........Καθ’ οδόν για το Crown έπιασα κουβέντα με δυο κυρίες, οι δυο τους φιλενάδες από παλιά. Η πρώτη εξέφρασε την αγωνία της για τις επικείμενες διαπραγματεύσεις του Μακεδονικού, η άλλη όμως την καθησύχασε: «Ας την πάρουν τη Μακεδονία. Άλλωστε από εμάς θα την πάρουν; Εμάς μας έχει πάρει η Γερμανία, αυτοί κάνουν κουμάντο»....«Είναι και τα νησιά μας, που τα θέλει η Τουρκία...» επέμεινε η πρώτη, για να αποκριθεί η δεύτερη: «Ας τα πάρουν κι αυτά... μόνο τη Χαλκιδική μας να μην πάρουν!». Στον γυρισμό, εξουθενωμένες και ξεπαραδιασμένες, οι δυο τους έδωσαν ραντεβού για την επαύριον, στο μεγάλο συλλαλητήριο του Λευκού Πύργου......
ΤΗΣ ΦΑΙΔΡΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑ - ΜΠΑΚΑΛΑΚΗ
Στο λεωφορείο με προορισμό τη Γευγελή, ή αλλιώς το «Λας Βέγκας των Βαλκανίων», επιβιβάστηκα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 2011. Το λεωφορείο ήταν μισθωμένο από το Crown1, ένα από τα τρία μεγάλα καζίνα που δραστηριοποιούνται στη συνοριακή πόλη της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας2. Μόλις προσπέρασε και τα τελευταία προάστια της Θεσσαλονίκης, ο οδηγός του χαμήλωσε τα φώτα και ανέβασε την ένταση του ραδιοφώνου. Οι συνεπιβάτες μου αποτελούνταν από άνεργους, συνταξιούχους και μεσήλικα ζευγάρια που έκαναν την εβδομαδιαία τους έξοδο, «όπως άλλοτε στα μπουζούκια».
Κατά τη διάρκεια της διαδρομής, κάποιοι αποκοιμήθηκαν, ενώ άλλοι έπιασαν κουβέντα σε μικρά πηγαδάκια.
Αποβιβαστήκαμε μία ώρα αργότερα και, με τις ταυτότητες ανά χείρας, περάσαμε τον έλεγχο του συνοριακού σταθμού των Ευζώνων. Εκεί κάποιοι κατευθύνθηκαν προς τα Duty Free, ενώ άλλοι αναζήτησαν τα «ταξί των καζίνων», που θα τους μετέφεραν στον τελικό τους προορισμό. Όταν πια περάσαμε και τον έλεγχο του συνοριακού σταθμού Bogorodica, μπροστά μας υψώθηκε απαστράπτουσα η επιγραφή του Crown και πλάι της μια γιγαντοοθόνη που ανακοίνωνε πως «Εδώ... λεφτά υπάρχουν!».
Οι καθημερινές μετακινήσεις Βορειοελλαδιτών προς τα καζίνα της Γευγελής είχαν τότε απασχολήσει τόσο μεγάλα ενημερωτικά έντυπα όσο και ακροδεξιούς ιστότοπους. Τα μεν πρώτα παρουσίαζαν τους επισκέπτες των καζίνων ως γραφικούς μικροαστούς που θέλγονταν από την ψευδεπίγραφη πολυτέλεια.
Οι ακροδεξιές αναπαραστάσεις των διασυνοριακών αυτών ταξιδιών ήταν πιο γλαφυρές. Αποτύπωναν έναν κόσμο σεξ, μαφίας και κατάχρησης, όπου κάποιοι τζόγαραν το έθνος με αντάλλαγμα το αμφίβολο κέρδος. Οι χαρτοπαίκτες στήριζαν τη γειτονική οικονομία σαν «σύγχρονοι Εφιάλτες» αδιαφορώντας για την υποκλοπή της εθνικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Κοινώς, τα ταξίδια αυτά συνιστούσαν «πράξη εθνικής προδοσίας».
Οι συνεπιβάτες μου, ωστόσο, με τους οποίους διήνυσα τη διαδρομή Θεσσαλονίκη - Γευγελή εβδομαδιαία για δύο μήνες στο πλαίσιο εθνογραφικής έρευνας, είχαν άλλες απόψεις. Όπως μου είπε ο κύριος Στάθης ένα απόγευμα υπό τον θόρυβο των κινητοποιήσεων εκείνου του καλοκαιριού, «τα ελληνικά καζίνα είναι για τους Αγανακτισμένους, αυτούς που έχασαν τα λεφτά που είχαν. Εμείς που ερχόμαστε εδώ δεν είχαμε ποτέ λεφτά ούτε πολιτισμική κληρονομιά να χάσουμε».
