Ενα Grexit θα ήταν μέρος της πάλης για ανάκτηση της δημοκρατίας

 Συνέντευξη του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Ντάϊβιντ Μακνάλι** στον Τάσο Τσακίρογλου (Εφημερίδα των Συντακτών)

• Το «ελληνικό παράδοξο» συνίσταται στο ότι μια αριστερή κυβέρνηση εξαναγκάζεται από τους ξένους πιστωτές να εφαρμόσει ένα βάρβαρο πακέτο μέτρων λιτότητας. Τι συνεπάγεται αυτό για τη δημοκρατία τού σήμερα;

Η πρόσφατη ελληνική εμπειρία μας υπενθυμίζει ότι η κυριαρχία της αγοράς –δηλαδή, φυσικά, η ηγεμονία εκείνων που κυριαρχούν σ’ αυτήν την αγορά– είναι η καθοδηγητική αρχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η λιτότητα με άλλα λόγια απαιτεί την υπόσκαψη της δημοκρατίας, η οποία στον κλασικό της ορισμό σημαίνει λαϊκή κυριαρχία.

Πλέον οι κυρίαρχοι θεσμοί, όπως η τρόικα, δεν προσποιούνται καν ότι ο λαός είναι κυρίαρχος. Ξεδιάντροπα και χωρίς δισταγμό ικανοποιούνται με το να δείχνουν ότι οι παγκόσμιοι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί μπορούν να καταπατούν τη δημοκρατική βούληση των πολιτών. Αυτός είναι ο λόγος που η όποια πραγματική εκστρατεία για αποκατάσταση της δημοκρατίας πρέπει να αμφισβητήσει κατά κύριο λόγο τις σχέσεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.

• Η ήττα της ελληνικής κυβέρνησης στις διαπραγματεύσεις του Ιουλίου ήταν ένα καίριο πλήγμα στην πίστη και στην ελπίδα των ανθρώπων ότι τα πράγματα θα αλλάξουν και ότι μια προοδευτική εναλλακτική είναι δυνατή. Πώς μπορούμε να ακυρώσουμε αυτό το παραλυτικό συναίσθημα;

Η πρόκληση είναι να αναβιώσουμε το πνεύμα και την αίσθηση σκοπού της εκστρατείας του «όχι» του Ιουλίου. Δεν είναι κάτι εύκολο, δεδομένης της μεγάλης συνθηκολόγησης της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ – μια συνθηκολόγηση που υπονόμευσε τη «στιγμή» του «όχι». Ομως μέσα στις μάχες εναντίον της λιτότητας –είτε είναι διαδηλώσεις συνταξιούχων, απεργίες συνδικάτων, είτε εκστρατείες για δικαιοσύνη απέναντι στους μετανάστες– η κρίσιμη πρόκληση θα είναι να ξαναχτιστούν τα δίκτυα αλληλεγγύης και αντίστασης, τα οποία μπορούν να ξαναφέρουν την ελπίδα κόντρα στην απελπισία.

• Οι όροι που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα από τους διεθνείς κατόχους χρέους έχουν μετατρέψει ουσιαστικά τη χώρα σε ένα είδος νεο-αποικίας, με την τρόικα να παίζει έναν διαρκή και ενισχυμένο ρόλο στην επιτήρηση της δημοσιονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Ζούμε ένα νέο είδος αποικιοκρατίας στην καρδιά της Ευρώπης;

Αυτό σίγουρα αποτελεί ένα είδος εσωτερικής νεο-αποικιοκρατίας μέσα στην ευρωζώνη. Σηματοδοτεί ένα μήνυμα ότι οι πολιτικές των εκλεγμένων κυβερνήσεων θα υπαγορεύονται από τις διεθνείς τράπεζες και τους χρηματιστές. Δεν υπάρχει πλέον ούτε η προσποίηση ότι οι πολίτες ενός έθνους είναι κυρίαρχοι.

Ομως οι εθνικιστικές απαντήσεις δεν μπορούν να ανταποκριθούν σ’ αυτή την πραγματικότητα. Αντίθετα, καθήκον αποτελεί το να παλέψουμε για να διεκδικήσουμε εκ νέου τη δημοκρατία, ενώ την ίδια στιγμή πρέπει να προάγουμε τη διεθνή αλληλεγγύη με όλους εκείνους που προσπαθούν να εκδημοκρατίσουν την κοινωνία και να ανακτήσουν τον έλεγχο εκ μέρους όσων υποφέρουν από την παγκόσμια λιτότητα. Ο ελληνικός λαός χρειάζεται συμμάχους σε όλο τον κόσμο στην πάλη του για δημοκρατία.

• Πιστεύετε ότι μια έξοδος από την ευρωζώνη θα ήταν βιώσιμη και ρεαλιστική επιλογή για την ελληνική κυβέρνηση;

Πολύ συχνά οι απαντήσεις σ’ αυτή την ερώτηση δίνονται σε καθαρά τεχνικο-οικονομικούς όρους, με τους υπέρμαχους και τους πολέμιους του Grexit να συζητούν την πιθανή επίδρασή του στις επενδύσεις, στις τιμές, στην απασχόληση και ούτω καθ’ εξής. Ομως το ερώτημα για τη βιωσιμότητα της εξόδου από την ευρωζώνη είναι βασικά πολιτικό. Φυσικά και θα υπήρχε οικονομική αναταραχή απ’ αυτή την έξοδο από το ευρώ.

Ομως η Ελλάδα έχει ήδη ζήσει ολόκληρα χρόνια οικονομικής βαναυσότητας, η οποία επιβλήθηκε από τους κανόνες της ευρωζώνης. Ετσι, το όλο θέμα γίνεται ζήτημα πολιτικής προετοιμασίας ώστε ένα πιθανό Grexit να γίνει μέρος της πάλης για ανάκτηση της δημοκρατίας.

Μπορούν οι φτωχοί και οι εργαζόμενοι της Ελλάδας να κινητοποιηθούν για έναν αγώνα ενάντια στις τράπεζες και στις πολυεθνικές, οι οποίες θα προσπαθήσουν να σαμποτάρουν μια έξοδο; Μπορούν να οργανωθούν για να στηρίξουν την κοινωνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος;

Μπορούν οι άνθρωποι να οικοδομήσουν λαϊκές οργανώσεις στις γειτονιές, στους τόπους δουλειάς και στα σχολεία, οι οποίες θα βοηθήσουν τη διανομή τροφίμων και άλλων αναγκαίων προϊόντων, σε περίπτωση που ανακύψουν προβλήματα διανομής; Εάν ναι, παρά τις αναπόφευκτες δυσκολίες, μια έξοδος από την ευρωζώνη θα μπορούσε να γίνει μέρος ενός εμπνευσμένου κινήματος για την οικοδόμηση της δημοκρατίας από τη βάση και για τη λαϊκή εξουσία στην Ελλάδα. Και αυτό είναι απολύτως προτιμότερο από χρόνια και χρόνια συντριπτικής λιτότητας και κοινωνικής παρακμής.

• Η φιλελεύθερη καπιταλιστική δημοκρατία έχει αποδειχτεί ασύμβατη με οποιοδήποτε είδος πραγματικής δημοκρατίας. Εσείς προτείνετε την επιστροφή σε μια άμεση δημοκρατία του τύπου των συνελεύσεων. Πόσο εύκολο είναι να πετύχουμε έναν τέτοιο στόχο υπό την παρούσα νοοτροπία των ανθρώπων;

Η επιστροφή σε μια δημοκρατία των συνελεύσεων προϋποθέτει το είδος των αγώνων που σας προανέφερα. Νέες μορφές λαϊκής δημοκρατίας δεν πρόκειται να αναδυθούν επειδή κάποιος εισηγείται ότι αυτές αποτελούν μια καλή ιδέα. Θα αναδυθούν εάν αυτο-οργανωμένοι πολίτες στη βάση της κοινωνίας πρόκειται να δημιουργήσουν νέους θεσμούς αλληλεγγύης και αντίστασης, οι οποίοι θα είναι ανοιχτοί και δημοκρατικοί.

Αυτό συμβαίνει όταν οι κοινότητες οργανώνουν συσσίτια, όταν οι εργάτες αρχίζουν να διευθύνουν την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, όταν στις γειτονιές οργανώνονται ομάδες βάσης για την υπεράσπιση των μεταναστών και την αντίσταση στον ρατσισμό. Συνελεύσεις στις γειτονιές, στους τόπους δουλειάς και στα σχολεία αποτελούν τη βάση για μια ριζοσπαστική και συμμετοχική δημοκρατία.

Στη συνέχεια, τέτοιες λαϊκές συνελεύσεις θα χρειαζόταν να εκλέξουν αντιπροσώπους, οι οποίοι θα λογοδοτούσαν άμεσα σ’ αυτές και θα συμμετείχαν σε μεγαλύτερης κλίμακας συνεργαζόμενα σώματα – σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Εάν το επίπεδο της κοινωνικής κινητοποίησης αυξάνεται, οι πολίτες μπορούν να ζήσουν την εμπειρία της συμμετοχικής δημοκρατίας ως μια στιγμή έμπνευσης και μετασχηματισμού της ζωής τους. Και αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη διάλυση πολλών από τις γραφειοκρατικές και αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης στη ζωή μας.

• Ξαναρωτώ: Πόσο εύκολο είναι αυτό σήμερα;

Φυσικά, τίποτα απ’ αυτά δεν είναι εύκολο. Ολες οι καθημερινές συνήθειες της ζωής σε μια καπιταλιστική κοινωνία ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να τα αφήνουν όλα στους «ειδικούς» και στους γραφειοκράτες. Αυτός είναι ο λόγος που νέες μορφές δημοκρατίας θα απαιτήσουν νέα κουλτούρα αυτο-κυβέρνησης. Είναι στην πορεία για την αλλαγή του κόσμου και ανάκτησης του ελέγχου της ζωής μας που οι άνθρωποι φτάνουν να διανοηθούν και να βιώσουν νέες δυνατότητες.

Με τέτοιους τρόπους γίνονται φορείς εξουσίας. Και αυτό σημαίνει να πούμε ότι ο αγώνας ενάντια στη λιτότητα είναι βασικά ένα πολιτικό θέμα. Δεν μπορεί να είναι επιτυχημένος χωρίς νέα είδη ριζοσπαστικών, λαϊκών και δημοκρατικών πολιτικών πρακτικών. Και αυτές οι τελευταίες αποτελούν το κλειδί στην όποια πραγματική ρήξη με τη λιτότητα, τον νεοφιλελευθερισμό και τον καπιταλισμό.

**Ο Ντέϊβιντ Μακνάλι διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ στο Τορόντο του Καναδά και είναι ακτιβιστής σε διάφορα κοινωνικά κινήματα. Ως φοιτητής είχε αντιταχθεί στον πόλεμο του Βιετνάμ και είχε ιδρύσει το μέτωπο για την απελευθέρωση της μαύρης αγωνίστριας Αντζελα Ντέιβις. Εχει γράψει έξι βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Τέρατα της αγοράς: ζόμπι, βαμπίρ και ο παγκόσμιος καπιταλισμός» (2011).