Την Ιστορία γράφουν οι ποιητές....

του Άντη Ροδίτη

«…φιλοσοφώτερον καὶ σπουδαιότερον ποίησις ἱστορίας ἐστίν· η μὲν γὰρ ποίησις μᾶλλον τὰ καθόλου, ἡ δ᾽ ἱστορία τὰ καθ᾽ ἕκαστον λέγει». Αριστοτέλη «Ποιητικά» [1451b5-9]

Την Ιστορία της Κύπρου την γράφουν οι ποιητές της, όχι οι ιστορικοί του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου Τα Γράμματα στη Μητέρα του Κώστα Μόντη, Αρμός 2016, που οργανώθηκε από το Ινστιτούτο Πολιτισμού στις 6ης Οκτωβρίου 2016 στην αίθουσα εκδηλώσεων των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού στη Λευκωσία.  

Μόλις την περασμένη βδομάδα μαζεύτηκαν κάποιοι τύποι νύχτα έξω από την ελληνική πρεσβεία για να εκφράσουν παράπονο εναντίον της Ελλάδας, επειδή, τάχα, δεν επιτελεί ως όφειλε τα καθήκοντά της!

Το ίδιο είχε γίνει και πριν 50 περίπου χρόνια, το 1964, όταν η Ελλάδα είχε ήδη στείλει εδώ μια ολόκληρη μεραρχία με δύναμη πυρός Σώματος Στρατού με σκοπό να επιτύχει, αναίμακτα, την Ένωση, χωρίς εδαφικές παραχωρήσεις στην Τουρκία.

Σήμερα η Ελλάδα κάνει ό,τι μπορεί -πάντα έκανε ό,τι μπορούσε για την Κύπρο- για να μην είναι ξανά εγγυήτρια δύναμη η Τουρκία, σε περίπτωση που θα υπάρξει συμφωνημένη λύση.

Τότε, τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1964, οι συνομιλίες γίνονταν στη Γενεύη και ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, όπως αποδεικνύεται σήμερα από τα έγγραφα που ήρθαν στο φως μετά το 2000, ήταν πολύ κοντά στο να επιτύχει την Ένωση χωρίς παραχωρήσεις εδαφών στην Τουρκία.

Η  Κύπρος, όμως, όχι μόνο δεν συνεργαζόταν, επειδή ανέντιμα δεν επιδίωκε πια την Ένωση -όπως και πάλι τα έγγραφα αποδεικνύουν- αλλά διέβαλλε και συκοφαντούσε και τον Παπανδρέου και τον ελληνικό στρατό στην Κύπρο, ότι τάχα δεν είναι την Ένωση αλλά τη διχοτόμηση που επιδίωκαν. Ότι ο Παπανδρέου έντιμα επιδίωκε την Ένωση δεν το μαρτυρούν σήμερα μόνο τα έγγραφα, αλλά και ιστορικοί επιστήμονες, όπως τον Σωτήρη Ριζά, Διδάκτορα του Παντείου και του King’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Διευθυντή στο Κέντρο Έρευνας της Ιστορίας της Ακαδημίας Αθηνών.  

  

Η Κύπρος ήταν αδικαιολόγητη να εχθρεύεται την Ελλάδα, την Κυβέρνησή της και την Ένωση και η Τουρκία απόλυτα δικαιολογημένη. Είχαν, όμως, κοινή επιδίωξη και χωρίς να είναι συνεννοημένες μεταξύ τους η Κυπριακή και η Τουρκική Κυβέρνηση ενεργούσαν παράλληλα στην ίδια κατεύθυνση:

Η Τουρκία ενθάρρυνε τους Τ/κύπριους ν’ αρχίσουν εχθροπραξίες στην Τυλληρία κι αμέσως-αμέσως ακολούθησε με πολεμική επιχείρηση εναντίον τους η Κύπρος. Με την πρώτη νίκη της υπέρτερης, έστω νεογέννητης, τότε Εθνικής Φρουράς, κατέφτασε φορτωμένη βόμβες η τουρκική αεροπορία. Έτσι και απαντούσε με τον ίδιο τρόπο και η Ελλάδα, οι συνομιλίες στη Γενεύη θα σταματούσαν αμέσως και η υπόθεση «λύση του Κυπριακού δια της Ενώσεως» θα πεταγόταν στα σκουπίδια.