Σε αντίθεση με τα εγχώρια καζίνα, αυτά της Γευγελής δεν είχαν εισιτήριο εισόδου ούτε dresscode. Επιπλέον παρείχαν δωρεάν ποτά και γεύματα. Τα φρουτάκια ανακοίνωναν κέρδη και απώλειες στα ελληνικά, οι ώρες αναχώρησης των λεωφορείων για Θεσσαλονίκη γίνονταν στην ελληνική (μία ώρα μπροστά) και τα ATM μοίραζαν ευρώ. Τα ηχεία έπαιζαν ελληνικές επιτυχίες, τους τοίχους κοσμούσαν εικόνες του Παρθενώνα και τις γωνίες ρεπλίκες της Αφροδίτης της Μήλου.
Συχνά δίνονταν παραστάσεις ελληνικών παραδοσιακών χορών, ενώ ουκ ολίγες φορές τραγούδησαν μεγάλα ονόματα του ελληνικής μουσικής σκηνής. Τα καζίνα της Γευγελής, όπως πολλές φορές άκουσα, ήταν πιο «ανθρώπινα» από τα ελληνικά ή ακόμη και «πιο ελληνικά από τα ελληνικά». Ανεπιθύμητοι από τα ελληνικά καζίνα, και ανήμποροι ενώπιόν τους, οι διασυνοριακοί αυτοί χαρτοπαίκτες στρέφονταν εκεί όπου τα λιγοστά τους χρήματα είχαν αξία.
Και ενόσω η Ελλάδα βυθιζόταν στη λαίλαπα των μνημονιακών περικοπών, οι συνεπιβάτες μου ταύτιζαν τη διάσχιση των συνόρων με μια νοητή διάσχιση των ορίων μεταξύ περιφέρειας και κέντρου. Αποχωρούσαν από έναν τόπο εντός του οποίου ήταν αφανείς και μετέβαιναν σε έναν τόπο όπου το έθνος δεν κάνει διακρίσεις και όπου «φτωχοί και πλούσιοι είναι όλοι ίδιοι».
Στο ταξίδι της επιστροφής, κι αφού είχαν πια ξοδέψει όσα διέθεταν, οι συνεπιβάτες μου ήταν σκυθρωποί. «Δεν φτάνει που μας αρπάζουν το όνομα, θέλουν τώρα να μας αρπάξουν και τις οικονομίες μας» μονολόγησε ένα βράδυ η κυρία που καθόταν δίπλα μου και οι υπόλοιποι έσπευσαν να συμφωνήσουν. Όταν πια δεν απέμενε τίποτε άλλο να χαθεί, η Μακεδονία, ο Μέγας Αλέξανδρος και το αστέρι της Βεργίνας μετατρέπονταν και πάλι σε περιουσιακά στοιχεία προς υπεράσπιση και προστασία - «τα χάσαμε όλα, ας μας μείνει τουλάχιστον η Μακεδονία».
Κάποιοι καταριούνταν, ενώ άλλοι ορκίζονταν να μη ξαναπατήσουν το πόδι τους στη Γευγελή. Την επόμενη μέρα, ωστόσο, οι περισσότεροι περίμεναν υπομονετικά το λεωφορείο που θα τους μετέφερε στη φιλόξενη γη της Γευγελής και πάλι πίσω, εκεί όπου το μόνο που θα μπορούσε πια να απολεσθεί ήταν η εθνική κληρονομία, μακριά από έναν τόπο μετωνυμικό της κλοπής.
Στα καζίνα της Γευγελής επέστρεψα επτά χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 2018. Στο λεωφορείο γινόταν το αδιαχώρητο. Οι συνεπιβάτες μου ωστόσο, κάποιους από τους οποίους αναγνώρισα, μου φάνηκαν πιο κουρασμένοι και απογοητευμένοι από πριν. Καθ’ οδόν για το Crown έπιασα κουβέντα με δυο κυρίες, οι δυο τους φιλενάδες από παλιά. Η πρώτη εξέφρασε την αγωνία της για τις επικείμενες διαπραγματεύσεις του Μακεδονικού, η άλλη όμως την καθησύχασε: «Ας την πάρουν τη Μακεδονία. Άλλωστε από εμάς θα την πάρουν; Εμάς μας έχει πάρει η Γερμανία, αυτοί κάνουν κουμάντο».
«Είναι και τα νησιά μας, που τα θέλει η Τουρκία...» επέμεινε η πρώτη, για να αποκριθεί η δεύτερη: «Ας τα πάρουν κι αυτά... μόνο τη Χαλκιδική μας να μην πάρουν!». Στον γυρισμό, εξουθενωμένες και ξεπαραδιασμένες, οι δυο τους έδωσαν ραντεβού για την επαύριον, στο μεγάλο συλλαλητήριο του Λευκού Πύργου.
* Η Φαίδρα Δουζίνα - Μπακαλάκη είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι
1 Όλα τα ονόματα είναι ψευδώνυμα
2 Τα καζίνα της Γευγελής είναι τουρκικών, σερβικών και Σουηδικών συμφερόντων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου