AΓΑΛΜΑΤΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 19.11.2016

Τις προάλλες(12.11.2016) μιλάγαμε για το άγαλμα της βασίλισσας Όλγας και την αμφιλεγόμενη τοποθέτησή του στη Θεσσαλονίκη.  Το στοιχείο της αμφισβήτησης θα ήταν μάλλον αδιανόητο για μια δημιουργική πορεία  όπως αυτή του Γιώργου Ζογγολόπουλου, γύρω από την οποία θα περιστραφεί  τιμητική έκθεση εικαστικών καλλιτεχνών στις 22 Νοεμβρίου, στη Γκαλερύ της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης..

Ο γλύπτης   Ζογγολόπουλος άφησε βαθιά ίχνη  στην καλλιτεχνική δημιουργία της χώρας.  Γι αυτόν  και για τα 101 χρόνια που έζησε, είπε ο Άγγελος Μωρέτης , σε μια συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη (ΑΥΓΗ) : «Ο Γ. Ζογγολόπουλος έζησε  χρονικό διάστημα στο οποίο θα μπορούσαν να χωρέσουν πολλές ζωές... είχε την τύχη να ζήσει τα μεγάλα ρεύματα της τέχνης της εποχής του, να επηρεαστεί από τον μοντερνισμό και τα κινήματα των αρχών του 20ού αιώνα, να τα ενσωματώσει στη δουλειά του και να τα πάει πιο πέρα».

Σε μια χώρα όπως η δική μας,  όπου οι «εισροές» εξωγενών στοιχείων στην τέχνη και στην κοινωνία πάντοτε δημιουργούσαν προβλήματα για το κατά  πόσο προκαλούν   μιμήσεις ή δημιουργικές επεξεργασίες, ο  Ζογγολόπουλος έδειξε το δρόμο  για την υπέρβαση της αντιγραφικής λογικής και για τη ευφάνταστη  διαχείριση υλικών, θεμάτων και στοιχείων του περιβάλλοντος :  Αποδεικνύοντας ότι η  ζωή του δεν είχε απλώς «περίσσεια»  αλλά και στοχαστικό βάθος.

Πολλά από τα έργα του υλοποιήθηκαν, αρκετά όμως  έμειναν  ανεκπλήρωτα :Ένα τέτοιο ήταν το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Γοργοποτάμου, που σχεδιάστηκε  σε συνεργασία με τον Τομπάζη. Το προτεινόμενο έργο είχε τα χαρακτηριστικά σφαίρας διαμέτρου  18 μέτρων και  προβλεπόταν  να διαθέτει ηχητική διάσταση, καθώς στο κέντρο της σφαίρας υπήρχαν ορθογώνιες μεταλλικές πλάκες  σαν σήμαντρα, που ηχούσαν με τη δύναμη του ανέμου.

Το πιο  επιβλητικό έργο του Ζογγολόπουλου ήταν (ίσως) αυτό των γυναικών του Ζαλόγγου, που είχα την τύχη να ξαναδώ μετά ένα τέταρτο αιώνα  στην Ήπειρο. Η εντύπωση που μου έκανε στη δεύτερη επίσκεψη ήταν συγκλονιστική, καθώς το μνημείο είχε ανακαινισθεί μετά από μεγάλη περίοδο φθοράς. Όταν οι Αμερικανοί λάξευαν στο όρος Ράσμορ τις μορφές τεσσάρων Προέδρων,  η Ελλάδα χρωστούσε στο λαό της  το μόρφωμα του Ζαλόγγου, μικρότερο αλλά καλλιτεχνικότερο και περιεκτικότερο μέσα στην αοριστία του - για να θυμάται και να ελπίζει.

Ο Ζογγολόπουλος ξεκίνησε το σχεδιασμό του συγκεκριμένου έργου (1953) σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Πάτροκλο Καραντινό, κέρδισε το 1954 σχετικό  διαγωνισμό και εργάστηκε επί τόπου, χρησιμοποιώντας 4500 ασβεστολιθικούς όγκους. Το μνημείο πήρε  ύψος 15 μέτρων και πλάτος 18 και μ' αυτά τα μεγέθη έγινε  ορατό από απόσταση 20 χιλιομέτρων...

Σήμερα στο χώρο του  ανεβαίνει κανείς βαδίζοντας 420 σκαλιά, αλλά αξίζει το κόπο : Τα δυσεύρετα αισθήματα «κόποις κτώνται»….