Ο εμφύλιος για το ευρωομόλογο, τα νέα μνημόνια και η αναδιάρθρωση οικονομικών στόχων

του Γιάννου Χαραλαμπίδη*

Η αλήθεια και οι ψευδαισθήσεις για την ΕΕ και η κυνικότητα των μεγάλων δυνάμεων - Τα τρία στρατηγικά στάδια της ΕΕ, η αξία της ανθρώπινης ζωής και η ανάγκη αντίδρασης στον τουρισμό και σε άλλους τομείς για να ξεπεραστεί η κρίση

Το δολάριο ανεβαίνει, το πετρέλαιο πέφτει και η πραγματική οικονομία είναι στον πάγο. Ο κορωνοϊός κατάφερε να κάνει τον κόσμο άνω κάτω, αφήνοντας πίσω του νεκρούς. Στην ΕΕ ξέσπασε εμφύλιος για το κορωνο-ομόλογο, ενώ ανοιχτό είναι το ενδεχόμενο για νέα μνημόνια. Σίγουρο είναι ότι θα υπάρχει επόμενη μέρα. Και αυτό δεν αφορά μόνο τους υπόλοιπους, αλλά και την Κύπρο. Εκ των πραγμάτων επιβάλλεται αναπροσαρμογή οικονομικής πολιτικής και στόχων. Ας ελπίσουμε ότι τα οικονομικά μέτρα θα στηρίξουν σε αυτήν τη φάση την οικονομία, η οποία συναρτάται με τους εξής παράγοντες:

Η λογική του ευρωομολόγου και τα νέα μνημόνια

Ο οικονομικός πόλεμος για το εμβόλιο του κορωνοϊού

Πυλώνες οικονομικής πολιτικής

Πρώτον: Πότε θα τελειώσει η ιστορία του κορωνοϊού και ποιες και πόσες ζημιές θα αφήσει πίσω του. Ακόμη και αν εμείς είμαστε πρωταθλητές στο χρόνο μηδενικών κρουσμάτων, που είναι θετική εξέλιξη, διότι, πάνω απ’ όλα σημασία έχει η ανθρώπινη ζωή, στα θέματα της οικονομίας υπάρχουν μια σειρά άλλων μεταβλητών, που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Συνδέονται, δε, με την κύρια πηγή εθνικών εσόδων όπως είναι ο τουρισμός. Ερώτημα: Α. Πώς θα έρθουν τουρίστες όταν δεν θα έχουν χρήμα, όταν θα βγουν τραυματισμένοι από την κρίση; Β. Πότε θα αρχίσουν και κάτω από ποιες συνθήκες θα ανοίξουν εκ νέου οι αεροπορικές εταιρείες που εκπέμπουν SOS και πόσες θα θεωρούν τα δρομολόγια προς Κύπρο κερδοφόρα; Ερώτημα νέο συναφές: Μήπως θα πρέπει να δοθούν κίνητρα, έτσι ώστε το όποιο κόστος μέσω ενός στρατηγικού πλάνου να εξελιχθεί σε κέρδος, που θα καλύψει μέρος των ζημιών;

Συνεπώς, η Κυβέρνηση θα πρέπει να αναπροσαρμόσει την πολιτική της και τους στόχους της σε ένα μοντέλο ανάπτυξης με στρατηγικό πλάνο, που δεν είχε ώς σήμερα. Και σε αυτό θα πρέπει να γίνει διαβούλευση με τους παραγωγικούς φορείς. Άρα, λογικό θα ήταν, εκτός των πακέτων στήριξης που ανακοινώνονται, να μελετηθούν μεταξύ άλλων:

Α. Πώς θα έχει οφέλη η τουριστική βιομηχανία εάν ανοίξει το φθινόπωρο ή ακόμη και τη χειμερινή περίοδο. Μπορεί και κάτω από ποιες συνθήκες και πώς. Από τα ξενοδοχεία εξαρτάται μια αλυσίδα επαγγελματιών. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εξεταστεί εκ νέου το ζήτημα του ιατρικού τουρισμού.

