Ο θάνατος και η ζωή του Χοσέ Μουχίκα

του Σπύρου Κουριδάκη 

Τη δυσάρεστη είδηση της προηγούμενης βδομάδας την ανέμενα από την άνοιξη του 2024. Κι όμως, παρά την ψυχολογική μου προετοιμασία, ο αναμενόμενος από μέρα σε μέρα θάνατος του Χοσέ Μουχίκα, του ως το 2015 προέδρου της Ουρουγουάης, με συντάραξε.

Το επικείμενο βιολογικό τέλος του Χοσέ Μουχίκα οφείλεται κατά δήλωσή του ίδιου σε μετάσταση καρκίνου του οισοφάγου του στο ήπαρ, γεγονός που τον οδήγησε να αρνηθεί οποιαδήποτε περαιτέρω ιατρική βοήθεια, Στην απόφαση του, έλαβε υπόψη τη μεγάλη του ηλικία (89 ετών) και την από έτη επιβαρυμένη υγεία του (συστηματική αγγειίτιδα, νεφρική ανεπάρκεια). Αντί λοιπόν να ψάχνεται για ιατρικές λύσεις απελπισίας φροντίζει πλέον για την ταφή του. Η μόνη τελευταία επιθυμία του : να ενταφιαστεί στο αγρόκτημα του, δίπλα στην αγαπημένη του ανάπηρη σκυλίτσα, κάτω από τον ίσκιο μιας σεκόγια που φύτεψε ο ίδιος.

Δεν είχα ποτέ την τιμή να συναντηθώ με τον Χοσέ Μουχίκα αλλά ( θα πω κάτι που ως τώρα το κρατούσα μόνο για τον εαυτό μου) είναι για μένα ένα απολύτως οικείο δημόσιο πρόσωπο, μια προσωπικότητα που σημάδεψε θεμελιακά τη σκέψη μου, την πολιτική, την κοινωνική όσο και την προσωπική μου συμπεριφορά. Αν και παραμένει ακόμα ζωντανός νιώθω την έντονη ανάγκη να ανατρέξω στο αρχείο μου, να γράψω από τώρα και να μοιραστώ με άλλους φίλους και συντρόφους ένα είδος νεκρολογίας. Την αντιμετωπίζω σαν ένα προσωπικό χρέος που πρέπει να εξοφληθεί. Αδιαφορώ αν αυτή εκληφθεί σαν δοξολογία ή σαν αγιογραφία του συγκεκριμένου ανθρώπου.

Είναι άλλωστε το τελευταίο πράγμα που θα με απασχολούσε.

Ο Χοσέ Μουχίκα, ο Ελ Πέπε των ανταρτών Τουπαμάρος, "ο φτωχούλης του λαού της Ουρουγουάης”, συχνά αποκαλούμενος ως ο πιο φτωχός πρόεδρος του κόσμου, ένας ταπεινός μαχητής της κοινωνικής δικαιοσύνης τερματίζει την πορεία του στη Γη. Θα την συνεχίσει στη μνήμη εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτός, ο εμβληματικός χορηγός ενός μοναδικού ηγετικού παραδείγματος λαϊκότητας και δημοκρατικής συνείδησης σε ολόκληρη την ιστορία της παγκόσμιας αντισυμβατικής ριζοσπαστικής Αριστεράς [πιθανώς μοναδικό παράδειγμα και για το απώτερο το (προς το παρόν εντελώς αόρατο) φωτεινό της μέλλον], μας ανακοίνωσε πριν λίγες μέρες ότι πεθαίνει. Μέσα από λόγο λιτό, όπως συμβαίνει συνήθως με το λόγο των γενναίων : «Πεθαίνω. Ο κύκλος μου έκλεισε»

Ο επίσημα φερόμενος με το όνομα Χοσέ Αλμπέρτο Μουχίκα Κορδάνο εκλέχτηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ουρουγουάης για την περίοδο 2010 ως 2015. Πιο πριν είχε διοριστεί υπουργός Γεωργίας. Πριν από αυτό είχε εκλεγεί βουλευτής και μετά γερουσιαστής.

