σίγουρο πως η αδυναμία τήρησης των κριτηρίων του Μάαστριχτ και η αδυναμία διατηρησιμότητας μιας εξόδου στις αγορές, θα επιφέρει την υποχρεωτική «εταιρική συμφωνία προϋπολογισμού» που προβλέπεται. Δηλαδή, ένα διαρκές μνημόνιο που θα αποκλείει την άσκηση εθνικής δημοσιονομικής πολιτικής και δεν θα αφήνει περιθώρια επενδυτικής πολιτικής. Διότι σε περίπτωση απόκλισης από τους στόχους του μεσοπρόθεσμου προγράμματος, ένας διορθωτικός μηχανισμός θα επιβάλει μια «εταιρική οικονομική σχέση» και νέες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Δημοσιονομική κυριαρχία και δημοκρατία

Καιρός να συζητήσουμε στη βάση της Δημοκρατικής Αρχής, το θέμα της εκχώρησης δημοσιονομικής κυριαρχίας. Να συζητήσουμε για τις πολιτικές που παραβιάζουν τις αρχικές αξίες της ΕΕ των «κυρίαρχων κρατών». Διότι ενώ η διαδικασία που μονιμοποιεί την λιτότητα προωθείται με αθόρυβο τρόπο, μεγάλος θόρυβος γίνεται για συζητήσεις και σεμινάρια περί Κοινωνικής Ευρώπης.
Συχνά ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, αναφερόμενος στο όραμα της ομοσπονδιακής Ευρώπης, αναφέρεται σε κρίσιμα ζητήματα στη σχέση μεταξύ κρατών-μελών και ΕΕ. Σε πρόσφατη ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών εξήγησε, μάλιστα, πως «το πνεύμα του ευρωπαϊκού δικαίου ευνοεί –και, εν τέλει κατ’ αποτέλεσμα επιβάλλει– τον μέγιστο δυνατό έλεγχο της επικράτειάς τους από τα ίδια στο πλαίσιο της κυριαρχίας τους, ως προϋπόθεση της αποτελεσματικής, ουσιαστικής και ομοιόμορφης εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου από τα κράτη-μέλη, εντός του πεδίου της διαδικαστικής τους αυτονομίας».
Με βάση την αρχή της εθνικής κυριαρχίας, θα πρέπει, λοιπόν, να ανοίξει ένας διάλογος για τους όρους της νέας εκχώρησης δημοσιονομικής κυριαρχίας. Στο πλαίσιο αυτό, σίγουρα ο πρωθυπουργός θα έχει την ευκαιρία να εξηγήσει τι σημαίνει η δήλωσή του περί «ευρωπαϊκής κυριαρχίας», κατά την τελετή βράβευσής του για «πολιτικό σθένος» από το γαλλικό περιοδικό “Διεθνής Πολιτική”.