Β. Υπάρχουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και κολέγια, που είναι πηγή εσόδων. Εάν η Κύπρος είναι ασφαλής προορισμός, μπορεί να κερδίσει πλεονέκτημα έναντι άλλων ανταγωνιστικών χωρών. Εάν, βεβαίως, η κρίση συνεχιστεί, το πρόβλημα θα είναι μεγάλο και ειδικώς εκεί όπου έχουν γίνει τρομερές επενδύσεις, οι οποίες θα κινδυνέψουν.

Γ. Η επένδυση στους τομείς της τεχνολογίας (εδώ θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η ΕΕ).

Δ. Η εκμετάλλευση των όποιων επενδύσεων από την ΕΕ και από τον τομέα της έρευνας. Η εξεύρεση νέων τομέων παραγωγής, όπου μπορούμε να έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα.

Ε. Μείωση δημοσίων δαπανών. Υπάρχουν τομείς όπου μπορεί να γίνει. Διότι θα υπάρξει, όπως εκτιμάται, γενική ύφεση. Επί τούτου, είναι η στιγμή που αναδύεται στην επιφάνεια η χρήση της τεχνολογίας για την ευκολότερη και ταχύτερη αλλά και αποδοτικότερη δράση του δημόσιου τομέα.

Στ. Επανεξέταση των θέσεών μας ενόψει της συζήτησης για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, το οποίο, μετά την κρίση, την οποία διανύουμε, είναι βέβαιον ότι θα επαναπροσδιοριστεί. Ενίσχυση, για παράδειγμα, του τομέα της ιχθυοκαλλιέργειας.

Ε. Διατήρηση και ενίσχυση του τομέα της παροχής υπηρεσιών, της επιστροφής κεφαλαίων από το εξωτερικό και της διατήρησης του «χρυσού διαβατηρίου», αλλά στο πλαίσιο των ελέγχων.

Η. Η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας και της θεσμοθέτησης του φωτοβολταϊκών, καθώς και η επένδυση για παραγωγή στην Κύπρο και κάλυψη εσωτερικών αναγκών. Αυτή άλλωστε είναι και πολιτική της ΕΕ, δηλαδή των εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Πώς οι ΗΠΑ άρχισαν να καλύπτουν τις ανάγκες τους από τον σχιστόλιθο και αυξάνουν τις εξαγωγές πετρελαίου; Εμείς δεν έχουμε σχιστόλιθο. Έχουμε όμως ήλιο, που είναι πηγή ενέργειας και μπορεί να καλύψει τις εσωτερικές μας ανάγκες. Συναφώς, θα πρέπει να επισπευσθούν οι εργασίες για την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου. Οι τιμές δεν θα μείνουν στα υφιστάμενα χαμηλά επίπεδα.

Το ευρωομόλογο

Δεύτερον: Πώς θα είναι η ευρωπαϊκή και η παγκόσμια οικονομία μετά την κρίση. Η ΕΕ είναι αυτή που είναι. Η θεωρία του Λειτουργισμού και του Νεο-Λειτουργισμού περί της περιφερειακής ολοκλήρωσης έχει φτάσει στα όριά της. Και ως προς την αντικατάσταση των εθνικών κυβερνήσεων των κρατών μελών από μια νέα πέραν αυτών εξουσία, η οποία θα τις αντικαταστήσει και θα παίρνει για όλους τις αποφάσεις, συνιστά ουτοπία. Συνεπώς, η ΕΕ είμαστε όλοι εμείς, αλλά και ο καθένας χωριστά. Πώς θα δοθεί αλληλεγγύη στην Κύπρο και από ποιον όταν τα μεγάλα κράτη, όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία έχουν πληγεί τραγικά από τον κορωνοϊό; Βρισκόμαστε σε καλύτερη μοίρα και μακάρι να τελειώσουμε έτσι, διότι σε κρατικό επίπεδο έχουν ληφθεί αποτελεσματικές αποφάσεις. Η ΕΕ έχει ανακοινώσει μια σειρά μέτρων, με πιο σημαντικό την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να διοχετεύσει 2,3 δις και πρόσθετο 1 δις ευρώ για φέτος, συν τη διάθεση 750 δις ευρώ για την αγορά κρατικών ομολόγων, αφού το 36% έχει στην παρούσα φάση μηδενική απόδοση. Λόγω της κατάστασης θέλει χρήμα η αγορά, αλλιώς θα πάθει ασφυξία. Γίνεται, δε, λόγος για την έκδοση κορωνο-ομολόγου, για την πρόσθετη αντιμετώπιση της κατάστασης, αλλά αντιδρούν οι Βόρειοι και η Γερμανία, η οποία ως ισχυρότερη της παρέας θα πρέπει να αναλάβει το βάρος των εγγυήσεων. Και για τα δικά της συμφέροντα δεν το θέλει. Άλλωστε, μετρά και αυτή ζημίες, αφού οι αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν αναστείλει τις εργασίες τους, οι αεροπορικές εταιρείες είναι σε απόγνωση και εκφράζονται φόβοι ότι το 40% τις φετινής παραγωγής θα χαθεί. Τονίζουμε, δε, ότι ο τομέας της αρτοβιομηχανίας συνιστά μιαν από τις μεγαλύτερες πηγές πλούτου όχι μόνο της κάθε χώρας, όπου γίνεται η παραγωγή, αλλά και της ΕΕ ως τέτοιας. Εάν, δε, λάβουμε υπόψη ότι στην ίδια κατάσταση βρίσκεται η Ιταλία και η Ισπανία και σε λίγο καλύτερη η Γαλλία, γίνεται αντιληπτό το μέγεθος του κόστους.

Εννέα κράτη της Ευρωζώνης ζητούν την έκδοση ευρωομολόγου. Έχουν ήδη αποστείλει σχετική επιστολή προς τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Σαρλ Μισέλ και αναφέρουν, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Πρέπει να εργαστούμε επί ενός χρεογράφου που θα εκδοθεί από έναν ευρωπαϊκό θεσμό, το οποίο θα αντλήσει χρήματα από τις αγορές στην ίδια βάση και προς όφελος όλων των κρατών-μελών, εξασφαλίζοντας έτσι σταθερή μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για τις πολιτικές που είναι αναγκαίες για την αντιμετώπιση των ζημιών που προκαλεί αυτή η πανδημία. Τα επιχειρήματα υπέρ ενός τέτοιου κοινού εργαλείου είναι ισχυρά, καθώς όλοι αντιμετωπίζουμε ένα συμμετρικό εξωγενές σοκ, για το οποίο δεν φέρει ευθύνη καμία χώρα, αλλά τις αρνητικές συνέπειες του οποίου τις υποκείμεθα όλοι. Και είμαστε όλοι συλλογικά υπεύθυνοι για μία αποτελεσματική και ενιαία ευρωπαϊκή απάντηση».

Την επιστολή συνυπογράφουν ο Κυριάκος Μητσοτάκης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο Πρόεδρο της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, ο Ισπανός Πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ και οι Πρωθυπουργοί της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου, της Ιρλανδίας, της Σλοβενίας και του Λουξεμβούργου. Σε αυτήν επισημαίνονται και τα ακόλουθα: «Τουλάχιστον για τα έτη 2020 και 2021» ζητείται η «ενεργοποίηση όλων των υφιστάμενων κοινών δημοσιονομικών εργαλείων για τη στήριξη των εθνικών προσπαθειών και τη διασφάλιση της χρηματοοικονομικής αλληλεγγύης» (δηλαδή το ESM). Ακόμη γίνεται λόγος για «κοινές κατευθυντήριες γραμμές, μία κοινή βάση για τη συλλογή και τη διάθεση ιατρικών και επιδημιολογικών δεδομένων, και μία στρατηγική για την αντιμετώπιση, στο προσεχές μέλλον, της κλιμακωτής εξέλιξης της επιδημίας». Καταλήγοντας οι εννέα οι ηγέτες αναφέρουν ότι η διατήρηση της λειτουργίας της κοινής αγοράς «είναι ζωτική για να έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες την καλύτερη δυνατή φροντίδα και την ισχυρότερη δυνατή εγγύηση ότι δεν θα παρουσιαστούν ελλείψεις καμίας μορφής».