Μέχρι τότε ήταν ένας απλός αγρότης που φύτευε και πουλούσε χρυσάνθεμα. Όντας όμως ταυτόχρονα ένας αγωνιστής στην υπηρεσία του λαού του, ίδρυσε μαζί με παλιούς πρώην Τουπαμάρος συντρόφους του, το πολιτικό αριστερό ριζοσπαστικό «Κίνημα για τη Λαϊκή Συμμετοχή», που λίγο αργότερα εντάχθηκε σε ένα συνασπισμό αριστερών δυνάμεων, το καλούμενο «Διευρυμένο Μέτωπο». Αυτά ήταν τα μοναδικά κανάλια για την πολιτική ανέλιξη του Χοσέ Μουχίκα μέσα στο αστικό πολιτικό σύστημα εξουσίας της Ουρουγουάης. Καμιά σχέση του Μουχίκα με την αστική τάξη και με το πολιτικό της προσωπικό, καμιά σχέση με την Καθολική Εκκλησία και τους γαιοκτήμονες, καμιά σχέση με τους ισχυρούς της χώρας του.

Ο Χοσέ έγινε ηγέτης περπατώντας και δουλεύοντας μέσα στα χωράφια και τους δρόμους. Δεν είχε να επιδείξει τίτλους σπουδών, δεν είχε αστική εκπαίδευση, δεν ήταν ο κλασικός δυτικός διανοούμενος και πολιτικός. Η σοφία του και η παιδεία του ήταν προϊόντα μιας ασταμάτητης προσπάθειας αυτομόρφωσης του, της συμπόνοιας του για τους απόκληρους, ενός ισχυρού πολιτικού ενστίκτου κοινωνικής δικαιοσύνης που διέθετε αλλά και των οδυνηρών προσωπικών του εμπειριών από την εποχή της παρανομίας, των βασανιστηρίων και της φυλακής.

Διότι αυτός ο απλός αγρότης και λαϊκός αγωνιστής λίγο πιο πριν είχε βιώσει, για πάνω από μια 10ετία τη μοίρα του πολιτικού κρατούμενου στα κολαστήρια της (κοινοβουλευτικής, στη συνέχεια στρατιωτικής) δικτατορίας της χώρας του. Ήταν κάποιος που κατάφερε να επιβιώσει (λόγω μιας καθαρής τύχης και του αλτρουισμού ενός γιατρού), με 6 σφαίρες που είχε δεχτεί στο σώμα του, στη διάρκεια μιας ενέδρας από τη μυστική αστυνομία. Στο αντάρτικο ιστορικό του είχε επιπλέον 4 συλλήψεις και 2 προσωπικές δραπετεύσεις. Υπέστη κατά περιόδους φριχτά βασανιστήρια. Έμεινε 2 χρόνια σε απόλυτη απομόνωση, στον πάτο ενός αποξηραμένου πηγαδιού. Συμμετείχε επίσης σε μια μεγάλη δραπέτευση μαζί με άλλους 103 συντρόφους του. Συνελήφθη ξανά, υπέστη νέα (τελευταίας τεχνογνωσίας, made in USA) βασανιστήρια. Πέρασε πολλά, δεν λύγισε ποτέ, δεν πρόδωσε ποτέ.

Ο Ελ Πέπε πάλεψε για την κοινωνική χειραφέτηση σαν αντάρτης πόλεων, όντας μέλος της εμπνευσμένης από την κουβανική επανάσταση αριστερής Οργάνωσης Τουπαμάρος. Εντάχθηκε σε αυτήν στα 30 του χρόνια και απέκτησε βαρύνοντα ρόλο το 1969, όταν ξεκινούσε η επιχειρησιακή δράση της Οργάνωσης.

Σαν γιος μιας φτωχής αγροτικής οικογένειας (στην πορεία μονογονεϊκής - λόγω πρόωρου θανάτου του Βάσκου πατέρα του, το 1940, όταν αυτός γινόταν 5 ετών) ο μικρός Χοσέ μεγάλωσε μέσα σε στερήσεις, δουλεύοντας σε χωράφια, μαζί με την ιταλικής καταγωγής μητέρα του και τους Ιταλούς παπούδες του. Στην εφηβεία του κατακτά το πρώτο επίπεδο κοινωνικής ωρίμανσης, την πλήρη απόρριψη της κοινωνικής ανισότητας. Στην πρώιμη ενήλικη ζωή του κατακτά ένα νέο επίπεδο συνειδητοποίησης, αυτό της πολιτικής ωρίμανσης. Στις συνθήκες μιας πρωτοφανούς για τη χώρα του οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αυτή θα τον οδηγούσε στα μονοπάτια του ένοπλου αγώνα κατά του καπιταλισμού.

