Η νοοτροπία του τζάμπα

του Σταύρου Λυγερού  – 

Παραδοσιακά ο Τύπος είχε κάποιου είδους διαπλοκή με την πολιτική και με τα οικονομικά συμφέροντα. Η διαφορά του σήμερα από το χθες είναι ότι παλαιότερα οι εφημερίδες στηρίζονταν στην κυκλοφορία τους. Άρα είχαν μία κάποια οικονομική ανεξαρτησία, επειδή η κυκλοφορία ήταν η κύρια πηγή των εσόδων τους. Σταδιακά, κύρια πηγή των εσόδων έγινε η διαφήμιση. Πρόκειται για ποιοτική διαφορά.

Η διαπλοκή απέκτησε νέο περιεχόμενο. Για την ακρίβεια, τα Μίντια έπαψαν να είναι προσκολλημένα σε κόμματα και έγιναν θεραπαινίδες της ολιγαρχίας του χρήματος. Η ίδια η πολιτική εξουσία, άλλωστε, έχασε σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία της. Σταδιακά διαμορφώθηκε το αμαρτωλό τρίγωνο. Η ισχυρή κορυφή είναι η ολιγαρχία χρήματος με τις δύο άλλες κορυφές, την πολιτική εξουσία και τα Μίντια, να λειτουργούν περισσότερο δορυφορικά παρά ανταγωνιστικά.

Στην προ κρίσης Ελλάδα, αυτό το αμαρτωλό τρίγωνο λειτούργησε σαν καρκίνωμα. Ήταν στυλοβάτης του μοντέλου πλασματικής ανάπτυξης, βασικά χαρακτηριστικά του οποίου ήταν όχι μόνο ο παρασιτισμός, η σπατάλη και ο ανορθολογισμός, αλλά και η κλεπτοκρατία. Η κρίση έβγαλε όλα αυτά στην επιφάνεια και τους προσέδωσε μία άλλη διάσταση.

Όταν το μοντέλο πλασματικής ανάπτυξης δεν μπορούσε να χρηματοδοτηθεί κατέρρευσε, συμπαρασύροντας και το ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στην άρχουσα τάξη και στη μικρομεσαία θάλασσα.

Το περιεχόμενο αυτού του συμβολαίου μπορεί να συνοψιστεί στο εξής μήνυμα που εξέπεμπε άρρητα η άρχουσα τάξη: Μην ασχολείστε με τα χρυσοφόρα παιχνίδια διαπλοκής που λαμβάνουν χώρα στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και το πολιτικό σύστημα θα κάνει τα στραβά μάτια για τη διαφθορά στη δημόσια διοίκηση, για την εκτεταμένη φοροδιαφυγή στους μικρομεσαίους για την αυθαίρετη δόμηση και για διάφορα άλλα ανομικά φαινόμενα.

Οι άρχουσες ελίτ

Όταν ακυρώθηκε αυτό το ανομολόγητο κοινωνικό συμβόλαιο, συμπαρέσυρε και τον μεταπολιτευτικό δικομματισμό, το πολιτικό σύστημα που το εξέφραζε. Τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαϊου και Ιουνίου 2012 ήταν μόνο η αρχή των τεκτονικών αλλαγών στο πολιτικό-εκλογικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, ήταν τέλος εποχής.

Έχει σημασία σ’ αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι οι ελληνικές άρχουσες ελίτ έχουν μακρά παράδοση εξάρτησης. Όταν στις αρχές του 2010 με δική τους πρωταρχική ευθύνη η Ελλάδα έφθασε στο χείλος του γκρεμού επιβεβαίωσαν αυτή την παράδοση. Αντί, έστω και την τελευταία στιγμή, να επεξεργασθούν ένα εναλλακτικό εθνικό σχέδιο εξόδου από την κρίση, αντί να διαπραγματευθούν με την Τρόικα ένα βιώσιμο πρόγραμμα ανάταξης της ελληνικής οικονομίας, τα παρέδωσαν όλα. Έτρεξαν να κρυφτούν στην ποδιά των ξένων κηδεμόνων.

Οι πιο θρασείς εκπρόσωποί αυτών των ελίτ, μάλιστα, κουνούσαν το δάχτυλο στην κοινωνία. Οι άρχουσες ελίτ νόμιζαν ότι η Τρόικα θα βάλει χέρι μόνο στη δημόσια περιουσία και στα εισοδήματα της μικρομεσαίας θάλασσας. Με καθυστέρηση άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι θα βάλει χέρι και στις εξασθενημένες από την ύφεση ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η εσωτερική υποτίμηση, την οποία τόσο ύμνησαν, έχει κι αυτή τη διάσταση.

Οι δανειστές έβαλαν χέρι και στις τράπεζες και μέσω των τραπεζών μπορούν να ελέγξουν και τα Μίντια. Τέρμα οι προνομιακές δανειοδοτήσεις. Τα παραπάνω έχουν μεγάλη σημασία για να δούμε τον ρόλο των μέχρι τώρα κατεστημένων Μίντια. Η κοινωνία, πάντως, δεν συντάχθηκε με τούς κάθε είδους ολιγάρχες, οι οποίοι, όταν απειλήθηκαν από την Τρόικα, άρχισαν να μιλάνε δειλά για αφελληνισμό επιχειρήσεων.

Η νοοτροπία του τζάμπα

Στην Ελλάδα της κρίσης, η οποία συνεχώς οξύνεται και παράγει ολοένα και περισσότερα οικονομικά και κοινωνικά ερείπια, η ανάγκη για πραγματική δημοσιογραφία έχει αποκτήσει ζωτική σημασία. Δεν έχει σημασία η μορφή της δημοσιογραφίας, αν θα είναι μέσω εφημερίδων, ραδιοσταθμών, τηλεοπτικών καναλιών ή μέσω Διαδικτύου. Αυτά είναι οχήματα. Το ζητούμενο είναι η ποιότητα. Και η ποιότητα δεν εξασφαλίζεται τζάμπα.

Η δημοσιογραφική παραγωγή είναι ένα προϊόν. Κάποιοι εργάζονται για να προκύψει ένα ρεπορτάζ, μία έρευνα, ένα σχόλιο ή μία ανάλυση. Κι αυτοί πρέπει να πληρωθούν. Όποιος έχει την απαίτηση ή απλώς έχει εθισθεί να βρίσκει τα πάντα τζάμπα στο Διαδίκτυο εκ των πραγμάτων υπονομεύει την ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας.

Ο δημοσιογράφος που δεν πληρώνεται από τους αναγνώστες του, τους ακροατές τους, τους τηλεθεατές του ή τους χρήστες του Διαδικτύου θα συνεχίσει με ηρωικό τρόπο όσο μπορεί να κρατάει το κεφάλι έξω από το νερό ή θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το επάγγελμα, ή θα συνεχίσει να το ασκεί, επειδή θα πληρώνεται από άλλους, απ’ όσους ενδιαφέρονται να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Όποιος θέλει να έχει ένα ποιοτικό δημοσιογραφικό προϊόν με απαιτήσεις ανεξαρτησίας, πρέπει να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να το έχει τζάμπα.

Αυτό έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία, επειδή διανύουμε μία μεταβατική περίοδο. Βρισκόμαστε σε ιστορική καμπή. Το παραδοσιακό σύστημα εξουσίας αποδομείται και το νέο δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί. Η εξέλιξη αυτή θα επηρεάσει αποφασιστικά και τα Μίντια. Το νέο τοπίο σ’ αυτό τον χώρο δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι καλύτερο. Θα εξαρτηθεί από την τροπή που θα πάρουν οι εξελίξεις στο πολιτικό επίπεδο.

Ποιος θα εκφράσει την κοινωνία

Η ολιγαρχία του χρήματος προσπαθεί να “κινεζοποιήσει” την εργασία στην Ευρώπη, να καταλύσει το Κοινωνικό Κράτος και κατ’ επέκταση ό,τι έχει απομείνει από το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο. Η αρχή έγινε από τον πιο αδύναμο κρίκο, την Ελλάδα, την οποία έχουν μετατρέψει σε πειραματόζωο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν στην Ελλάδα θα υπάρξει μία δημοσιογραφία, η οποία να εκφράσει την αντίσταση της κοινωνίας.

Η πείρα του παρελθόντος δείχνει ότι οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Η αναδιάταξη των αρχουσών ελίτ θα επιφέρει και μία αναδιάταξη στην κατεστημένη δημοσιογραφία. Αυτοί που έχουν τα χρήματα, όμως, μπορούν εύκολα να μεταλλάξουν παραδοσιακά Μίντια ή ακόμα και να δημιουργήσουν νέα.

Ο ρόλος τους είναι κρίσιμος. Είναι τα κατεστημένα Μίντια στην Ελλάδα που διεκπεραίωσαν τη θεραπεία-σοκ στο ιδεολογικό επίπεδο. Λειτούργησαν ως μηχανισμός για την επιβολή των εκβιαστικών διλημμάτων στην κοινωνία. Μετέτρεψαν ζωτικής σημασίας πολιτικά ζητήματα σε αναμφισβήτητο μονόδρομο, σβήνοντας κάθε δυνατότητα εναλλακτικής λύσης στο επικοινωνιακό επίπεδο. Το κατάφεραν με όπλο την καλλιέργεια του φόβου. Λειτούργησαν ως διαχειριστές του φόβου. Η συνταγή, βεβαίως, δεν είναι δική τους. Έχει έρθει ντελίβερι.

Στην πραγματικότητα, συνεχίζουν με άλλη μορφή μία θλιβερή παράδοση. Ας μην ξεχνάμε ότι τα Μίντια ως σύνολα, αλλά και μία σημαντική μερίδα δημοσιογράφων έπαιξαν επικερδώς ρόλο μεσάζοντα σε χρυσοφόρα παιχνίδια διαπλοκής. Από οικονομικής απόψεως λειτούργησαν σαν παράσιτα και από θεσμικής ως υπονομευτές του Κράτους Δικαίου και κατ’ επέκταση της δημοκρατίας.

Τα Μίντια έπαιξαν καθοριστικό ρόλο την άνοιξη του 2010, όταν πρωτοετέθη στην ελληνική κοινωνία το δίλημμα “Μνημόνιο ή χρεοκοπία”. Είπαν στους Έλληνες ότι αν αντιστέκονταν θα έχαναν μισθούς, συντάξεις, και καταθέσεις. Έτσι, οι Έλληνες αποδέχθηκαν περικοπές, ελπίζοντας ότι σύντομα η κρίση θα ήταν παρελθόν. Τους έλεγαν, άλλωστε, ότι στα τέλη του 2011 ή το αργότερο στις αρχές του 2012 η Ελλάδα θα έχει επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και θα έχει επιστρέψει στις Αγορές!

Το τι πραγματικά συνέβη το ζήσαμε όλοι στα πετσί μας…