Καταλαβαίνετε τώρα γιατί έγινε τότε διαδήλωση εναντίον της Ελλάδος που αρνείτο να στείλει την αεροπορία της (άλλωστε οι αντίστοιχες αποστάσεις είναι τέτοιες που δεν θα κέρδιζε τη μάχη), κι αν προσέξετε λίγο τις λεπτομέρειες θα δείτε ότι η διαδήλωση έξω από την ελληνική πρεσβεία την περασμένη βδομάδα απαρτιζόταν από τους εξ αίματος και εκ κόμματος απογόνους των τότε «διαμαρτυρόμενων» εναντίον της Ελλάδος, που πάλι, και τότε, δεν υπάκουε στις πολιτικές τους! Ο Παπανδρέου, εκτός από το «άλλα συμφωνούμε κι άλλα πράττετε» που τους είπε, τους αποκάλεσε και «ουρά που θέλει να κουνά τον σκύλο»! Αυτή η ουρά υπάρχει και σήμερα, αλλά εξαρθρωμένη από τις υπέρμετρες και αφύσικες, ατομοκεντρικές, εξουσιαστικο-προεδρικές φιλοδοξίες της, που δεν της επιτρέπουν να συνενώσει σε ένα συμπαγές κόμμα τα εδώ κι εκεί κομματίδια-κομματάκια της.

Σημειώνω, πριν πάω στο Μόντη, ότι η τότε ουρά, η επίσημη Κύπρος, που και γενικότερα ήθελε την Ελλάδα να υπηρετεί τα   α π ε ξ α ρ τ η σ ι α κ ά  της σχέδια, μόλις η Ελλάδα αρνήθηκε να επιτεθεί στην Τουρκία, έτρεξε αμέσως για βοήθεια στους… Ρώσους!!

 Κι ενώ η Ελλάδα επισήμως (η Κυβέρνηση Παπανδρέου, η Αντιπολίτευση Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο Βασιλέας και με την ανοχή, αν όχι συγκατάθεση των Αμερικανών) πρότεινε στην Κύπρο στις 20 Αυγούστου 1964 την Ένωση άνευ εδαφικών παραχωρήσεων στην Τουρκία, η Κύπρος την απέρριψε. Η Κύπρος είχε ήδη πάει στους Ρώσους, οι οποίοι, πέρασαν δεν πέρασαν 5 μήνες, και Γενάρη του 65 πρότειναν επισήμως αυτό που τους συνέφερε: Ομοσπονδία των δύο… κοινοτήτων!! Αυτό που συζητούμε σήμερα.

Οι Αμερικανοί συζητούσαν Ένωση και την αποδέχτηκαν στο τέλος και «άνευ εδαφικών παραχωρήσεων» στην Τουρκία, όπως το παραδέχονται οι Άγγλοι με έγγραφό τους ημερομηνίας 25 Αυγούστου 1964, αλλά εμείς προτιμούσαμε τους Ρώσους!!

Χρειάζεται άλλη απόδειξη ότι μόνοι μας πήραμε ένα σφυρί και κτυπήσαμε το κεφάλι μας;

Ο Μόντης, γεννημένος το 1914, ήταν 50 χρονών το 1964, στην ωριμότητά του.

Βλέποντας όσα γίνονταν, κι όχι μόνο το 64 αλλά από πολύ πριν, δεν θα μπορούσε βέβαια να μιλήσει ευθέως και να τα καταγγείλει. Σε τέτοια περίπτωση θα εύρισκαν το κορμί του άψυχο σε κανένα χαντάκι και δεν θα μας άφηνε κανένα από τα τρία Γράμματα στη Μητέρα, του 1965, του 1972 και του 1980, ως ζωντανές, αδιαμφισβήτητες μαρτυρίες των μαρτυρίων του τόπου μας, εκείνων των εποχών.

Γράφει σ’ ένα σημείωμά της το 2003 η Κίκα Ολυμπίου με τίτλο «Συγγνώμη κύριε Μόντη», ότι η αρμόδια Επιτροπή για το μάθημα των νέων ελληνικών στη μέση εκπαίδευση αφαίρεσε τα Γράμματα στη Μητέρα από τη διδακτέα ύλη, με τη δικαιολογία ότι ήταν… «δύσκολα»! Αλλά, ο μόνος λόγος που η ποίηση του Μόντη στα Γράμματα στη Μητέρα εκλαμβάνεται ως «πιο δύσκολη» και από του Ελύτη και από του Σεφέρη, είναι απλούστατα το γεγονός ότι ο Μόντης δεν έγραφε, όπως οι Ελλαδίτες συνάδελφοί του, υπό συνθήκες ελευθερίας. Έτσι, κι όταν ακόμα έγραφε τόσο «δύσκολους» στίχους, όπως αυτούς:

                        Μητέρα, μας συνωμοτούνται διαρκώς επαναστάσεις

                        μας συνωμοτούνται διαρκώς εξεγέρσεις

                        μας συνωμοτούνται διαρκώς απόπειρες,

αν ξέρει κανείς ποιες ήταν οι συνθήκες της εποχής, δεν θα έχει κανένα πρόβλημα να εννοήσει, είτε μαθητής είναι, είτε δάσκαλος, γιατί το ρήμα «συνωμοτώ» μετατρέπεται σε παθητικό! Το «μου συνωμοτούνται εμένα συνωμοσίες», αντανακλά την πραγματικότητα της εποχής, εκείνη που όλοι έκαναν πως δεν την έβλεπαν ή απλώς την ψιθύριζαν, όπως στο γνωστό παραμύθι με τον γυμνό βασιλιά, που όλοι θαύμαζαν τα ρούχα του. Στη δική μας περίπτωση οι στίχοι

            Μητέρα, μου συνωμοτούνται επαναστάσεις, μου συνωμοτούνται  εξεγέρσεις, μου συνωμοτούνται διαρκώς απόπειρες,

απλώς σημαίνουν ότι ο κατηγορούμενος ελέω αυθαιρεσίας, ελέω διττής απόλυτης εξουσίας, την οποία έχει περάσει στο χέρι, έχει μετατραπεί σε κατήγορο. Οι άμοιροι ευθυνών, οι αθώοι, οι συνεπείς στα όνειρα και στους στόχους τους, μετατρέπονται σε κατηγορούμενους και δεν δικαιούνται ν’ αρθρώσουν λέξη. Τούτου δοθέντος,  πολλά «δυσνόητα» σε όλο το Δεύτερο Γράμμα γίνονται εύκολα και κατανοητά.

           

Οι «κριτικοί της λογοτεχνίας» της εποχής του Μόντη, που αναγνώριζαν την απόλυτη, διττή εξουσία ως δίκαιη και, τάχα, δημοκρατική και ζούσαν γι’ αυτό σ’ έναν Παράδεισο, σκόπιμα παρερμήνευαν ή έκαναν ότι δεν καταλάβαιναν – ευτυχώς για τον Μόντη – τους στίχους του που έλεγαν

                        Αν ήξερες από πού σου γράφω, μητέρα…

                        αν ήξερες από ποιο καταποντισμό

                        αν ήξερες από ποιο καζάνι κοχλαστή πίσσα…

                        προσπαθώ να βγάνω έξω ένα δάχτυλο

                        για να ψηλαφήσω το χαρτί…

  