Το αίτημα αυτό απορρίπτεται από τους Γερμανούς και τους Βόρειους όπως και παλιότερα, όταν το είχε θέσει ο Αντώνης Σαμαράς ως τότε Πρωθυπουργός. Γιατί; Παραπέμπουν στον Μηχανισμό Σταθερότητας, που έχει εγκαθιδρυθεί για να βοηθά και να στηρίζει τις χώρες που έχουν προβλήματα επί τη βάσει προγραμμάτων, στα οποία επιβάλλονται συγκεκριμένες πολιτικές και εγγυήσεις. Κάθε κράτος αναλαμβάνει το χρέος του. Με το ευρωομόλογο αναλαμβάνεται η αποπληρωμή του χρέους του από κοινού. Μαζεύεται και εισπράττεται χρήμα από την αγορά αντί από το ταμείο του Μηχανισμού Σταθερότητας και η εγγύηση για την αποπληρωμή του προς τους επενδυτές είναι κοινή. Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με τους Γερμανούς και άλλους, ότι γίνεται μετακίνηση χρέους από ένα κράτος σε άλλο και ότι ο καθένας δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του, αλλά οι μεν αναλαμβάνουν τα χρέη των δε. Άρα, όσοι έχουν προβλήματα, μάλλον, θα πρέπει να πάνε σε νέα μνημόνια. Η αντίληψη της Ιταλίας, της Ελλάδας και των υπόλοιπων επτά είναι διαφορετική και το θέμα θα επανέλθει εντός δέκα ημερών, όταν τα κράτη μέλη θα υποβάλουν προτάσεις για κοινό τρόπο αντιμετώπισης της κατάστασης στην Ευρωζώνη.

Οι 27 της ΕΕ

Η ΕΕ αποτελείται από 27 κράτη μέλη με διαφορετικά, αντικρουόμενα και συγκλίνοντα συμφέροντα. Δεν είναι ούτε ΗΠΑ, ούτε Ρωσία, ούτε Κίνα, όπου το κράτος κυβερνάται από μία και μόνο Κυβέρνηση. Η ΕΕ έχει όσες εξουσίες τής επιτρέπουν τα κράτη που την αποτελούν. Συνεπώς, όταν αναφερόμαστε στην ΕΕ αναφερόμαστε στους εαυτούς μας. Αληθές είναι ότι 16 χρόνια μετά ο Κύπριος πολίτης έχει λανθασμένη εντύπωση για την ΕΕ, διότι οι πολιτικοί φρόντιζαν να του δημιουργούν μια ουτοπική αντίληψη και ότι η ΕΕ ήταν μια ωραία νύφη με προίκα, η οποία, με την πρώτη ευκαιρία θα άνοιγε τη στρόφιγγα και να πνιγόμασταν στο χρήμα! Η Ευρώπη, την οποία οι πολιτικοί μας δημιούργησαν στον λαό, δεν υπάρχει. Η ΕΕ στηρίζεται σε σκληρά συμφέροντα, όπως όλος ο κόσμος, και έχει μηχανισμούς που τα κράτη δημιούργησαν και ενεργούν εξίσου ψυχρά και πολλές φορές αδίστακτα όπως οι δρώντες στο διεθνές σύστημα. Η αλληλεγγύη είναι όπως το δίκαιο. Απονέμεται όταν συναρτάται, προσεγγίζει ή/ και ταυτίζεται με το εθνικό συμφέρον. Η ιστορία των Κυπρίων με την ΕΕ θυμίζει αυτήν με τις νύφες. Δηλαδή, μας έδωσαν μια φωτογραφία και μας είπαν ότι θα γίνει συνοικέσιο εξ αποστάσεως. Και έγινε ο γάμος με την εξ αποστάσεως φωτογραφία, η οποία είχε απίστευτο φωτομοντάζ, με αποτέλεσμα να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι παντρευτήκαμε άλλη νύφη από αυτήν την οποία είχαμε την ψευδαίσθηση ότι παντρευτήκαμε! Κερδίζουν στην ΕΕ όσοι γνωρίζουν πώς λειτουργεί, στη βάση δηλαδή συμφερόντων, όσοι ξέρουν να φτιάχνουν συμμαχίες και όσοι γνωρίζουν τους θεσμούς και τους μηχανισμούς για να ξεκλειδώνουν συρτάρια με κονδύλια. Οι άλλοι είναι καταδικασμένοι να μεμψιμοιρούν και να χάνουν, ακόμη και αυτά που θα μπορούσαν να απολαμβάνουν.

