Όποιος φροντίζει για όλους, φροντίζει για τον εαυτό του

Του Γιώργου Κολέμπα

Άρθρο - συμμετοχή στην Έρευνα για την Κρίση, με αφορμή το: 2ο Εναλλακτικό Φεστιβάλ Αλληλέγγυας & Συνεργατικής Οικονομίας (11/12/13 Οκτωβρίου 2013 - Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ελληνικού)*

Η οικονομία της μετάβασης σε μια μετακαπιταλιστική κοινωνία[1] θα χαρακτηρίζεται από το στόχο της ικανοποίησης των αναγκών όσον αφορά στο περιεχόμενο της παραγωγής και της αποκαπιταλιστικοποίσης όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής και διανομής.

Αυτό θα σημαίνει ότι αντί να παράγει περισσότερα, θα χρειασθεί να παράγει καλύτερα για τις κοινωνικές ανάγκες -και όχι για τις ανάγκες της αγοράς. Θα χρησιμοποιεί κυρίως τοπικούς πόρους, τους οποίους μπορεί να τους αναπαραγάγει πάλι η ίδια ή η φύση, ώστε να είναι μια οικονομία ενταγμένη αρμονικά στο γενικότερο πλανητικό σύστημα και σε αρμονία με αυτό.

Όπου η οικονομική δραστηριότητα είναι κοινωνικά και περιβαλλοντικά επιζήμια θα υπάρχει αποανάπτυξη, όπου είναι ουδέτερη θα έχουμε συντήρηση, και όπου κοινωνικά και περιβαλλοντικά επωφελής θα επιδιώκουμε την παραπέρα ανάπτυξη. Το βασικό κριτήριο γι' αυτό θα είναι το οικολογικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Βασικός στόχος η ικανοποίηση των βιοτικών[2] και κοινωνικών αναγκών με κοινωνική δικαιοσύνη και οικολογική ασφάλεια.

Τα χαρακτηριστικά της: 

Μέχρι τώρα η καπιταλιστική οικονομία στηρίζεται σε δύο βασικούς τομείς:  στον κρατικό τομέα και στον ιδιωτικό. Υπάρχει όμως και ένας τρίτος τομέας, που στη χώρα μας τον συναντούμε είτε με τον θεσμικό όρο κοινωνική οικονομία[3], είτε με τον όρο αλληλέγγυα συνεργατική οικονομία[4].

Πρόκειται για όρους και πρακτικές υπό διαμόρφωση και το σημαντικό είναι να περιγράψουμε ποια χαρακτηριστικά θέλουμε να πάρει αυτός ο τρίτος τομέας,ώστε να γίνει και η οικονομία μετάβασης προς μια άμεσοδημοκρατική κοινωνία.

Καταρχήν καλύτερα είναι να δεχθούμε τον συμπτυγμένο όρο κοινωνική και αλληλέγγυα-συνεργατική οικονομία

Εν όψει , έργο του Μίκη Ματσάκη (1900-1978)

. Αυτός συνδυάζει και τα δύο κύρια ρεύματα πρακτικής που υπάρχουν: της συμπληρωματικότητας ως προς την καπιταλιστική οικονομία και της υπέρβασής της με τη δυναμική που εμπεριέχει ο όρος της ουσιαστικής κοινωνικής αλληλεγγύης και συνεργασίας (όχι με τα χαρακτηριστικά της «φιλανθρωπίας» βέβαια που προσπαθούν να της δώσουν καθεστωτικοί μηχανισμοί).

Το βασικό πεδίο της οικονομικής δράσης της θα είναι τα κοινά:

• αποκατάσταση ζημιών και υπηρεσίες πρόνοιας
• διατροφή - διακίνησή της
• εφοδιασμός σε νερό και ενέργεια
• διαχείριση δασών και θάλασσας
• διαχείριση σκουπιδιών-αποβλήτων
• μετακίνηση-μεταφορές
• ραδιο-τηλε-συχνότητες
• παραγωγή και μετάδοση γνώσης, Ομότιμη παραγωγή[5], ήπια τεχνολογία, εκπαίδευση, υγεία κ.λπ,
• αλλά και το σύνολο της οικονομικής ζωής, χρηματικής ή μη (π.χ. πίστωση).

Τα κύρια χαρακτηριστικά:

• Αρχική διασύνδεση με αγορά, αλλά προτεραιότητα στη σταδιακή αποσύνδεση - ανάπτυξη εναλλακτικών διασυνδέσεων με κατανάλωση.
• Ποικίλη κλίμακα και εσωτερική οργάνωση. Επιθυμητό το μικρό έως μεσαίο μέγεθος μονάδων. Αποφεύγεται: η μεγάλη κλίμακα  καθώς και η κάθετη οργάνωση.
• Μορφή επιχείρησης: κοινωνικής βάσης (πολυμετοχική) ή συνεταιριστική ή συνεργατική.
• Έμφαση στην τοπικότητα, στη συμμετοχική και αμεσοδημοκρατική λειτουργία.
• Απόρριψη μεγιστοποίησης κέρδους. Μέτρο επιτυχίας η συμβολή στη συλλογική-κοινωνική ευημερία-ευζωία. Τα πλεονάσματα[6] τα διαθέτει για κοινωνικούς σκοπούς
• Συνέργειες -διασύνδεση μονάδων, φορέων, δικτύων και κοινωνικών κινημάτων.
• Διαφάνεια των στόχων - κοινωνικοπολιτική κριτική τους
• Κοινωνική αναγκαιότητα οικονομικών δραστηριοτήτων (οικονομία αναγκών) με κοινωνική ασφάλεια και υπευθυνότητα
• Κοινωνική- κοινοτική-συλλογική ιδιοκτησία και χρήση των μέσων παραγωγής
• Δημιουργική- ισότιμη εργασία με σύγκλιση χειρωνακτικής-πνευματικής και συνεργατικές σχέσεις, αυτοδιαχείριση και συν-απόφαση στους χώρους εργασίας, παιδαγωγική λειτουργία
• Εισόδημα να δημιουργεί μόνο η εργασία! Σωστή κατανομή της αναγκαίας κοινωνικά εργασίας-χρονική μείωση της εργασίας που αντιστοιχεί στον καθένα. Εξίσωση μισθών εισοδημάτων. Διαφοροποίηση όχι επιθυμητή, αλλά αν σε κάποιες περιπτώσεις είναι αναγκαία[7], τότε στη βάση της διαφοροποίησης του ωραρίου.
• Αλληλεγγύη προς τις επηρεαζόμενες από την οικονομική δραστηριότητα κοινωνικές ομάδες και άλλα είδη ζωής.
• Οικολογική βιωσιμότητα και μικρές αποστάσεις (οικονομία της εγγύτητας).
• Στήριξη στους τοπικούς φυσικούς παραγωγικούς πόρους και ενέργειας. Όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτοδυναμία των περιοχών. Δίκαιες ανταλλαγές μεταξύ περιοχών.
• Σύνδεση με τα γενικότερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας της μετάβασης σε έναν μετακαπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό.
• Το κοινωνικά αποδεκτό συλλογικό - κοινωνικό όφελος, αποτέλεσμα γενικότερης αμεσοδημοκρατικής συζήτησης και συμφωνίας (νέο κοινωνικό συμβόλαιο).

• Βασικό μότο: Όποιος φροντίζει για όλους, φροντίζει και για τον εαυτό του.

Όλα τα εγχειρήματά της θα έχουν και το ρόλο του να  διαμορφώνουν και να εκπαιδεύουν τους συμμετέχοντες σε αυτά, ώστε και μέσα από αυτά να αναδεικνύεται και ο απαιτούμενος νέος ανθρωπολογικός τύπος[8], ο απαραίτητος για τη θέσπιση της άμεσης δημοκρατίας και της κοινωνίας της μετάβασης.

Πραγματικά αυτός ο νέος τύπος δε θα προέλθει από το πουθενά και ξαφνικά, αλλά από τη συμμετοχή του σε αυτά τα εγχειρήματα, όντας ταυτόχρονα δημιουργός και αποτέλεσμά τους.

Ο εφαλτήρας για να περάσουμε στην οικονομία της μετάβασης προτείνεται να είναι ο αγροδιατροφικός και ο ενεργειακός τομέας.

Ο πρώτος αποδείχνεται ήδη ότι είναι και ο εφαλτήρας για το ξεπέρασμα της οικονομικής πλευράς της σημερινής κρίσης στη οποία βρίσκεται η ελληνική κοινωνία[9].  Ο δεύτερος μπορεί να αποδειχθεί και αυτός σαν δεύτερος πυλώνας για την επίτευξη της αυτοδυναμίας των τοπικών κοινωνιών.-
Γιώργος Κολέμπας
*Άρθρο - συμμετοχή στην Έρευνα για την Κρίση, με αφορμή το:

2ο Εναλλακτικό Φεστιβάλ Αλληλέγγυας & Συνεργατικής Οικονομίας (11/12/13 Οκτωβρίου 2013 - Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ελληνικού)*

[1] Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το γενικότερο κείμενο του Γιώργου Κολέμπα «Η οικονομία της μετάβασης προς την άμεση δημοκρατία» στο πρόσφατα εκδοθέν συλλογικό βιβλίο με τίτλο: Η Άμεση Δημοκρατία τον 21ο αιώνα, από τις εκδόσεις Νησίδες.

[2] Οι βασικές-βιοτικές ανάγκες του ανθρώπου(τροφή,στέγη,υγεία-περιβάλλον, εκπαίδευση) είναι ικανοποιήσιμες με ένα μίνιμουμ εργασίας και ένα μίνιμουμ «αποτυπώματος» στα πλαίσια των δυνατοτήτων και των νόμων των φυσικών οικοσυστημάτων, αρκεί να υπάρχει ένα κοινωνικό σύστημα ισοκατανομής και όχι ένα σύστημα, που εκμεταλλεύεται τα πάντα(φύση-άνθρωπο), όπως ο καπιταλισμός. Ελευθερία επιλογής όσον αφορά στις μη βασικές ανάγκες ,με αειφορικό πάλι τρόπο, αλλά με επιπλέον εργασία για όσους τις επιδιώκουν. Επανεκτίμηση- αναδιάρθρωση-απόρριψη τυχόν τεχνητών αναγκών, που έχουν δημιουργηθεί στα μέχρι τώρα πλαίσια του προτύπου κατανάλωσης.

[3] Ήδη έχει ψηφισθεί και εφαρμόζεται διστακτικά ακόμα από τη Κυβέρνηση ο νόμος 4039

[4] Που είναι πρακτική από μια πληθώρα πρωτοβουλιών βάσης

[5] Ένα τμήμα των εργατών της γνώσης έχουν ήδη δημιουργήσει έναν καινούργιο τρόπο παραγωγής που ονομάζεται «ομότιμη παραγωγή», η οποία είναι βιώσιμη εναλλακτική στον καπιταλισμό. Βλέπε για αυτό ένα άρθρο του Jakob Rigi, που είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ευρώπης, στη Βουδαπέστη στο: http://www.topikopoiisi.com/4/post/2012/10/13.html

[6] Για τα εγχειρήματα της οικονομίας της μετάβασης η έννοια του κέρδους γίνεται αποδεκτή μόνο με την έννοια του περιορισμένου μέσου για αυστηρά καθορισμένους κοινωνικούς-οικολογικούς σκοπούς. Καλύτερα να το ονομάσουμε πλεόνασμα. Επιδίωξη λοιπόν πλεονασμάτων για την εξυπηρέτηση κοινωνικά αποδεκτών στόχων, οικολογικά βιώσιμων, που προωθούν ταυτόχρονα την οικονομική δημοκρατία και την κοινωνική αλληλεγγύη. Περισσότερα στο κείμενό μας Τα χαρακτηριστικά της τοπικοποιημένης συλλογικής, κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στο http://topikopoiisi.blogspot.gr/p/blog-page_8926.html

[7] π.χ. στην αγροτική παραγωγή, όπου κατά τη συγκομιδή μπορεί να υπάρχει ανάγκη για μεγάλους όγκους εργασίας, και πιθανά να μη μπορούν να ισομερισθούν στα μέλη μιας κολλεκτίβας.

[8] «Διότι, ο άνθρωπος, εκτός από κοινωνική κατασκευή, είναι ταυτόχρονα και δημιουργός της ζωής του. Ο ετερόνομος άνθρωπος, που ως καταναλωτής, υπακούει και εκτελεί νόμους, εντολές και αφηγήσεις άλλων, χωρίς να συμμετέχει ο ίδιος στη λήψη των αποφάσεων, είναι απαραίτητο να αντικατασταθεί από τον αυτόνομο τύπο ανθρώπου, εκείνου που αυτοθεσμίζεται, που διαμορφώνει δηλαδή ο ίδιος τους θεσμούς και τους αναιρεί αν χρειαστεί.» Από το οπισθόφυλλο του υπό έκδοση βιβλίου μας(μαζί με τον Γιάννη Μπίλλα): Ο ανθρωπολογικός τύπος της Αποανάπτυξης-Τοπικοποίησης, Εκδόσεις των Συναδέλφων

[9] Βλέπε κείμενό μας: Για τις κινητοποιήσεις των αγροτών: διέξοδος η αγροτική γεωργία, στο http://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/gia-tis-kinitopoiiseis-ton-agroton-dieksodos-i-agrotiki-georgia-toy-g-kolempa