Η Ιστορία διδάσκει ότι καμιά φορά είναι πιο δύσκολο να κερδίσεις την ειρήνη παρά τον πόλεμο. Ελπίζω να μην ισχύσει αυτό το δίδαγμα στην περίπτωση του Ψυχρού Πολέμου που έληξε πριν περισσότερο από 30 χρόνια με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Ηταν το τέλος μιας αυτοκρατορίας και μια μεγάλη νίκη της δυτικής συμμαχίας με ηγέτη τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις είναι η νέα κρίση στην Ουκρανία και η απαίτηση της Μόσχας για μια συνολική διευθέτηση των σχέσεων Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Αναφέρθηκε πρόσφατα σε αυτά τα θέματα και ο Αλέξης Παπαχελάς σε δύο τολμηρά άρθρα που δημοσίευσε. Με αλλεπάλληλες διευρύνσεις, το ΝΑΤΟ έφτασε στα σύνορα της Ρωσίας, παρά τις αρχικές υποσχέσεις που φαίνεται ότι δόθηκαν τα πρώτα χρόνια για να καθησυχάσουν την πολιτική ηγεσία στο Κρεμλίνο. Ο Πούτιν απαιτεί σήμερα να υπάρξει τέλος στη νατοϊκή διεύρυνση και αναφέρεται πρωτίστως στην Ουκρανία και τη Γεωργία. Ζητάει και την απομάκρυνση οπλικών συστημάτων που βρίσκονται κοντά στα ρωσικά σύνορα. Η δυτική συμμαχία απορρίπτει τις απαιτήσεις αυτές μετά βδελυγμίας. Πώς είναι δυνατόν να επιβληθούν περιορισμοί στις στρατηγικές επιλογές κυρίαρχων κρατών; Η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη. Αλλο η αυτοδιάθεση μιας χώρας και άλλο η ένταξή της σε μια στρατιωτική συμμαχία που θεωρεί τη γειτονική χώρα, δηλαδή τη Ρωσία, τον βασικό εχθρό και εναντίον του οποίου στρέφονται τα όπλα της.
Εχει δει κανείς στον χάρτη πόσο απέχει η Μόσχα από τα σύνορα με την Ουκρανία; Εχει μήπως διαβάσει Ιστορία ή έχει αναλογιστεί πόσο μικρή σημασία είχαν τα σύνορα μεταξύ σοβιετικών δημοκρατιών; Γι’ αυτό άλλωστε ο ρωσικός στόλος συνέχισε να έχει ως βασικό ορμητήριο την Κριμαία μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, γι’ αυτό και τα ρωσικά διαστημόπλοια συνεχίζουν να φεύγουν από το κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζαχστάν.
Μεγάλες ρωσόφωνες μειονότητες υπάρχουν σε πολλές σήμερα ανεξάρτητες χώρες, που αποτελούσαν κομμάτι της Σοβιετικής Ενωσης. Είναι το 40% στο Καζαχστάν και τα ποσοστά είναι επίσης μεγάλα στην Ουκρανία.Οταν καταρρέουν οι αυτοκρατορίες, αφήνουν συνήθως πίσω τους πυριτιδαποθήκες έτοιμες να εκραγούν. Κάτι θα έπρεπε να έχουν μάθει και οι Βρετανοί από τη δική τους εμπειρία. Αλλά δύσκολα μαθαίνουμε. Και η αλαζονεία υπερισχύει της σύνεσης. Στις διεθνείς, όπως και στις προσωπικές, σχέσεις είναι χρήσιμο να προσπαθείς κάπου κάπου να καταλάβεις πώς σκέφτεται ο απέναντι για να βρεις ενδεχομένως έναν τρόπο συνεννόησης μαζί του. Δεν είναι αυτό κατευνασμός, εκτός και αν είσαι αποφασισμένος για καβγά. Το Κρεμλίνο βλέπει το ΝΑΤΟ να περικυκλώνει τη Ρωσία και να μπαίνει σε περιοχές που θεωρεί ιστορικά δικές του. Σίγουρα δεν πρέπει να αποδεχθεί η δυτική συμμαχία τις σφαίρες επιρροής που επιζητεί ο Πούτιν. Αλλά όπως προειδοποίησε και ο Κίσινγκερ, υπέρμαχος της realpolitik, δεν θα έπρεπε ποτέ η Ουκρανία να γίνει μέρος της αντιπαράθεσης Δύσης και Ανατολής.
Αλλο η αυτοδιάθεση μιας χώρας και άλλο η ένταξή της σε μια στρατιωτική συμμαχία που θεωρεί τη γειτονική χώρα, δηλαδή τη Ρωσία, τον βασικό εχθρό.
Υπάρχουν ενδιάμεσες λύσεις, που δυστυχώς δεν επελέγησαν γιατί μερικοί πίστευαν, στην Ουάσιγκτον και αλλού, ότι η Ρωσία όφειλε να αποδεχθεί τη μοίρα του ηττημένου. Θυμάμαι τον πρέσβη μιας εκ των (πρώην) μεγάλων δυνάμεων στη Μόσχα να λέει ακριβώς αυτό. Ελα όμως που ο Πούτιν δεν είναι Γέλτσιν. Σίγουρα όχι δημοκράτης, αλλά με ισχυρό οπλοστάσιο και τη διάθεση να το χρησιμοποιήσει.
Το ποιοι είναι υπεύθυνοι γιατί χάθηκε μια μεγάλη ιστορική ευκαιρία μετά το 1989 για να τεθούν ισχυρές βάσεις για την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη, είναι ένα σύνθετο ερώτημα που δεν προσφέρεται για εύκολες απαντήσεις. Χωρίς αμφιβολία, όμως, μέρος τουλάχιστον της ευθύνης φέρουν οι νικητές του Ψυχρού Πολέμου με τον τρόπο που διαχειρίστηκαν τη νίκη τους. Δεν είναι κακό να αναγνωρίζονται τα σφάλματα, αρκεί να διορθώνονται πριν είναι πολύ αργά.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ και καθηγητής στη Sciences Po στο Παρίσι.
ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου