Από την «μέση γραμμή» Κύπρου-Αιγύπτου στην «τμηματική» Ελλάδος-Αιγύπτου

Του Μάριου Μαρκουλή

Ενώ η Κύπρος κατέληξε σε Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο από το 2003, η ελλαδική πολιτική ηγεσία χρειάστηκε 17 ολόκληρα έτη να αρθρώσει την λέξη «ΑΟΖ» και να την οριοθετήσει με την Αίγυπτο. Την οριοθέτησε, όμως, «τμηματικά», αφήνοντας διάφορες ερμηνείες να αιωρούνται και κινδύνους να ελλοχεύουν.

Όταν η Κύπρος συμφώνησε την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο στην βάση της μέσης γραμμής, η Τουρκία αντέδρασε με Σημείωμα ημερ. 02/03/2004 προς τον ΟΗΕ ισχυριζόμενη ότι έχει κυριαρχικά δικαιώματα δυτικά του μεσημβρινού 32°16’18” (ο οποίος εφάπτεται της δυτικής ακτής του Ακάμα). Ακολούθησε σωρεία τουρκικών παραβιάσεων εντός της κυπριακής ΑΟΖ και τουρκικού φλερτ προς την Αίγυπτο για οριοθέτηση ΑΟΖ με την Τουρκία (παρά την Ελλάδα) που θα της προσδώσει μεγαλύτερο θαλάσσιο χώρο. Στις 18/03/2019 και 13/11/2019 η Τουρκία αποστέλλει νέα Σημειώματα στον ΟΗΕ κοινοποιώντας συντεταγμένες της προτιθέμενης τουρκο-αιγυπτιακής οριοθέτησης από τον μεσημβρινό 32°16’18” μέχρι τον 28ο μεσημβρινό (ο οποίος διασχίζει την Ρόδο) και τελικό τριπλό σημείο ακόμη πιο δυτικά που θα καθοριστεί αναλόγως των οριοθετήσεων με «τα γειτονικά κράτη».

Στις 27/11/2019 Τουρκία και Λιβύη υπογράφουν το Μνημόνιο Οριοθέτησης ΑΟΖ παραγνωρίζοντας πλήρως τα ελλαδικά νησιά Κρήτη, Κάσο, Κάρπαθο, Ρόδο και Καστελλόριζο. Το ανατολικότερο άκρο της οριοθέτησης φθάνει στο 26°39’06”, αφήνοντας να νοηθεί ότι το ανωτέρω «τριπλό σημείο» θα καθοριστεί μεταξύ 26°39’06” και 28ου μεσημβρινού μεταξύ Τουρκίας, Αιγύπτου και Λιβύης, με την Ελλάδα να παραμένει στο περιθώριο και μόνο μέχρι τα 6 ναυτικά μίλια από τις ακτές της. Με Σημείωμα της ημερ. 18/03/2020 προς τον ΟΗΕ, η Τουρκία επιβεβαιώνει τις ανωτέρω θέσεις κοινοποιώντας σχετικό χάρτη και συντεταγμένες με τα όρια της τουρκικής ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο να εφάπτονται με Αίγυπτο και Λιβύη.

Αφού, λοιπόν, η Τουρκία ξεδίπλωσε τον παράνομο παραλογισμό της βρίσκοντας μάλιστα στήριξη από την Λιβύη, η Ελλάς ταρακουνήθηκε και προσέτρεξε αμάν-αμάν να οριοθετήσει ΑΟΖ με την Αίγυπτο ως «απάντηση» στο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Μέσα σε όλο αυτό τον πανικό και συγκυρίες, η Ελλάς «κατάφερε» να υπογράψει μια «τμηματική οριοθέτηση», η οποία είναι όντως νοτιότερα της τουρκολιβυκής οριοθέτησης, αλλά:

(α) δεν αποτελεί την μέση γραμμή μεταξύ των ακτών των δύο χωρών, αφού η αναλογία είναι τουλάχιστον 45%-55% υπέρ της Αιγύπτου, και συνεπώς υπάρχει πλέον επίσημη ελλαδική παραδοχή για μειωμένη βαρύτητα και επιρροή των νησιών στην οριοθέτηση ΑΟΖ·

(β) το δυτικό όριο της γραμμής φθάνει μια ανάσα από τον 28ο μεσημβρινό, με αποτέλεσμα να «συμπίπτει» με την ανωτέρω τουρκική αμφισβήτηση και αξίωση για κοινό σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου με ανατολικό όριο τουλάχιστον μέχρι τον 28ο μεσημβρινό·

(γ)  δεν προσδιορίζει κατά πόσο η Αίγυπτος αναγνωρίζει την επιρροή του συμπλέγματος Μεγίστης (Καστελλορίζου), το οποίο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την ύπαρξη κοινού συνόρου της Κύπρου με την Ελλάδα (και την ΕΕ), που έχει την δική του σημασία ιδιαίτερα σε ότι αφορά την τοποθέτηση υποθαλάσσιων αγωγών και καλωδίων·

(δ) υποβαθμίζει την διαπραγματευτική θέση της Ελλάδος στο μέλλον για το υπόλοιπο μη οριοθετημένο τμήμα, δηλαδή από τον 28ο μεσημβρινό μέχρι το δυτικότερο σημείο της γραμμής οριοθέτησης Κύπρου-Αιγύπτου (30°05’00”), καθότι αφέθηκε μόνο του το Καστελλόριζο σε όλο αυτό το τμήμα. Εφόσον μάλιστα η Ελλάς αποδέχθηκε ήδη 45%-55% για την επιρροή Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου, διερωτάται κανείς τί ποσοστό θα απαιτήσει η Αίγυπτος για το Καστελλόριζο.

Από διπλωματική σκοπιά, η Αίγυπτος απέφυγε να έρθει σε πλήρη ρήξη με τις τουρκικές θέσεις και συντεταγμένες ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, με αποτέλεσμα να ξεγλιστρήσει έντεχνα από την ελληνοτουρκική κόντρα για το Καστελλόριζο, ενώ η Ελλάς θα απωλέσει μια σημαντική σύμμαχο σε αυτό το καίριο ζήτημα. Η Αίγυπτος δεν έχει πλέον καμία αγωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της στο μη οριοθετημένο τμήμα αφού είτε με την Ελλάδα είτε με την Τουρκία αποφασίσει να οριοθετήσει, ο χώρος που θα λάβει είναι σχεδόν ο ίδιος (εκτός κι αν η Ελλάς πλειοδοτήσει και πάλι κάτι περισσότερο από την μέση γραμμή).

Πρόδηλα η Ελλάς ξύπνησε από τον λήθαργο των 17 ετών «με το ένα μάτι κλειστό» ή μάλλον «μας έκλεισαν το μάτι οι γείτονες». Ενώ το 2003 ήταν η Κύπρος που έπιασε την Τουρκία στον ύπνο και πέτυχε μια σπουδαία Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο στην βάση της μέσης γραμμής, η Ελλάς ολιγώρησε να πράξει το ίδιο με την Κύπρο και την Αίγυπτο. Η ολιγωρία αυτή έδωσε τον χρόνο στην Τουρκία να προετοιμαστεί και να καταφύγει στην πάγια τακτική της να αξιώνει το άκρον άωτον της παραλογίας χωρίς κανένα νομικό έρεισμα, για να αποκτήσει στο τέλος αναίμακτα τα «λιγότερο παράλογα». Η Ελλάς αντί να οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Αίγυπτο με γνώμονα τα κυριαρχικά δικαιώματα που της προσδίδει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, έτρεξε άρον-άρον να συμφωνήσει όπως-όπως οριοθέτηση με την Αίγυπτο με αποκλειστικό σκοπό να «απαντήσει» στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, αφήνοντας ανέπαφο τον θαλάσσιο χώρο νοτίως του Καστελλορίζου. Αυτό ενδέχεται πολύ σοβαρά να στοιχίσει στην Ελλάδα τα κυριαρχικά δικαιώματά της σε φυσικό πλούτο στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ στην Κύπρο το κοινό σύνορο με Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ελλάς οφείλει να δράσει άμεσα πριν είναι (και πάλι) αργά. Αφού αντιλήφθηκε ότι η πολιτική του κατευνασμού απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα θα έχει την ίδια κατάληξη με την «πολιτική Τσάμπερλεϊν» απέναντι στην ναζιστική Γερμανία, επιβάλλεται πλέον να προχωρήσει σε Συμφωνία Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Κύπρο, αλλά και την Αίγυπτο για το τριπλό σημείο μεταξύ των τριών χωρών. Μόνο έτσι θα δεσμευτεί η Αίγυπτος ότι το μη οριοθετημένο τμήμα από τον 28ο μεσημβρινό μέχρι το εν λόγω τριπλό σημείο θα οριοθετηθεί με την Ελλάδα και μόνο την Ελλάδα. Μια τέτοια συμφωνία θα πρέπει να υπογραφεί πάραυτα και πριν την επικύρωση της Συμφωνίας «Τμηματικής» Οριοθέτησης ΑΟΖ Ελλάδος-Αιγύπτου από την ελλαδική βουλή. Σε διαφορετική περίπτωση, η υφιστάμενη κατάσταση ανοίγει την όρεξη και την πόρτα της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο για να νομιμοποιήσει τους τουρκικούς παραλογισμούς και αυθαιρεσίες.

Μάριος Μαρκουλλής
Δικηγόρος
LLB Law, LLM International Law

ΠΗΓΗ  SIGMALIVE