"Η σκιά της διχοτόμησης πλανάται πάνω από την Λιβύη"

 

του Γιώργου Παπαγιαννόπουλου* 

 Με την αναβολή των εκλογών στη Λιβύη της 24ης Δεκεμβρίου 2021 προέκυψε ένα εφιαλτικό σενάριο για τη Μεσόγειο γενικά και για την Λιβύη ειδικότερα: τη διχοτόμηση της Λιβύης με την Τριπολίτιδα (δυτικά) στα χέρια της Τουρκίας και του Κατάρ, την Κυρηναϊκή (ανατολικά) στα χέρια του άξονα Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Αιγύπτου και Ρωσίας, και το Φεζάν (νότια) στο έλεος των γεγονότων. Για τους δυτικούς διπλωμάτες και τους Λιβύους «πολιτικούς δεινόσαυρους» είναι ταμπού, σχεδόν βλασφημία. Ποτέ δεν αναφέρθηκε ανοιχτά, δεν ειπώθηκε ποτέ δημόσια στα αμέτρητα (και πόσο χρήσιμα άραγε;) διεθνή συνέδρια για τη λιβυκή κρίση, Σήμερα η διαίρεση της πρώην Τζαμαχίρια του Μουαμάρ Καντάφι δεν είναι μια απλή υπόθεση: είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα. Το να το αρνηθείς σημαίνει να θάψεις το κεφάλι σου στην άμμο. Αλλά ίσως δεν είναι ακόμα πολύ αργά για να το αλλάξει αυτό. Το 2022 αντί να είναι μια χρονιά Αναγέννησης μπορεί να γίνει μια χρονιά διχοτόμησης.

 -Οι ευθύνες των Ηνωμένων Εθνών

 Είναι προφανές ότι το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών να φέρουν νέους ενοποιημένους θεσμούς στη Λιβύη απέτυχε παταγωδώς. Ο πρώην απεσταλμένος του ΟΗΕ, Jan Kubis, εγκατέλειψε το πλοίο πριν ακόμη βυθιστεί, παραιτούμενος από το αξίωμα του στις 17 Νοεμβρίου. Η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη (Unsmil) δεν έχει ηγεσία και πρόκειται να λήξει η θητεία της. Η διπλωμάτη των ΗΠΑ Στέφανι Γουίλιαμς, πρώην νούμερο δύο του πρώην απεσταλμένου του ΟΗΕ Ghassan Salame, στάλθηκε πίσω στην Τρίπολη από το "Γυάλινο Παλάτι" του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη,σε ρόλο συμβούλου του γενικού γραμματέα: ένα τέχνασμα στην ουσία για να παρακάμψει το ρωσικό βέτο (πιθανώς και το κινέζικο) στο Συμβούλιο Ασφαλείας και να σώσει ότι μπορεί να σωθεί στη φάση της μετεκλογικής αναβολής. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, ο πολιτικός «οδικός χάρτης» που βασίζεται στις πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές «τρεις ράγες» φαίνεται να είναι έντονα προβληματικός και η Williams από μόνη της (και με αδύναμη εντολή) δεν αρκεί για να εγγυηθεί τις εκλογές.

-Αγώνας για εξουσία

 Η νέα ημερομηνία για τη διοργάνωση της ψηφοφορίας, η 24η Ιανουαρίου, ήταν ακόμη μια κοροϊδία: Δεν υπήρχαν ούτε υπάρχουν πολιτικές, τεχνικές και προϋποθέσεις ασφαλείας για να προκηρυχθούν «ελεύθερες, διαφανείς και δίκαιες» εκλογές που να μπορούν πραγματικά να ενώσουν τη χώρα. Στην καλύτερη περίπτωση, οι εκλογές θα μπορούσαν να γίνουν τον Ιούνιο. Εν τω μεταξύ, οι Λίβυοι πολιτικοί, που ορίζονται ως «απειλούμενοι δεινόσαυροι» από την ίδια την Williams, μπορούν να χρησιμοποιήσουν την αναβολή προς όφελός τους. Ο Abdul Hamid Ddeibah, ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, δεν έχει καμία πρόθεση να παραιτηθεί από την έδρα του. Λίγη σημασία έχει αν ο επιχειρηματίας από τη Μισράτα είχε δεσμευτεί να μην θέσει υποψηφιότητα και να παραιτηθεί τον Δεκέμβριο: είναι σαφώς μπροστά στις δημοσκοπήσεις, οι κύριες πολιτοφυλακές της Τριπολίτιδας στο πλευρό του.

Στην συσπείρωση γύρω από τον Ddeibah αντιτίθεται  μια παράξενη συμμαχία που αποτελείται από τρεις πρώην εχθρούς: τον στρατηγό Khalifa Haftar, τον ισχυρό άνδρα της Κυρηναϊκής, -γνωστό στην Ιταλία από το επεισόδιο της απαγωγής των ψαράδων της Mazara del Vallo και τον εξευτελισμό του πρώην Ιταλού πρωθυπουργού Giuseppe Conte. Γνωστό στην Ελλάδα από την επίσκεψη του στην Αθήνα συνοδευόμενο από τον αλ Σάλεχ για συνομιλίες- ..Τον πρώην Υπουργό Εσωτερικών Fathi Bashagha, πρώην πιλότο αεροσκάφους, από την Μισράτα, και τον πρώην αντιπρόεδρο Ahmed Maiteeq, επιχειρηματία, επίσης από τη Misrata και ανιψιό του Abdel al Rahman Sewehli, εκπροσώπου της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Λιβύης. Αυτοί οι τρεις εργάζονται για μια νέα κυβέρνηση Ανατολής-Δύσης χωρίς τον Ddeibah, αλλά είναι ακόμη νωρίς να δούμε εάν αυτή η όσμωση θα είναι επιτυχής.Αξίζει να ειπωθεί με σιγουριά ότι όποιος πάρει την ηγεσία της χώρας θα πρέπει να καθίσει σε ένα τραπέζι με τους αντιπάλους του και να βάλει αμέσως σε εφαρμογή ένα σχέδιο αναδιανομής εξουσίας και πλούτου για το οποίο κανείς δεν είναι δυσαρεστημένος. Ένα σύστημα ελέγχου παρόμοιο με αυτό που χτίστηκε με τα χρόνια από τον Μουαμάρ Καντάφι, ο οποίος, εκτός από το ότι είχε έναν ισχυρό στρατό και υπηρεσίες ασφαλείας στην Λιβυκή επικράτεια, πίσω από τη φιγούρα του ισχυρού άνδρα έκρυβε επίσης την ικανότητα να κρατά ετερογενείς ψυχές μαζί. στηριζόμενος στον πλούτο που δημιουργείται από την πώληση πρώτων υλών. Στο επίπεδο της αναδιανομής της εξουσίας και του πλούτου, το σύστημα Καντάφι είναι απαραίτητο, ένα σύστημα που θα κάνει μια εξέγερση ακατάλληλη για τους αντιπάλους γιατί θα είχαν περισσότερα να χάσουν παρά να κερδίσουν.

 -Μπότες (μισθοφόρων) στην άμμο

 Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πολιτικές ίντριγκες της Λιβύης αναπτύσσονται καθώς οι μπότες ξένων μισθοφόρων που έχουν φτάσει από την Τουρκία, τη Ρωσία και τα ΗΑΕ είναι ακόμα γερά "φυτεμένες" στην άμμο της ερήμου. Παρά τις υποσχέσεις, τις διεθνείς διασκέψεις, τις συνεδριάσεις στη Σύρτη της Στρατιωτικής Επιτροπής "5 + 5" και των αρχηγών των δύο λιβυκών στρατών, την υπόσχεση αποστολής παρατηρητών για παρακολούθηση της εκεχειρίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, υπάρχουν περίπου 20.000 στρατιωτικοί, μισθοφόροι και ξένοι μαχητές στη Λιβύη: ένας παλιός και πιθανώς υπερεκτιμημένος αριθμός, αλλά στον πόλεμο χαμηλής έντασης που διεξήχθη στη Λιβύη το 2019-2020 μερικές εκατοντάδες άνδρες(και drones) ήταν αρκετοί για να αλλάξουν την ισορροπία.