Ο ένοπλος αγώνας, η παρανομία, η φυλακή, τα πρώτα εντελώς ειρηνικά χρόνια της ουρουγουανής μεταπολίτευσης και η άμεση επαφή του με τις γοητευτικές σειρήνες (τα γλυκά δηλητήρια) της εξουσίας οδήγησαν τον Χοσέ Μουχίκα σε ένα βαθύ αναστοχασμό πάνω σε ένα ευρύτατο φάσμα ζητημάτων και τελικά σε ριζοσπαστικές κοινωνικές, πολιτικές και προσωπικές επιλογές. Οι τελευταίες στάθηκαν καθοριστικές στη νέα του πνευματική διαμόρφωση προς την κατεύθυνση ενός νέου τύπου λαϊκού ηγέτη, παράλληλα με την άοκνη προσπάθεια του να οικοδομήσει μια νέου τύπου εναλλακτική πολιτική ηγεμονία, μέσω της δύναμης του προσωπικού παραδείγματος.

Θα προσπαθήσω να περιγράψω κάποια από τα ατελείωτα ταυτοτικά του στοχεία, όσο μου είναι δυνατό, σε τέσσερα, διακριτά μεν, πλην όμως αλληλοσυνδεόμενα επίπεδα σκέψης και πράξης

Πρώτο, στη σφαίρα των δημόσια δηλωμένων προσωπικών του αξιών

Μέσα σε μια πλήρως καθολική χώρα και σε μια κοινωνία με κυρίαρχες τις μικροαστικές ιδεολογίες, τις συντηρητικές οικογενειακές και θρησκευτικές παραδόσεις, ο Χοσέ Μουχίκα απεδείχθη βαθύτατα αντικομφορμιστής, ορκισμένος αντίπαλος κάθε είδους πουριτανισμού και συντηρητισμού, κάθε μορφής παράλογου ή άσκοπου καταναλωτισμού και πλουτισμού, κάθε ιδεολογίας σοβινισμού και πολέμου. Ήταν ο ηγέτης μιας μικρής χώρας που ύψωνε το ανάστημα του απέναντι στους παντός είδους υπεύθυνους για την περιβαλλοντική καταστροφή του πλανήτη, ο λαοφιλής ηγέτης του λαού που παρέμεινε ως το τέλος ένας ξεκάθαρα δηλωμένος άθεος στη μέση μιας λαοθάλασσας πιστών καθολικών υποστηρικτών του. Ήταν αυτός που κατάφερε να συμπυκνώσει, έργω και λόγω, την πεμπτουσία της δημοκρατικής συνείδησης της κοινωνίας που τον ανέδειξε. Στο τελευταίο του αντίο προς κάθε Ουρουγουανό συμπατριώτη του διατύπωσε ως μια ύστατη συμβουλή και αξιακή παρακαταθήκη έναν από τους κεντρικούς οικουμενικούς πυλώνες της δημοκρατίας : «Είναι εύκολο να σέβεσαι εκείνους που σκέφτονται όπως εσύ, όμως πρέπει να μάθεις ότι θεμέλιο της δημοκρατίας είναι ο σεβασμός σε εκείνους που σκέφτονται διαφορετικά από σένα»

Δεύτερο, στη σφαίρα των κυβερνητικών του αποφάσεων ως πρόεδρος της χώρας, ο Χοσέ Μουχίκα πέτυχε μεταξύ πολλών άλλων

- Να προχωρήσει η χώρα του σε γενναία φορολογική αναδιανομή του πλούτου

- Να αυξηθούν ο κατώτατος μισθός, τα μεροκάματα και οι χαμηλότερες συντάξεις κατά 250%

-Να ενισχυθούν οι οικογενειακές επιχειρήσεις έναντι των Ανωνύμων Εταιριών στο χώρο της γεωργίας και της κτηνοτροφίας

-Να μειωθεί το ποσοστό της φτώχειας από το 40% στο 11%.

