Από τους Νεάντερταλ στην κοινωνική λογιστική

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 30.10.2015

Σε ένα παλιό ενημερωτικό φιλμάκι για τους Νεάντερταλ   διατυπωνόταν   η υπόθεση ότι η κάθε κοινότητα ή αγέλη αυτού του «προανθρώπινου»  σχηματισμού   συνήθιζε να ξεφορτώνεται όσα μέλη  ήταν ανήμπορα  να συμβάλλουν στην επιβίωση της ομάδας : Γέροι  και  βρέφη εξολοθρεύονταν ,  όταν   οι περιστάσεις  δυσκόλευαν …..

Τα πράγματα  εξελίχθηκαν στη συνέχεια καλύτερα, με τα κρούσματα γεροντοκτονίας και παιδοκτονίας να περιορίζονται –  με χτυπητή εξαίρεση αυτήν του Καιάδα της αρχαίας Σπάρτης , για λόγους ευγονικής. Πάντως ο Γιαπωνέζος  σκηνοθέτης  Ιμαμούρα δεν θεωρήθηκε εκπρόσωπος του φανταστικού  όταν γύρισε  προ ετών τη «Μπαλάντα του Ναραγιάμα», βασισμένη σε ένα  βιβλίο του  Φουκαζάουα : Το έργο διαδραματιζόταν σε κάποιο  ορεινό χωριό της προβιομηχανικής Ιαπωνίας, με   επίκεντρο την περίπτωση μιας γυναίκας που πλησίαζε τα 70 και γι αυτό το λόγο έπρεπε, σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής, να αφήσει τόπο για τους νεώτερους και  να «αποσυρθεί» από τη ζωή. Η «απόσυρση» γινόταν  με την τελετουργική  μεταφορά του 70άρη σε μια ερημική περιοχή, όπου και παρέμενε  μέχρι θανάτου ….

Τα κοινωνικά ήθη γνώρισαν έκτοτε μεγάλη διαδρομή , περνώντας την τελευταία περίοδο από την «ενδοοικογενειακή» στην κοινωνική και μάλιστα διηλικιακή  «αλληλεγγύη». Βασική  προϋπόθεση γι αυτή την εξέλιξη ήταν  η  ανάπτυξη της παραγωγικότητας.

Στο έργο του  Ζολώτα «Οικονομική μεγέθυνση και φθίνουσα κοινωνική ευημερία» γινόταν αναφορά στα συμπεράσματα  μελέτης Αμερικανών Κοινωνικών επιστημόνων της δεκαετίας του 70, που συνέκριναν  την παραγωγικότητα της  τρέχουσας  οικιακής εργασίας   με την αντίστοιχη της Αρχαιότητας. Τα ευρήματά  τους ήταν εντυπωσιακά : Η   οικιακή εργασία με την ηλεκτρική κουζίνα, το ψυγείο, τα πλυντήρια  κλπ αντιστοιχούσε στην εργασία 400 σκλάβων   της αρχαιότητας !

Οι κοινωνικές ασφαλίσεις πάτησαν πάνω στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας, όπως επίσης  πάνω στην  ανάπτυξη της κοινωνικής τεχνογνωσίας, που επέτρεπε την παραγωγή των ίδιων υπηρεσιών με μικρότερη κατανάλωση προσωπικής ενέργειας. Το «πλεόνασμα» - όρος οικονομολογικά διάσημος και προγενέστερος  στην επετηρίδα των ιδεών από άλλους όπως «υπεραξία», «υπερεργασία» κλπ. – σήμαινε υπεροχή της τρέχουσας παραγωγής έναντι  της κατανάλωσης, και αυτή η  υπεροχή έγινε  βάση για την κοινωνική ασφάλιση και τα συνταξιοδοτικά συστήματα. Πλάϊ σε όλα αυτά ακούγονταν  συμπαθητικοί όροι όπως   «αλληλεγγύη των γενεών» , που όμως αποτελούσαν  στοιχεία μιας διάχυτης ηθικολογίας, του είδους εκείνου που καταναλώνεται  σε εορταστικές περιόδους  αλλά εξαερώνεται  στη συνέχεια παραχωρώντας   θέση  σε  απολύτως «ορθολογικές»  πρακτικές : Γιατί στη πραγματικότητα, ο εξανθρωπισμός των διηλικιακών σχέσεων και η άρνηση των πατροκτονικών και συναφών καταστάσεων βασίστηκε, πέρα από την παραγωγικότητα, και σε ένα δομικό στοιχείο  κοινωνικής οργάνωσης, αποκρυσταλλωμένο τουλάχιστον  από την ρωμαϊκή περίοδο και  εισπραττόμενο σε τελική ανάλυση από τον πάσα ένα :  Το στοιχείο   ήταν η έννοια της ευθύνης και  της ανταπόδοσης.  

Με αυτό το πνεύμα   ο Επίτροπος  της ΕΕ Πιερ Μοσχοβισί αντιστρατεύθηκε πέρυσι τα ελληνικά αιτήματα για την  αναδιάρθρωση του χρέους επικαλούμενος  την αρχή  του Ρωμαϊκού Δικαίου : Pacta sunt servanda, «οι συμβάσεις πρέπει να τηρούνται». Παρέλειψε όμως να  ενσωματώσει σε αυτή τη θεμελιώδη κοινωνική λογιστική  άλλες κατηγορίες χρεών, όπως  ήταν οι γερμανικές επανορθώσεις προς τους θιγέντες του Β Παγκοσμίου Πολέμου, στους οποίους πριν λίγο καιρό   εντάχθηκε  με προσφυγή της και η Ρωσική Ομοσπονδία !  Κι ακόμη παρέλειψε να συμπεριλάβει  κατηγορίες χρεών όπως είναι οι συντάξεις και – ενδεχομένως-  οι τραπεζικές καταθέσεις…

Η διαλεκτική συνδέει το περισσότερο με το ποιοτικά διαφορετικό, όμως  ισχύει και από την ανάποδη (!), καθώς το λιγότερο  επίσης εκμαιεύει την άλλη ποιότητα ! Η  μετατροπή των συντάξεων σε βοηθήματα και επομένως η ποιοτική μετάλλαξή τους  ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου για σωρεία καταστρατηγήσεων, που αποδομούν τη θεμελιώδη κοινωνική συνθήκη της ευθύνης. Πρόκειται για ένα κανονικό «παιχνίδι» πάνω στο  κοινωνικό DNA, μεταλλαξιογόνο όσο οι πυρηνικές ακτινοβολίες :  Αυτοί   που παίζουν εκεί που δεν πρέπει να παίζουν, ας  ξανασκεφτούν τη σημασία της πολιτικής κερκόπορτας που ανοίγουν.