            Πώς θα μπορούσαν να δεχτούν ότι ο Μόντης εννοούσε την κόλαση της κυπριακής πραγματικότητας, η οποία παραχάρασσε, διαστρέβλωνε, μεταμόρφωνε τους ανθρώπους και τους επέβαλλε νέους, δήθεν, και υψηλότερους «αγώνες», αγώνες απελευθέρωσης των λαών του κόσμου στη θέση των αληθινών, της απελευθέρωσης της πατρίδας;

            Ένα τελευταίο παράδειγμα που θέλω ν’ αναφέρω, στον λίγο χρόνο που έχουμε σήμερα, είναι ολόκληρη η ενότητα «σ» στο Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα. Στο βιβλίο μου που παρουσιάζουμε απόψε, δείχνω ότι ενώ όλοι οι 132 στίχοι της ενότητας «σ» φαντάζουν ακατανόητοι, αρκεί να καταλάβει κανείς ότι οι «τρεις φυλακισμένοι μας» που αναφέρει ο Μόντης, είναι οι εξόριστοι του 1956-57 στις Σεϋχέλλες. Τρεις ήταν, βέβαια, οι ιερωμένοι. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο Μητροπολίτης Κερύνειας Κυπριανός και ο ιερέας της Φανερωμένης της Λευκωσίας Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου. Υπήρχε, όμως, κι ένας τέταρτος, ο Γραμματέας της Μητρόπολης Κερύνειας, ο αξεπέραστος αρθρογράφος της Κύπρου, Πολύκαρπος Ιωαννίδης. Αν, όμως, ο Μόντης μιλούσε το 1972, μέσα σε αυτό το ποίημα, για τέσσερις και όχι για τρεις φυλακισμένους, θα γίνονταν αμέσως αντιληπτό για ποιο πράγμα μιλούσε και δεν θα μπορούσε να πει τα όσα λέει. Και μπορεί κανείς να προβλέψει ποια θα ήταν τότε η πορεία του, ποιητική ή άλλη, εδώ ή στον άλλο κόσμο.

            Στο βιβλίο, το κεφάλαιο για την ενότητα «σ» το ονομάζω «Η αληθινή ιστορία του 55-59». Δεν είναι, όμως, μόνο την ιστορία της αποτυχίας του 55-59 που αφηγείται η ενότητα, αλλά και όλη την τραγική παρακμή που ακολούθησε την εκτρωματική «ανεξαρτησία» του 1960 ως την εισβολή του 1974. Πιστεύω ότι η ενότητα «σ» είναι η κορύφωση του Δεύτερου Γράμματος στη Μητέρα,  το οποίο ο ίδιος ο Κώστας Μόντης θεωρεί ως τη σημαντικότερη ποιητική του σύνθεση και χωρίς την οποία δεν θα ήταν ο μεγάλος μας ποιητής, που είναι.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, κανένας «γρίφος» στην ποίηση των Γραμμάτων στη Μητέρα του Κώστα Μόντη. Απλώς απουσιάζει η εντιμότητα και η ανθρωπιά με την οποία χρειάζεται να αντιμετωπισθεί η πρόσφατη ιστορία της Κύπρου. Κι εδώ που τα λέμε, σήμερα απουσιάζει ακόμα και πρωτίστως από εκείνους τους ιστορικούς καθηγητές τού Πανεπιστημίου Κύπρου, που κάνουν την περισσότερη φασαρία ως ειδήμονες, λέκτορες, παρουσιαστές βιβλίων επί παντός επιστητού, οι οποίοι όταν έρθει η στιγμή να πουν λίγη αλήθεια, μετατρέπονται σε αδίστακτους λογοκριτές, υπό τη σκέπη πάντα και στην υπηρεσία των καθιερωμένων κατηγόρων της Ελλάδος, την οποία πάντα θα θεωρούν εμπόδιο στις ντόπιες εξουσιαστικές τους φιλοδοξίες.