-Να μειωθεί η ανεργία από το 13% στο 7%

-Να αποποινικοποιηθεί για πρώτη φορά στον κόσμο η χρήση της κάνναβης και να πωλείται πλέον νόμιμα από τα κρατικής ιδιοκτησίας φαρμακεία. [Το επιχείρημα του Χοσέ : «Χειρότερη από τα ναρκωτικά είναι η διακίνηση των ναρκωτικών. Είναι πολύ χειρότερη. Τα ναρκωτικά είναι μια ασθένεια. Και δεν νομίζω ότι υπάρχουν καλά ναρκωτικά ή ότι η μαριχουάνα είναι καλή - ούτε καν τα τσιγάρα»].

-Να νομιμοποιηθούν οι αμβλώσεις (μέχρι τον 4ο μήνα της κύησης) [παρά τις υστερικές φωνές και σφοδρές αντιδράσεις της συντηρητικής αντιπολίτευσης και της Εκκλησίας]

- Να νομιμοποιηθεί ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών [εν τέλει φαίνεται ότι αυτός ο παράδοξος βετεράνος των Τουπαμάρος, εκτός από τον “μικροαστικό ρεφορμισμό” του, ήταν βουτηγμένος μέχρι το λαιμό στον απαίσιο βούρκο του “δικαιωματισμού” και ως εκ τούτου ίσως να προωθούσε τη μεγαλοαστική.. woke κουλτούρα ! Είμαι βέβαιος, κάποια στιγμή θα ακουστούν τέτοιες κριτικές. Είναι αποκλειστικά θέμα χρόνου να ανακύψουν αυτά τα συνήθη για τη χώρα μας...σαλονάτα τουρμπο/αγωνιστικά βαθυστόχαστα]

Τρίτο, στη σφαίρα του δημόσιου προσωπικού παραδείγματος και της προσωπικής ζωής

- Μια από τις πρώτες πράξεις του Χοσέ Μουχίκα ήταν να ανακοινώσει ότι θα εισπράττει μόνο το 10% της μηνιαίας προεδρικής αποζημίωσης, ένα ποσό γύρω στα 800 ευρώ, αντίστοιχο του μέσου μηνιαίου μισθού ενός εργαζόμενου της χώρας του. Το ίδιο έπραξε και η αγαπημένη σύντροφος της ζωής του, η Λουθία Τοπολάνσκι, μια σπουδαία αγωνίστρια με την οποία συνδέθηκε στα χρόνια του ένοπλου αγώνα. Η Τοπολάνσκι, βουλευτής από το 2000 ως το 2005, μέλος της Γερουσίας από το 2005 ως το 2017 (και από 2020 ως 2022) αλλά και αντιπρόεδρος της Ουρουγουάης από το 2017 ως το 2020, γόνος μιας ονομαστής μεγαλοαστικής οικογένειας (που από τα φοιτητικά της χρόνια έφτυσε την κοινωνική της τάξη και εντάχθηκε στους Τουπαμάρος) δρούσε όπως και ο Χοσέ Μουχίκα. Παρέδιδαν και οι δύο το 90% των χρημάτων της δημόσιας θέσης τους σε ένα Ταμείο για την ενίσχυση κοινωνικά ευάλωτων οικογενειών και μικρών νεοφυών επιχειρήσεων. Αρνήθηκαν να πλουτίσουν μέσω του Δημόσιου Ταμείου

- Η επόμενη ασυνήθιστη ενέργεια του Χοσέ Μουχίκα ήταν η άρνηση του να κατοικήσει στο πολυτελές Προεδρικό Μέγαρο του Μοντεβιδέο. Στα χρόνια της προεδρικής θητείας του κατοικούσε στο σπίτι της φάρμας του, ένα παλιό οίκημα τριών δωματίων, γεμάτα με βιβλία, αλλά με στέγη από λαμαρίνα και ελενίτ αντί για κεραμίδια - τη συνηθισμένη σκεπή των σπιτιών των μεσαίων στρωμάτων.

- Κατά τις μετακινήσεις του από το αγροτόσπιτο του στο Προεδρικό Γραφείο και σε όλες γενικά τις μετακινήσεις του μέσα στη χώρα ο Μουχίκα αρνήθηκε να χρησιμοποιεί την προεδρική λιμουζίνα. Πήγαινε παντού με ένα σαράβαλο σκαραβαίο της 10ετίας του ‘80, οδηγώντας ο ίδιος. Όταν το αυτοκίνητό του ήταν σε συνεργείο δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί τα δημόσια μέσα μεταφορών, γεγονός που έφερνε σε δύσκολη θέση τα μέλη της μυστικής αστυνομίας που ήταν υπεύθυνα για την ασφάλεια του. Παρά τις έντονες ενστάσεις του Μουχίκα για την ύπαρξη σωματοφυλακής, το μόνο που κατάφερε ήταν να περιοριστεί ο αριθμός των αστυνομικών της ασφάλειας του (από τους περίπου σαράντα που προέβλεπαν οι κανονισμοί) στους οκτώ.

- Λόγω συχνών ταξιδιών του Μουχίκα σε άλλα κράτη της Λατινικής Αμερικής οι συνεργάτες του επέμεναν να αγοραστεί από τη χώρα ένα προεδρικό τζετ γι αυτές τις περιπτώσεις. Όταν ο Μουχίκα έμαθε την τιμή της αγοράς του έφριξε. Αντιπρότεινε με τα χρήματα του τζετ να αγοραστεί ένα ακριβό ελικόπτερο διάσωσης ανθρώπων που θα προσφέρει επείγουσες ιατρικές υπηρεσίες και θα διαθέτει ένα πλήρες χειρουργείο. Η πρόταση του υλοποιήθηκε και το ελικόπτερο αυτό έγινε ένα σταθερό σύμβολο του διάσημου οικονομικού ορθολογισμού της λαϊκής πολιτικής του προέδρου.

- Ήταν σε όλους γνωστό ότι ο Χοσέ Μουχίκα υπέφερε από σοβαρά χρόνια νοσήματα. Και δεν ήταν λίγες οι φορές που η προσωπική του γιατρός του συνέστησε να αντιμετωπιστεί επειγόντως σε νοσοκομείο. Το μοναδικό και αξιοθαύμαστο στην περίπτωσή του ήταν το γεγονός ότι ποτέ δεν δέχτηκε να παραβιάσει τη σειρά αναμονής των άλλων ασθενών, να έχει προνομιακή μεταχείριση. Όσο επείγον κι αν θεωρούνταν το πρόβλημα του, περίμενε με καρτερία και πεισματικά, άλλοτε σε καρέκλα, άλλοτε σε φορείο, να έρθει η σειρά του. Το να μην έχει προνομιακή αντιμετώπιση το έβλεπε σαν ζήτημα προσωπικής αξιοπρέπειας

- Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, υποστηρικτές ή πολιτικοί αντίπαλοι, έβλεπαν συχνά τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Χοσέ Μουχίκα, να κυκλοφορεί πεζός στους δρόμους κρατώντας αγκαλιά ένα πάκο με φυλλάδια και μπροσούρες που μοίραζε στους περαστικούς. Όλα αυτά αναφέρονταν στις νομοθετικές του πρωτοβουλίες ή σε σκέψεις του για άλλες επόμενες που είχε σκοπό να κάνει. Καθόλου σπάνιοι και οι διάλογοι του με τον κόσμο, κυρίως με πολιτικούς του αντιπάλους. Μερικές μπροσούρες του έμειναν ιστορικές, κυρίως για τις έντονες συζητήσεις που προκλήθηκαν μεταξύ του ίδιου και πολλών πολιτών. Τέτοιες, ήταν εκείνες που καταδίκαζαν τη βία κατά των γυναικών και εκείνες που εξηγούσαν το αναφαίρετο δικαίωμα των γυναικών στην έκτρωση. Οι δρόμοι και οι πλατείες μετατρέπονταν σε κοινοβούλιο, οι πολίτες μιλούσαν άφοβα, ο Χοσέ ήταν απλώς ένας από αυτούς. Απαντούσε, ρωτούσε, ανταπαντούσε. Ένας εντελώς διαφορετικός από όλους τους προηγούμενους ηγέτης της ουρουγουανής αριστεράς έβαζε τη στάμπα του προσωπικού δημοκρατικού παραδείγματος πάνω στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Δεν ήταν λίγο..

