Του Δημήτρη Καζάκη
«…..το σύνθημα του διαφωτισμού
είναι: "Έχετε το θάρρος να χρησιμοποιήσετε τη δική σας κατανόηση"…..»
Αυτοί που μας τάζουν ότι θα φύγουμε από το μνημόνιο δεν λένε κουβέντα για
το μόνιμο καθεστώς της "νέας ευρωπαϊκής διακυβέρνησης" με βάση την
οποία το κράτος-μέλος δεν μπορεί ούτε καν να συντάξει τον δικό του
προϋπολογισμό. Η αποικιοκρατία τώρα δικαιώνεται. Μια αποικιοκρατία απρόσωπη,
υπερεθνική, αλλά και ως εκ τούτου ακόμη πιο αδίστακτη και προκλητική για το
μέσο νου.
Λέμε για το μέσο νου, γιατί το πρώτο βήμα προς την ελευθερία ήταν πάντα η
τόλμη στην σκέψη. Sapere aude, έγραφε ο Οράτιος το 20 μ. Χ. "Στοχάσου, και
αρκεί" επαναλάμβανε στο προοίμιο της “Ελληνικής Νομαρχίας, ήτοι Λόγος περί
Ελευθερίας” ο Ανώνυμος Έλληνας το 1805. Το 1784 ο Ιμμάνουελ Καντ απάντησε
περίπου με τον ίδιο τρόπο όταν του ζήτησαν να απαντήσει στο ερώτημα, τι είναι
διαφωτισμός;
Να τι πώς άρχιζε την απάντησή
του:
"Διαφωτισμός είναι η υπέρβαση του ανθρώπου από την ανηλικιότητα που
έχει επιβάλλει στον εαυτό του. Ανηλικιότητα είναι η ανικανότητα να
χρησιμοποιήσει τη δική του κατανόηση χωρίς την κηδεμονία κάποιου άλλου. Αυτή η
ανηλικιότητα είναι αυτοεπιβαλλόμενη εάν η αιτία της δεν έγκειται στην έλλειψη
κατανόησης, αλλά στην αναποφασιστικότητα και στην έλλειψη θάρρους να
χρησιμοποιήσει κανείς το μυαλό του χωρίς την κηδεμονία κάποιου άλλου. Τολμήστε
να ξέρετε! (Sapere aude.) Κι επομένως το σύνθημα του διαφωτισμού είναι:
"Έχετε το θάρρος να χρησιμοποιήσετε τη δική σας κατανόηση".
Η οκνηρία και η δειλία είναι οι λόγοι για τους οποίους ένα τέτοιο μεγάλο
μέρος της ανθρωπότητας παραμένει ευχαρίστως σε κατάσταση ανήλικου σε όλη τη ζωή
της, πολύ καιρό μετά η φύση την έχει απελευθερώσει από την εξωτερική
καθοδήγηση. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους είναι τόσο εύκολο για τους
άλλους να επιβληθούν ως κηδεμόνες. Είναι τόσο άνετα να είναι κανείς ανήλικος.
Αν έχω ένα βιβλίο που σκέφτεται για μένα, έναν ιερέα που ενεργεί ως συνείδησή
μου, έναν γιατρό που συνταγογραφεί τη διατροφή μου, και ούτω καθεξής - τότε δεν
έχω καμία ανάγκη να ασκήσω τον εαυτό μου. Δεν έχω καμία ανάγκη να σκεφτώ, αν
μπορώ μόνο να πληρώνω. 'Αλλοι θα ασχοληθούν με τη δυσάρεστη επιχείρηση αντί για
μένα.