Ο από μηχανής θεός των Βρυξελλών

Πάντως, είναι τέτοια τα συμφέροντα και οι πληγές σε αυτήν τη φάση, που ο ορθολογισμός επιβάλλει μια μορφή αλληλεγγύης, η οποία προκύπτει μέσα από μια σειρά κοινών συμφερόντων και μέτρων. Η πτώση ενός κεντρικού πυλώνα, από τις ηγέτιδες χώρες θα φέρει και την πτώση άλλων, και θα προκύψει ένα ντόμινο με αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Η λογική των θεσμών της ΕΕ για την αντιμετώπιση τη κρίσης έχει τρία βασικά σκέλη: Το ένα είναι η διάσωση της κατάστασης στην παρούσα φάση, εξ ου και η απόφαση για απόκλιση από το σύμφωνο σταθερότητας, δηλαδή από το όριο του 3% επί του δημοσιονομικού ελλείμματος και του 60% για το δημόσιο χρέος. Απ’ εκεί και πέρα είναι και θέμα πώς κάθε κράτος μπορεί να ρυθμίσει καλύτερα την κατάσταση, διότι σε καθένα από αυτά, τα προβλήματα διαφοροποιούνται. Άρα η εθνική στρατηγική είναι σημαντική και θα ήταν ορθολογικότερη η επίλυση των ζητημάτων από εμάς τους ίδιους παρά να περιμένουμε τον από μηχανής θεό των Βρυξελλών να μας σώσει, που μάλλον εκ της φύσεως της ΕΕ, δηλαδή της δομής και των εξουσιών της, δεν υπάρχει όπως τον αντιλαμβανόμαστε.

Οι τιμές του πετρελαίου και το τεντωμένο σχοινί

Εκ των πραγμάτων, στο παιχνίδι του διεθνούς συστήματος βρίσκονται οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα, η τελευταία ανακάμπτει από τον κορωνοϊό και επιδιώκει να εμφανίσει όπως και η Ρωσία ένα ανθρωπιστικό πρόσωπο. Κατηγορείται, δε, από τους Αμερικανούς ότι εκμεταλλεύεται την κατάσταση και ότι φέρει ευθύνη για τη διάδοση του ιού. Η Ρωσία από την πλευρά της βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη Σ. Αραβία, αφού αμφότεροι δεν τα βρήκαν μεταξύ τους, και ρίχνουν τις τιμές του πετρελαίου ακόμη πιο κάτω για να κερδίσουν μερίδιο στην αγορά. Βεβαίως, στην παρούσα φάση η ζήτηση είναι εξαιρετικά μειωμένη σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Ταυτοχρόνως, ούτε τα νοικοκυριά στην Ευρώπη έχουν μεγάλες ανάγκες, λόγω του ότι μπήκαμε στην άνοιξη. Ακροβατούν δηλαδή και οι δύο χώρες στο τεντωμένο σχοινί της πτώσης των τιμών, προσδοκώντας στην αύξηση της ζήτησης στην Ασία και δη στην Κίνα, η οποία μπαίνει ξανά στην παραγωγή.

Η κυνικότητα του Τραμπ… και το εμβόλιο

Από την πλευρά του, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, δήλωσε περίπου ότι τη χώρα δεν την κυβερνούν οι γιατροί. Τους ακούει μεν, αλλά ώς τις 12 Απριλίου οι Αμερικανοί θα επιστρέψουν στις εργασίες τους και στην παραγωγή, διότι η χώρα δεν μπορεί να καταστραφεί. Γίνεται, δε, λόγος ότι πλέον οι ΗΠΑ θα μεταφέρουν την παραγωγική γραμμή των ιατροφαρμακευτικών προϊόντων σπίτι για να σταματήσουν να εξαρτώνται από την Κίνα. Τι λέει λοιπόν η αμερικανική Κυβέρνηση; Ότι ενισχύει ακόμη περισσότερο την ανεξαρτησία της μειώνοντας την εξάρτησή της από έξω και δη από το Πεκίνο, το οποίο ανησυχεί, διότι είναι πρόδηλη η αποδυνάμωση της επιρροής που μπορεί να ασκεί στην αμερικανική αγορά και δη αυτήν του ιατροφαρμακευτικού τομέα, ενώ, ταυτοχρόνως, προβλέπεται και απώλεια κερδών.

Βεβαίως, ενώ η τιμή του πετρελαίου πέφτει χωρίς να συγκινεί τους πολίτες και την αγορά, ενισχύεται το δολάριο και ο χρυσός. Έχουν και τα δύο ζήτηση. Το δολάριο είναι το νόμισμα των συναλλαγών και όλοι το ψάχνουν σε τέτοιες κρίσεις ενισχύοντας τη σταθερότητα της αμερικανικής οικονομίας μέσα στη δική της καθώς και τη γενικότερη αστάθεια. Η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα στηρίζει την αγορά με ρευστότητα έως και 2 τρις δολάρια. Οι ΗΠΑ θέλουν να μπουν στην παραγωγή το συντομότερο δυνατό. Και ας έχουν απώλειες σε ανθρώπινες ζωές! Η κυνική αντίληψη του Προέδρου Τραμπ είναι η εξής: Μεγάλες απώλειες υπάρχουν και από τη γρίπη και από τα αυτοκινητικά δυστυχήματα. Η ζωή, όμως, για όσους τη γλιτώσουν και δη για το κράτος και τις ΗΠΑ ως υπερδύναμη συνεχίζεται. (Δεν είναι οι άλλοι ηγέτες λιγότερο κυνικοί. Απλώς το κρύβουν).

Είναι, δε, πρόδηλον ότι πίσω από το ανθρωπιστικό δράμα του κορωνοϊού βρίσκεται σε εξέλιξη ένας αγώνας δρόμου για το εμβόλιο του ιού, που δεν θα φέρει μόνο τη θεραπεία και την εξουδετέρωσή του, αλλά θα αποφέρει τρομερά κέρδη στη φαρμακευτική εταιρεία και στο κράτος, όπου αυτή έχει την έδρα της, αλλά και στους πολίτες του, που θα εμβολιασθούν πρώτοι. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Τραμπ έχει εκλογές και ότι ουδόλως θα ήθελε να χάσει, πολύ περισσότερο από τον κορωνοϊό και πολύ λιγότερο από τους Δημοκρατικούς.

Η παραγωγή των ιών…

Για μας τους απλούς θνητούς, η μεγαλύτερη αξία είναι αυτή της ζωής, για τις μεγάλες δυνάμεις, όμως, προέχουν άλλα. Σίγουρο μάλιστα είναι ότι ο βιολογικός πόλεμος θα βρίσκεται πάντα στην ατζέντα των μεγάλων δυνάμεων, και τα σχετικά εργαστήρια της Ουχάν και αλλού δεν θα σταματήσουν να παράγουν ιούς… Και ο νοών νοείτω!

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων