Του Σπύρου Στάλια*
Η Ισλανδία από το 1950 σχηματικά είχε
σοσιαλδημοκρατία αλλά από την δεκαετία του 1990 και μετά σταδιακά μετατράπηκε
σε διεθνές χρηματοδοτικό κέντρο στο πλαίσιο της ελεύθερης οικονομίας. Πράγματι
τα επιφαινόμενα αυτής της μετατροπής ήσαν εκπληκτικά ως το 2007, όταν οι κάτοικοι
του νησιού κατά μέσο όρο κέρδιζαν τον χρόνο 70.000$. Παράλληλα όμως ο δείκτης
εισοδηματικής ισότητας που το 1995 ήταν 0.21 το 2007 έφτασε στο 0.43, ανισοτικό
φαινόμενο συμφυές προς την ελεύθερη οικονομία, με άλλα λόγια η ανισότητα στα
εισοδήματα κάλπαζε. Το χρηματιστήριο
της Ισλανδίας είχε 15 επιχειρήσεις όλες κι όλες που οι τιμές των μετοχών τους αυξήθηκαν
μέσα σε 6 χρόνια ως το 2007 7 φορές, ενώ οι τιμές των ακινήτων την ιδία περίοδο
αυξήθηκαν στο διπλάσιο. Η Ισλανδία είχε τρεις μεγάλες Τράπεζες, την Glitnir, την
Landsbanki, και την Kaupthing. Από το
2004 έως το 2008 τα δάνεια προς τρίτους αυξάνονται με ρυθμό 50% ετησίως, ενώ ο
αμοιβαίος δανεισμός τους ξεπερνούσε το 70% των κατατιθεμένων κεφαλαίων τους. Με
αυτούς τους ρυθμούς δανεισμού, η κατανάλωση στην Ισλανδία αυξήθηκε, δεν σημειωθήκαν
επενδύσεις στην πραγματική οικονομία, ενώ το νόμισμα της ανατιμήθηκε. Το 2005 στην Ισλανδία ο ιδιωτικός τομέας ήταν ο πλέον χρεωμένος
σε όλο τον κόσμο! Το 2007 οι τιμές των ποικίλων στοιχείων ενεργητικού
των τραπεζών της Ισλανδίας είχαν φτάσει αισίως στο 1000% του ΑΕΠ της χώρας. Η εικόνα που παρουσίαζε το 2008 το τραπεζικό
σύστημα στην Ισλανδία ήταν παρόμοιο με εκείνο της Αμερικής πριν την κρίση του 1929.
Με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης
το Σεπτέμβριο του 2008 η κρίση βίαια ξέσπασε και στην Ισλανδία. Η Ισλανδική Κεντρική Τράπεζα βρέθηκε
χωρίς ρευστότητα και το τραπεζικό σύστημα αφέθηκε να πτωχεύσει. Η Κεντρική Τράπεζα δεν μπορούσε να σώσει τις Τράπεζες
ως έσχατος δανειστής. Η χώρα οδηγείτο
πια σε ανεξέλεγκτη ύφεση, ανεργία, κατάρρευση.
Η τραπεζική φούσκα είχε σκάσει εκκωφαντικά.
Γνωστή η εικόνα από τις χώρες του Νότου
της Ευρώπης και από την Ελλάδα.
Αλλά στην εξέλιξη υπήρξαν δυο
διαφοροποιήσεις σε σχέση με την ΕΕ. Εκεί ξεκάθαρα είπαν ότι την ευθύνη για την κατάρρευση
την έχουν οι Τράπεζες. Εδώ μας είπαν το αντίθετο. Τα αμαρτωλά κράτη ζούσαν παραπάνω
από τις δυνάμεις τους με αποτέλεσμα οι Τράπεζες να πτωχεύσουν. Μέγα ψεύδος.