- Η εξωτερική εμφάνιση (η ενδυματολογική, όχι η σωματομετρική) του βουλευτή, του γερουσιαστή και του προέδρου Χοσέ Μουχίκα ήταν μια πηγή μόνιμων συζητήσεων. Αυτός ο άνθρωπος δεν κυκλοφόρησε ποτέ με κουστούμι και γραβάτα, είδη άγνωστα σε αυτόν. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν φορούσε καν τα παπούτσια που φοράει ο περισσότερος κόσμος. Συνήθως, ανεξαρτήτως του χώρου που βρισκόταν, εμφανιζόταν με πλαστικά σανδάλια ή ακόμη και με γαλότζες. Έμεινα άναυδος όταν είδα φωτογραφία του σε διεθνές φόρουμ, με θέμα, αν θυμάμαι καλά, τον τερματισμό της ένοπλης εμφύλιας σύγκρουσης στην Κολομβία (πρέπει να ήταν στη Μποκοτά). Ο Χοσέ περπατούσε εντελώς άνετος σε ένα διάδρομο του Μεγάρου της Διεθνούς Διάσκεψης, φορώντας.. κίτρινες γαλότζες ! Όσο για τα ρούχα του από ένα σημείο και πέρα έπαψαν να προκαλούν συζητήσεις. Ήταν μεν καθαρά αλλά επί πολλά χρόνια μεταχειρισμένα, παλιοκαιρίτικα και φθαρμένα. Αν τον έβλεπε κάποιος αξιοσέβαστος μόδιστρος ρούχων για σελέμπριτις, δεν θα άντεχε το σοκ. Σίγουρα θα έκοβε φλέβες.

Τέταρτο, στη σφαίρα μιας προσωπικής φιλοσοφίας του Χοσέ Μουχίκα. Δηλώσεις του για τη φτώχεια, την αυτάρκεια, τη λιτή ζωή αλλά και για την αποτίμηση του ρόλου του ως ηγέτη

α) Περί φτώχειας και αυτάρκειας

Πρόκειται για τα πιο παρεξηγημένα σημεία της προσωπικότητας και της σκέψης του Χοσέ Μουχίκα.

Ο λαός της χώρας του, φίλοι και αντίπαλοι από κοινού, του είχε δώσει τον χαρακτηρισμό του “πιο φτωχού προέδρου του κόσμου”. Ο Μουχίκα αρνούνταν κατηγορηματικά αυτόν τον (τιμητικό) χαρακτηρισμό. Όπως ο ίδιος δήλωνε λίγο μετά την εκλογή του: «Δεν είμαι ο φτωχός πρόεδρος, όπως με αποκαλούν. Φτωχοί είναι οι άνθρωποι που χρειάζονται πολλά. Είμαι απλώς ένας ολιγαρκής πρόεδρος. Μου αρέσει να ζω όπως η πλειονότητα της χώρας μου. Πρόκειται για την ίδια πλειονότητα που με εξέλεξε. Και γι' αυτό ταυτίζομαι μαζί της. Ηθικά, δεν έχω το δικαίωμα να ζω όπως η μειοψηφία της χώρας μου».

Για να συμπληρώσει σε δεύτερο χρόνο: «Ξεχωρίζω χάρη στις (ηθικές) αξίες μου και στον τρόπο ζωής μου που αντανακλούν τις αξίες εκείνων στην κοινωνία στους οποίους είναι τιμή μου να ανήκω. Και προσκολλώμαι σε αυτούς. Το να είμαι πρόεδρος, δεν έχει σημασία» .

Δεν ήταν όμως μόνο ζήτημα ηθικής στάσης απέναντι στους συμπατριώτες του. Πίσω από το ηθικό ζήτημα υπήρχε ένας βαθύτερος πυρήνας βιωμάτων που συγκροτούσαν μια δομημένη φιλοσοφία προσωπικής λιτότητας. Η παρακάτω δήλωσή του είναι περισσότερο από χαρακτηριστική : «Φτωχός είναι αυτός που για να ζήσει χρειάζεται πολλά. Ο τρόπος ζωής μου είναι αποτέλεσμα των πληγών μου. Είμαι ο γιος της ιστορίας μου. Υπήρξαν χρόνια που ήμουν ευτυχής, όταν είχα μονάχα ένα στρώμα για να κοιμηθώ...» Τα βιώματα ήταν η μια πλευρά. Δεν ήταν όμως η μόνη. Στο μυαλό του Μουχίκα συλλειτουργούσαν ταυτόχρονα δύο αρχαίες φιλοσοφικές παραδόσεις, μια από τη λατινική γραμματεία και μια από την κοινοτική σοφία των ιθαγενών Αϊμάρα της Λατινικής Αμερικής. Ο Μουχίκα επικαλούνταν συχνά τον ορισμό του φτωχού, τον διατυπωμένο από τον Σενέκα : «Φτωχός δεν είναι αυτός που έχει πολύ λίγα, αλλά αυτός που λαχταρά να έχει περισσότερα». Επικαλούνταν ταυτόχρονα την ιθαγενική προσέγγιση των Αϊμάρα : « Φτωχός είναι εκείνος που δεν έχει κοινότητα: αυτός που είναι μόνος του».

Είναι προφανές ότι αυτές οι απόψεις παρανοήθηκαν, ακόμη κι από το φίλιο στρατόπεδο. Αντιμετωπίστηκαν ως συνηγορία σε μια κρατική πολιτική λιτότητας όπως είναι καταγεγραμμένη στον Δυτικό Κόσμο. Μια παραδοξότητα βέβαια, αν τη δούμε ως μομφή γι αυτόν, που το πρώτο του και διαρκές μέλημα ήταν να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των φτωχών της πατρίδας του. Για να αντιμετωπίσει αυτές τις παρανοήσεις ο Χοσέ Μουχίκα αναγκάστηκε να προχωρήσει σε πολλές επιπλέον διευκρινήσεις. Αντί για τον όρο λιτότητα εισήγαγε ένα δικό του όρο, τη “νηφαλιότητα”. Πιθανώς με αυτόν να εννοούσε μια προσεκτική, ορθολογική συμπεριφορά του “πολίτη - καταναλωτή” ή ακόμη και του “κράτους - αγοραστή” απέναντι στις καταναλωτικές προκλήσεις των αγορών. Οι σχετικές δηλώσεις του είναι σαφείς : 

«Δεν είμαι υπέρμαχος της φτώχειας. Είμαι υπέρμαχος της νηφαλιότητας. Από τότε που εφηύραμε την καταναλωτική κοινωνία, η κατανάλωση πρέπει να αυξάνεται κι αν δεν τα καταφέρνουμε, είναι τραγωδία. Έχουμε δημιουργήσει ένα σωρό περιττές ανάγκες. Αγοράζουμε νέα, πετάμε τα παλιά… Είναι σπατάλη της ζωής μας».

Σε μια επιπλέον παρέμβαση του ο Μουχίκα διευκρίνιζε :

«Δεν λέω να πάμε πίσω στις σπηλιές. Αυτό που συνιστώ είναι να σταματήσουμε να σπαταλάμε πόρους σε άχρηστα πράγματα... Μπορούμε να ζούμε ξοδεύοντας για πράγματα που είναι πραγματικά σημαντικά για όλους μας».

Και κάτι ακόμα, συσχετίζοντας την κατανάλωση με την προσωπική ελευθερία:

«Όταν αγοράζουμε κάτι, δεν πληρώνουμε (μόνο) με χρήμα. Πληρώνουμε με ώρες από τη ζωή μας που έπρεπε να ξοδέψουμε για να κερδίσουμε αυτά τα χρήματα. Η διαφορά είναι πως ένα πράγμα δεν μπορούμε να αγοράσουμε: χρόνο. Η ζωή μικραίνει. Και είναι κρίμα να χάνουμε το χρόνο και την ελευθερία μας έτσι». Για να προσθέσει σε διαφορετική στιγμή : «Είναι ζήτημα ελευθερίας: Αν δεν έχετε πολλά υλικά αγαθά, τότε δεν χρειάζεται να εργάζεστε όλη σας τη ζωή σαν σκλάβοι για να τα διατηρήσετε και επομένως έχετε περισσότερο χρόνο για τον εαυτό σας»

β) Περί αποτίμησης του ΄κυβερνητικού έργου του Χοσέ Μουχίκα από τον ίδιο

Ο Χοσέ Μουχίκα δεν επαγγέλθηκε τον Ουρουγουανικό σοσιαλισμό ή κάποιον άλλο του 21ου αιώνα. Ίσως επειδή κάποιοι Λατινοαμερικάνοι συνάδελφοι του, είχαν αρνηθεί να του αποκαλύψουν τη μαγική συνταγή της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Ο Μουχίκα σαν πρόεδρος δεν παράστησε τον υποψήφιο ανατροπέα του αστικού συστήματος της χώρας του. Αντίθετα πολέμησε όσο μπορούσε τις αστικές αξίες, είτε αυτές που εξέπεμπε απευθείας η αστική τάξη, είτε εκείνες που διαχέονταν σαν μικροαστικές ιδεολογίες στις μάζες του εργαζόμενου λαού.

Έδωσε ψωμί στο λαό, επαρκή υγειονομική περίθαλψη, απολύτως δωρεάν πρόσβαση στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό και μαζί με όλα αυτά πλήρη δημοκρατικά δικαιώματα και αξιοπρέπεια.

-Ήταν και δήλωνε αριστερός πολιτικός προσέχοντας πάντα να αποφεύγει εκείνο που πίστευε πως είναι η μεγάλη παγίδα κάθε αριστερού. 

Διότι κατά τον Μουχίκα: «Η παθολογία του αριστερού είναι η νηπιοπρέπεια. Είναι η μόνιμη σύγχυση μεταξύ μιας ψευδαίσθησης και της πραγματικότητας».

-Έχοντας απορρίψει τη νηπιοπρέπεια δήλωνε στο λαό με απόλυτη ειλικρίνεια και εντυπωσιακή σεμνότητα: 

«Ο στόχος μου είναι να μειώσω λίγο την αδικία στην Ουρουγουάη, να βοηθήσω τους πιο ευάλωτους και να αφήσω πίσω μου έναν τρόπο πολιτικής σκέψης, έναν τρόπο θεώρησης το μέλλοντος που θα μεταδοθεί και θα χρησιμοποιηθεί για να προοδεύσουμε. Δεν υπάρχει τίποτα βραχυπρόθεσμο, δεν υπάρχει θρίαμβος στην επόμενη γωνία. Δεν θέλω να φτάσω στον παράδεισο, τίποτα τέτοιο. Αυτό που θέλω είναι να αγωνιστώ για την πρόοδο του κοινού καλού».

-Σαν υπόδειγμα ταπεινότητας της σκέψης ενός αριστερού ηγέτη διευκρίνιζε :

«Το πρώτο μέρος της ζωής μου δούλεψα ως αγρότης στα χωράφια. Το δεύτερο, το αφιέρωσα στον εαυτό μου, στον αγώνα για αλλαγή, στο να βελτιώσω τις συνθήκες στην κοινωνία μου. Σήμερα είμαι πρόεδρος και αύριο θα πεθάνω όπως όλοι και θα εξαφανιστώ».

-Και σαν ο πλέον έντιμος, ειλικρινής και γενναίος πολιτικός ηγέτης στην παγκόσμια αριστερά ομολόγησε :

«Αφιέρωσα τον εαυτό μου στο να αλλάξω τον κόσμο και δεν άλλαξα τίποτα ! ! !

 Αλλά πέρασα καλά. Κι έκανα πολλούς φίλους και πολλούς συμμάχους σε αυτή την τρέλα -να αλλάξω τον κόσμο -για να τον βελτιώσω. Και έδωσα έτσι ένα νόημα στη ζωή μου».

Αυτός ήταν (με μεγάλη συντομία) ο βίος, αυτή ήταν η πολιτεία, αυτή ήταν η σκέψη και η ζωντανή συνείδηση ενός φλογερού επαναστάτη που πάντα πίστευε ότι η κοινωνική αλλαγή δεν επιβάλλεται αλλά μόνο καταχτιέται, από τις ίδιες τις λαϊκές μάζες.

Αναμένοντας το θάνατό του , το μόνο που θα ευχόμουν, να μην είναι μαρτυρικός

Σπ.

--