  Όπως σε μια ταινία του Ταραντίνο ή στα παλιότερα "κασουμπόϊκα",η κατάσταση στη Λιβύη κινείται σε ένα μεξικανικό αργό ρυθμό: κανείς δεν πυροβολεί, αλλά κανείς δεν θέλει να κατεβάσει τα όπλα. Ένας ρυθμός που παρέλυσε και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο παρέτεινε την εντολή της αναποτελεσματικής αποστολής Unsmil μόνο μέχρι τον Ιανουάριο και όχι κατά ένα χρόνο, όπως συνήθως. Από τις αρχές του 2022, η συσπείρωση που κυριαρχεί στην Κυρηναϊκή μπορεί να υπολογίζει σε έναν ισχυρό νέο σύμμαχο στον ΟΗΕ: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία θα είναι μη μόνιμο μέλος για τα επόμενα δύο χρόνια. Θα είναι αρκετό αυτό για να αλλάξει η ισορροπία; Δύσκολο να ειπωθεί. Η επιστροφή στον πόλεμο δεν είναι προς το συμφέρον κανενός, ενώ η συνέχιση του status quo βολεύει πολλούς. Η Τουρκία θα διατηρήσει ισχυρή επιρροή στην Τριπολίτιδα όπου έχει τη δύναμη να χρησιμοποιεί τους μετανάστες ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Η Ρωσία θα συνεχίσει να είναι ένα αγκάθι στη νότια πλευρά του ΝΑΤΟ και να έχει μια προνομιακή πύλη προς το Σαχέλ, όπου βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη μια διελκυστίνδα για τη Γαλλία.

 

 -Ισχυρές οι παρουσίες της Ιταλίας και της Τουρκίας

 Το αδιέξοδο παρατείνει την αγωνία μιας χώρας που θεωρητικά διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στην Αφρική (ή, κατά άλλους δεύτερη, μετά την Αλγερία). Όσον αφορά την Ιταλία:  Η σταθερότητα και η ενότητα της Λιβύης είναι θεμελιώδη για τουλάχιστον τρεις λόγους: για το φυσικό αέριο. τους μετανάστες και την τρομοκρατία. Μέσω του αγωγού Green Stream, η Ιταλία εισάγει σήμερα περίπου 0,3 χιλιάδες τυπικά κυβικά μέτρα από τη Λιβύη, ποσό σχετικά οριακό αλλά σεβαστό, ειδικά σε περιόδους ακριβών λογαριασμών. Ταυτόχρονα, ο αγωγός φυσικού αερίου είναι ένας ομφάλιος λώρος που επιτρέπει στον πληθυσμό να μην λιμοκτονεί: χωρίς τον αγωγό Eni, στην πραγματικότητα, το λιβυκό αέριο δεν θα μπορούσε να εξαχθεί ή να χρησιμοποιηθεί για την τροφοδοσία των ψυγείων των Λιβύων. Το ζήτημα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο είναι πιο περίπλοκο. Η Τουρκία από την πλευρά της έχει ισχυρή δύναμη στη Λιβυκή Ακτοφυλακή: οι Τούρκοι κάνουν τώρα την εκπαίδευση, όχι πλέον οι Ιταλοί. Και ο κίνδυνος της τρομοκρατίας είναι πάντα προ των πυλών, ιδιαίτερα στη Φεζάν, την περιοχή της νοτιοδυτικής Λιβύης που είναι εκτεθειμένη σε επιδρομές από ένοπλες ομάδες και διακινητές.

 

 Η καθυστερημένη, μερική επιστροφή της Ελλάδας στη Λιβύη, έχει να αντιμετωπίσει πολλά εμπόδια...

* αρχιτέκτων - συγγραφέας