Η δεύτερη διαφορά είναι ότι εμείς για
να σωθούμε διαλέξαμε την λιτότητα, την δραστική μείωση των δημοσίων δαπανών,
την ανεργία, την ύφεση, την βαρειά φορολογία με σκοπό να σώσουμε τις Τράπεζες
και όταν αυτό γίνει δειλά- δειλά να επιστρέψουμε στην ανάπτυξη. Ήδη έχουν περάσει
6 χρόνια και η κατάσταση γίνεται αφόρητη παρά τις διακηρύξεις των κυβερνητών και
των υποψήφιων κυβερνητών που λένε ότι έχουν λύσεις.
Στην Ισλανδία μια πολύ σοβαρή πολιτική
εξουσία και ένα σοβαρό κατεστημένο και με στηρίγματα στο Λαό έκανε ακριβώς το αντίθετο απ’ ότι
εμείς και η υπόλοιπη ΕΕ.
Άφησαν τις Τράπεζες τους να πτωχεύσουν,
υποτίμησαν το νόμισμα τους, έθεσαν περιορισμούς στην διακίνηση κεφαλαίων και προώθησαν την οικονομική ανάπτυξη.
Ας δούμε τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας.
Κατ αρχήν άφησαν τις τράπεζες να πτωχεύσουν
και κατ’ ουδένα λόγο επέτρεψαν τα χρέη των τραπεζών να γίνουν χρέη του Ισλανδικού
Λαού. Ιδρύσαν τρεις νέες τράπεζες, υπό κοινωνικό έλεγχο, στις οποίες μεταφέρθηκε
ότι υγιές απόμεινε από τις πτωχευμένες τράπεζες. Τα τοξικά ομολόγα αφέθηκαν
στις παλαιές υπό εκκαθάριση τράπεζες, με
άλλα λόγια πιστωτές, κάτοχοι ομολόγων και μετοχών ανέλαβαν το βάρος του κόστους
της πτώχευσης και όχι οι φορολογούμενοι.
Οι αντιδράσεις ξένων χωρών, κυρίως Αγγλίας και Ολλανδίας, δεν ελήφθησαν οπ
όψιν!
Πρακτικά αυτό σήμαινε έλλειψη ρευστότητας
και για το κράτος και για τους πολίτες. Τελικά για την κεφαλαιοποίηση των νέων τραπεζών
χρειάστηκε το 20% του ΑΕΠ, τεράστιο πόσο για μια τόση μικρή χώρα, αλλά σαφώς
πολύ μικρότερο ποσό απ ότι έχουμε δώσει εμείς ως φορολογούμενοι στην Ελλάδα και
στον Νότο και την Ιρλανδία για την σωτηρία των τραπεζών. Αν δε λάβουμε και οπ όψη
και την ύφεση που ακλούθησε από την απόφαση σωτηρίας των τραπεζών, τότε τα ποσά
που έχουν δοθεί, χωρίς αποτέλεσμα στην πραγματική οικονομία, είναι εφιαλτικά.
Η δημοσιονομική εξυγίανση που απαιτείτο
έγινε με βάση την αναδιανομή του εισοδήματος έτσι οι πλούσιοι έδωσαν και δίνουν
πιο πολλά από τις υπόλοιπες τάξεις που και αυτές φορολογούνται προοδευτικά. Ο σκοπός
ήταν να σωθεί η μεσαία τάξη και ο στόχος επετεύχθη.
Με όρους ανάπτυξη το 2009 η ύφεση έφτασε
το -6,5% παρά το σενάριο του ΔΝΤ που ομίλαγε για ύφεση -10%. Την επόμενη χρόνια
το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά -3,5%, ενώ το 2011 η ανάπτυξη σημείωσε αύξηση κατά 3%
και από τότε φιγουράρει στις πάνω θέσεις των χωρών του ΟΟΣΑ όσον αφόρα στην ανάπτυξη
(Statistics Iceland, http:// www.statice.is/.).