Οι κηδεμόνες που έχουν την καλοσύνη να αναλάβουν την κηδεμονία, φροντίζουν
έτσι ώστε η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων - ανάμεσά της το σύνολο του
ωραίου φύλου - να θεωρεί το βήμα προς την ενηλικίωση, όχι μόνο ως κάτι σκληρό,
αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνο. Πρώτον, αυτοί οι κηδεμόνες κάνουν το δικό τους
κοπάδι ηλίθιο και αποτρέπουν προσεκτικά τα υπάκουα πλάσματα από το κάνουν έστω
και ένα βήμα χωρίς τα καθοδηγητικά νήματα με τα οποία τους έχουν δέσει. Στη
συνέχεια, θα τους δείξουν τον κίνδυνο που θα μπορούσε να τους απειλήσει αν
τυχόν και προσπαθήσουν να περπατήσουν από μόνοι τους. Βέβαια αυτός ο κίνδυνος
δεν είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγάλος. Αφού σκοντάψουν μερικές φορές θα
μάθουν, επιτέλους, να περπατούν. Ωστόσο, τα παραδείγματα τέτοιων αποτυχιών
εκφοβίζουν και αποθαρρύνουν γενικά όλες τις περαιτέρω προσπάθειες.
Έτσι, είναι πολύ δύσκολο για το άτομο να εργαστεί το ίδιο για να βγει από
την κατάσταση ανηλίκου που του έχει γίνει σχεδόν δεύτερη φύση. Έχει ακόμη μάθει
να του αρέσει, και στην αρχή είναι πραγματικά ανίκανο να χρησιμοποιήσει τη δική
κατανόηση του γιατί δεν του έχει επιτραπεί να τη δοκιμάσει. Δόγματα και
φόρμουλες, αυτά τα μηχανικά εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί για λογική χρήση - ή
μάλλον κατάχρηση - από τα φυσικά χαρίσματά του, είναι τα δεσμά μιας αιώνιας
ανηλικιότητας. Ο άνθρωπος που τα αποτινάσσει θα κάνει ένα αβέβαιο άλμα πάνω από
ένα στενό χαντάκι, γιατί δεν έχει συνηθίσει σε τέτοια ελευθερία κίνησης. Αυτός
είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν μόνο λίγοι που περπατούν σταθερά, και οι
οποίοι έχουν εισέλθει στην ενηλικίωση καλλιεργώντας το δικό τους μυαλό..."
Αν ψάξουμε καλά τον εαυτό μας θα δούμε ότι είμαστε θύματα αυτής της
κατάστασης ανηλίκου που μας έχουν επιβάλλει. Μια κατάσταση που εκδηλώνεται
στους φόβους μας, τις ιδιοτροπίες μας, την ψυχολογία μας, τον τρόπο σκέψη μας,
που μόνο μ' αυτές ενός ανήλικου νηπίου μπορούν να συγκριθούν. Δεν
ενηλικιωθήκαμε ποτέ! Φοβόμαστε τόσο πολύ να ενηλικιωθούμε, ώστε θεωρούμε
καλύτερο να βρισκόμαστε πάντα υπό κηδεμονία, έστω κι αν αυτή παίρνει όλο και
περισσότερο την μορφή μιας ανελέητης τυραννίας.
Λες ένα "δυστυχώς δεν γίνεται αλλιώς" και ξεμπερδεύεις. Αν
περνιέσαι για πιο "συνειδητός" απλά τα φορτώνεις στους άλλους, μπας
και απαλλάξεις τον εαυτό σου. "Έτσι είναι, αλλά κανένας δεν
ενδιαφέρεται!" Δεν είναι να χαλάς φαιά ουσία. Δεν διαθέτεις άλλωστε και
σοβαρό απόθεμα. Δεν είναι να σκεφτείς ως ώριμος άνθρωπος με συνείδηση. Ούτε να
κάνεις κάτι. Τι έμαθες σ' όλη του τη ζώη; Κοίτα τη δουλειά σου κι άσε τους
άλλους να βγάλουν το φίδι από την τρύπα.
Προτιμάς αυτό που έχεις συνηθίσει. Αυτό που σου έχει γίνει δεύτερη φύση.
Την κηδεμονία. Δικαίωμά σου, αλλά να ξέρεις ότι κανείς δεν γλυτώνει όταν έρθει
η ώρα του. Και ξέρεις κάτι, η ώρα μας ήλθε! Όπου κι αν κρυφτείς δεν γλυτώνεις.
Απλά κάνεις τον χαμό σου πιο οδυνηρό και εντελώς αναπόφευκτο. Εκτός κι αν
αποφασίσεις επιτέλους και ενηλικιωθείς.
