Της Μαρίας Καραμεσίνη*
“……Αν και απουσιάζει από το «πρόγραμμα της ΔΕΘ»[ομιλία Τσίπρα 13.9.14] για
τα άμεσα μέτρα αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, το ΕΕΕ θα μπορούσε να
ενταχθεί στο κυβερνητικό πρόγραμμα τετραετίας του ΣΥΡΙΖΑ για την καταπολέμηση
της φτώχειας και να υλοποιηθεί μόλις οι δημοσιονομικές συνθήκες το
επιτρέψουν…...”
Είναι φανερό ότι η πιλοτική εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (ΕΕΕ) σε 13 δήμους της χώρας, με έναρξη τον περασμένο μήνα και λήξη υποβολής αιτήσεων στις 31 Μαρτίου, είχε προγραμματιστεί από την κυβέρνηση ώστε να συμπέσει με πιθανή προεκλογική περίοδο τον Μάρτιο. Η ίδια υποσχέθηκε τη γενίκευση του ΕΕΕ μετά τη λήξη της πιλοτικής εφαρμογής, υπόσχεση εξ αρχής μετέωρη λόγω της δέσμευσής της, στο πλαίσιο του Μνημονίου, για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα τα επόμενα χρόνια αλλά και του περιορισμένου προϋπολογισμού του πιλοτικού προγράμματος.
Η κυβερνητική πρωτοβουλία έπεσε στο κενό κυρίως για δύο προφανείς πολιτικούς λόγους. Πρώτο, διότι η κυβέρνηση ήρθε εκ των υστέρων να παράσχει ένα επίδομα γελοίου ύψους στα πιο εξαθλιωμένα θύματα της ίδιας της πολιτικής της. Δεύτερο, διότι η πιλοτική εφαρμογή του ΕΕΕ έπεται ενός εξάχρονου σφυροκοπήματος του κοινωνικού κράτους, που μείωσε το ύψος, υποβάθμισε την ποιότητα ή και εξαφάνισε κοινωνικές παροχές και περιόρισε τους δικαιούχους τους. Η υποκρισία στο μεγαλείο της!
Οι απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα
Από την άλλη πλευρά όμως, η κυβερνητική πρωτοβουλία επανέφερε το ζήτημα της θεσμοθέτησης του ΕΕΕ ως νέου κοινωνικού δικαιώματος που, σύμφωνα με το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ για τις εκλογές του Ιουνίου 2012, θα συνέβαλε – μαζί με άλλα μέτρα – σε ένα ελάχιστο εγγυημένο επίπεδο διαβίωσης. Η λογική ενός τέτοιου μέτρου και η συμβολή του σε ένα προοδευτικό πρόγραμμα αντιμετώπισης της φτώχειας μιας αριστερής κυβέρνησης εξαρτάται από την απάντηση στα ακόλουθα ερωτήματα. Σε ποια συγκυρία εφαρμόζεται; Ποιο κοινωνικό κίνδυνο έρχεται να καλύψει; Πώς σχετίζεται με τις υπόλοιπες πολιτικές και τα μέτρα καταπολέμησης της φτώχειας και της αποστέρησης;
Μετά τον πόλεμο και μέχρι τη δεκαετία του 1980, η φτώχεια στις αναπτυγμένες χώρες περιορίστηκε με πολιτικές που εξασφάλιζαν πλήρη απασχόληση, αύξαναν τη συμμετοχή των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία, βελτίωναν την κοινωνική προστασία έναντι των κινδύνων απώλειας ή αδυναμίας εργασίας, μείωναν τις ανισότητες μέσω προοδευτικής φορολογίας και καθολικών κοινωνικών παροχών, έθεταν κατώτατα όρια στους μισθούς και τις συντάξεις και επανέντασσαν στην εργασία τους ανέργους. Η ανάγκη σε όλες τις παραπάνω χώρες για τη θεσμοθέτηση του ΕΕΕ από το τέλος της δεκαετίας του 1980 και ύστερα προέκυψε από την εγκατάλειψη των πολιτικών πλήρους απασχόλησης, την αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας, την εμφάνιση νέων κοινωνικών κινδύνων (π.χ. μονογονεϊκότητα), την αύξηση των ανισοτήτων και τη διάβρωση του συστήματος κοινωνικής προστασίας. Παντού το ΕΕΕ σχεδιάστηκε ως μέσο καταπολέμησης της ακραίας φτώχειας, μετριάζοντας την έντασή της. Αλλά πουθενά δεν μπόρεσε από μόνο του να μειώσει ουσιαστικά τα ποσοστά της, αφού διατηρεί σημαντική απόσταση από τον κατώτατο μισθό ώστε να μη δημιουργεί αντικίνητρο προς εργασία και παγίδες φτώχειας.
Οι διαφορές κυβέρνησης και ΣΥΡΙΖΑ
Η κρίση και οι μνημονιακές πολιτικές στην Ελλάδα ανέδειξαν τις δραματικές επιπτώσεις που είχαν οι ιδιαιτερότητες και τα κενά του συστήματος κοινωνικής προστασίας στις ευάλωτες ομάδες. Η έλλειψη εισοδηματικής στήριξης των νεοεισερχόμενων και των μακροχρόνια ανέργων και των μόνων γονέων διόγκωσαν υπέρμετρα τη φτώχεια στα αντίστοιχα νοικοκυριά. Επειδή τα επιδόματα τέκνων παρέχονται από τον εργοδότη, οι απολύσεις αύξησαν το ποσοστό φτώχειας στις οικογένειες με εξαρτημένα παιδιά. Όπως θα φανεί και από την πιλοτική εφαρμογή, το ΕΕΕ θα καλύψει κυρίως αυτές τις κατηγορίες.
Για την κυβέρνηση, που απλά ενδιαφέρεται για την εδραίωση των τετελεσμένων της λιτότητας και της εσωτερικής υποτίμησης στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού με ταυτόχρονη αντιμετώπιση μόνο της ένδειας, το ΕΕΕ αποτελεί δυνητικά κομβικό εργαλείο καταπολέμησης της φτώχειας. Αν συνεχίσει να κυβερνάει, θα ενσωματώσει βαθμιαία όλα τα προνοιακά επιδόματα στο ΕΕΕ.
Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ σκοπεύει να επέμβει δυναμικά σε όλους τους προσδιοριστικούς παράγοντες της φτώχειας (ανεργία, φορολογία, ρυθμίσεις χρεών, κατώτατος μισθός και σύνταξη, κοινωνικές παροχές). Γι’ αυτόν το ΕΕΕ θα ήταν ένα από τα μέτρα μείωσης της ακραίας φτώχειας, συμπληρωματικό ως προς το πλέγμα κοινωνικών παροχών σε είδος προς τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και τις ρυθμίσεις χρεών των φτωχών νοικοκυριών που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα της ΔΕΘ για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης. Ένα μέτρο που ταυτόχρονα θα ανέβαζε το εισόδημα των φτωχών, εφόσον θα ορίζονταν ως ποσοστό του αυξημένου κατώτατου μισθού μετά την επαναφορά του στο προ του 2012 επίπεδο από το ΣΥΡΙΖΑ. Το ΕΕΕ θα στήριζε τα νέα κατώτατα όρια μισθών και την αποκατάσταση των εργασιακών δικαιωμάτων από το ΣΥΡΙΖΑ, μην επιτρέποντας την καταστρατήγησή τους στην πράξη από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις μέσω του εκβιασμού των ευάλωτων ομάδων. Δεν θα λειτουργούσε ως δούρειος ίππος για την άλωση του κοινωνικού κράτος αλλά ως ύστατο δίχτυ ασφάλειας και εργαλείο μετάβασης σε ένα πιο ισχυρό κοινωνικό κράτος μετά την ανόρθωση της οικονομίας και των δημόσιων οικονομικών. Τέλος, και πολύ σημαντικό, η εφαρμογή του ΕΕΔ δεν θα αναιρούσε την κομβική σημασία των δράσεων αντιμετώπισης της ανεργίας (ιδίως της μακροχρόνιας), στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής καταπολέμησης της φτώχειας, αλλά θα απαιτούσε την κατά προτεραιότητα τοποθέτηση των δικαιούχων του σε θέσεις εργασίας ή ενεργητικά προγράμματα απασχόλησης.
Αν και απουσιάζει από το «πρόγραμμα της ΔΕΘ» για τα άμεσα μέτρα αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, το ΕΕΕ θα μπορούσε να ενταχθεί στο κυβερνητικό πρόγραμμα τετραετίας του ΣΥΡΙΖΑ για την καταπολέμηση της φτώχειας και να υλοποιηθεί μόλις οι δημοσιονομικές συνθήκες το επιτρέψουν.
*Καθηγήτρια οικονομικών της εργασίας και της κοινωνικής πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
ΠΗΓΗ : ΕΠΟΧΗ, 14.12.14