Με την εκδήλωση της κρίσης η ανεργία
από 2% εκτοξεύτηκε στο 9%. Την 1η Ιανουαρίου του 2014 ήταν
3,3%, ενώ ο δείκτης εισοδηματικής ισότητας
επέστρεψε στο 0.245 καταδεικνύοντας την αξία της δίκαιης κοινωνίας ως προς την
ανάπτυξη.
Συνοψίζοντας,
τι έκανε η Ισλανδία; Άφησε τις τράπεζες της να πτωχεύσουν γιατί στο κάτω- κάτω
τα λάθη των τραπεζών στο χρηματοοικονομικό επίπεδο, δηλαδή το να παράγεις κέρδη
από χαρτιά, δεν αφόρα τον λαό.
Υποτίμησαν το νόμισμα τους, έλεγξαν
την κίνηση κεφαλαίων, και είχε πια ελευθέρα τα χεριά της η κυβέρνηση να ασκήσει
την αρμόζουσα νομισματική πολιτική, δίκαιη δημοσιονομική πολιτική και
αναπτυξιακή πολιτική. Τα θετικά αποτελέσματα
ήσαν και γρήγορα και θεαματικά. Αυτή την στιγμή είναι μια υγιής και δίκαιη οικονομία.
Μπορούμε να γενικεύσουμε από την
περίπτωση της Ισλανδίας;
Βεβαίως μπορούμε, παρ’ ότι θα
ακουστούν τα γνωστά τραπεζικά, αδώνεια, φοβισμένα, μα εμείς δεν είμαστε
Αργεντινή, η Ισλανδία έχει άλλη οικονομική δομή και είναι μικρή χώρα και αλλά
τέτοια ανόητα. Μικρή ξεμικρή όμως, όταν ήταν
στην ελεύθερη οικονομία κατάφερε ο τραπεζικός της τομέας να έχει περιουσιακά στοιχεία/υποχρεώσεις
το 1000% του ΑΕΠ της χώρας. Τότε ήταν παράδειγμα προς μίμηση ενώ τώρα όχι;
Πέραν αυτών, σε θέμα αρχών οικονομίας
και πολιτικής.
Πρώτον η Ισλανδία απέδειξε, πέραν πάσης
αμφιβολίας, ότι η γνώση και η τόλμη είναι αρετές που οι πολιτικοί θα πρέπει να έχουν
και ο Λαός να μην φοβάται και να εκτιμά.
Δεύτερον απέδειξε η Ισλανδία ότι η λιτότητα
δεν λειτουργεί. Τελεία και παύλα. Αυτό και θεωρητικά έχει αποδεδειχθεί και
πρακτικά από τις δεκαετία του 20 έως την δεκαετία του 70 και μόλις τώρα το
απέδειξε πάλι η Ισλανδία.
Τρίτον και το σημαντικότερο μάθημα. Ποτέ
μα ποτέ δεν σώζεις τις Τράπεζες. Δεν έπαθε τίποτα η Αμερική της δεκαετία του 30
όταν δέκα χιλιάδες Τράπεζες πτώχευσαν στα χέρια του Ρούζβελτ και η Ισλανδία σήμερα
μας το απέδειξε και αυτό περίτρανα.
Από το 2010 η ΕΕ και η Ελλάδα πρακτικά
είμαστε στο μνημόνιο της λιτότητας. Τα ΑΕΠ συρρικνώνονται, η ανεργία καλπάζει, σώζουμε τις τράπεζες
διαρκώς και ελπίζουν να τις σώσου αρπάζοντας τις περιουσίες των Ελλήνων. Με άλλα
λόγια η θεραπεία είναι χειρότερη από την μόλυνση που μας προκάλεσαν οι τράπεζες.
Εντεύθεν το ερώτημα. Μπορεί κάποιος
από τους σοβαροφανείς μνημονιακούς, νυν και ερχομένους, να μας πει πότε θα
μπούμε στην Ανάπτυξη.
*Οικονομολόγος
ΜΑ, Ph.D
Πρώην
Διευθύνων Σύμβουλος ΟΛΠ