της Ελένης Καπετανάκη - Μπριασούλη*
Στον 20ό αιώνα, οι συγγραφείς των δύο εμβληματικών, δυστοπικών μυθιστορημάτων, του «Θαυμαστού, καινούργιου κόσμου» (Χάξλεϊ 1932) και του «1984» (Οργουελ 1949), προφήτεψαν την επερχόμενη κυριαρχία ολοκληρωτικών καθεστώτων που επιβάλλονται με την «καλή» και με την «άγρια» βία, αντίστοιχα, με όχημα την τεχνολογία.
Στον 21ο αιώνα, η προφητεία επιβεβαιώνεται. Η ολοκληρωτική κυριαρχία της παγκοσμιοποίησης με όχημα την τεχνολογία επιβάλλεται αλλά με την «έξυπνη» βία. Η εξυπνάδα (ευφυΐα) επαναπροσδιορίζεται και η βία ασκείται πιο ύπουλα, με πρακτικές λόγου. Οσα πράγματα, δραστηριότητες, πράξεις ανταποκρίνονται στον ορισμό βαφτίζονται «έξυπνα», τα άλλα είναι… μη έξυπνα! Η λέξη πουλά καλά γιατί είναι τόσο μαγική που δεν αμφισβητείται. Υιοθετείς και χρησιμοποιείς «έξυπνα» πράγματα γιατί νιώθεις έξυπνος.
Η φρενίτιδα της «εξυπνάδας» καθιερώθηκε στις αγορές και πολλές εφαρμοσμένες επιστήμες χρηματοδοτούνται για να εφευρίσκουν «έξυπνα» πράγματα που προωθούνται καθημερινά, από συσκευές μέχρι το έξυπνο ροζάριο του Βατικανού. Πόλεις, νησιά, περιφέρειες, διατροφή, γεωργία, βιομηχανία, επενδύσεις ΠΡΕΠΕΙ να είναι έξυπνα. Για να πετύχεις ΠΡΕΠΕΙ να είσαι έξυπνο ζώδιο…
Τα «έξυπνα» έχουν προδιαγραφές. Πρώτον, στοχεύουν (γιατί δεν το επιτυγχάνουν πάντα) στην αποκλειστική χρήση της τεχνολογίας για επίλυση «προβλημάτων» (που συχνά «ανακαλύπτονται» αφού ανακαλυφθούν οι λύσεις!) με βάση τεχνοκρατικά κριτήρια – αυτοματισμό, μείωση χρόνου, κατανάλωσης ενέργειας, πόρων, κόστους.
Δεύτερον, η τεχνολογία συναρτάται με την καινοτομία, ορισμένη τεχνοκρατικά, την επιχειρηματικότητα, την ανταγωνιστικότητα, την ενέργεια, το «πράσινο» και την κλιματική κρίση που προβάλλεται ως άμεση, μοναδική προτεραιότητα, υποβαθμίζοντας όλα τα άλλα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Αυτό το σύμπλεγμα αλληλένδετων εννοιών προωθείται πιεστικά ως μονόδρομος για «έξυπνη ανάπτυξη» και ανθρώπινη ευημερία που ΠΡΕΠΕΙ να ακολουθηθεί απαρέγκλιτα γιατί «το έξυπνο είναι το μέλλον»…, ειδεμή δεν υπάρχει μέλλον!
Οι «έξυπνες» επενδύσεις έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και προσφέρουν «αναπτυξιακές» διεξόδους με μακροχρόνιες προοπτικές κερδών, δημιουργίας θέσεων εργασίας και παχυλών εισοδημάτων, χωρίς κόπο… κυρίως.
Και έτσι, επιβάλλεται σιωπηλά και υιοθετείται με χαρά ο «έξυπνος» κώδικας ηθικής: «καλό είναι το έξυπνο, το πράσινο, το καινοτόμο, …».
Τι μπορεί να είναι όλα αυτά παρά η σημερινή, παγκοσμιοποιημένη πλέον, εκδοχή του βιβλίου-σταθμού «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού» (Μαξ Βέμπερ 1905); Ο σημερινός άνθρωπος «πειθαρχείται» για να επιτευχθούν οι στόχοι της καπιταλιστικής συσσώρευσης, όχι στον δυτικό κόσμο αλλά παγκόσμια, με την επιβολή αυστηρών, ουσιαστικά πουριτανικών κανόνων συμπεριφοράς μέσω της «έξυπνης» βίας. Ετσι διαμορφώνεται η σύγχρονη συζήτηση, με το κατάλληλο, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ευαίσθητο, λεξιλόγιο (περιβαλλοντικό/ενεργειακό αποτύπωμα, οικονομία χαμηλού άνθρακα, κοινωνική οικονομία, κ.λπ.), και άξονα την «εξυπνάδα», που πλαισιώνει κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά αφηγήματα.
Στον έξυπνο κόσμο του Μεγάλου Αδελφού μόνον οι «έξυπνοι» χωράνε και μετράνε. Γιατί αυτοί δέχονται να ετεροκαθορίζονται, προσκυνούν τη μονοδιάστατη ηγέτιδα Εξυπνάδα, έχοντάς της εκχωρήσει το δικαίωμα να είναι μόνον αυτή έξυπνη και όχι αυτοί, με αντάλλαγμα να μη σκέφτονται, να ξεχνάνε, για να μη νιώθουν κατώτεροι αλλά «έξυπνοι», και να είναι «χαρούμενοι». Με την αυστηρή προσήλωση στην εξυπνάδα «όσο δεν τους επιτρέπεται να έχουν μέτρο σύγκρισης, ούτε καν παίρνουν είδηση πως καταπιέζονται» («1984»). Γι’ αυτό, θεωρούν «τον πόλεμο ειρήνη, την ελευθερία σκλαβιά και την άγνοια δύναμη» («1984»).
Ακόμα και οι επιστήμονες πρέπει να ταιριάζουν στο καλούπι των «έξυπνων», όπως στην Ωκεανία, όπου δεν υπάρχει η λέξη επιστήμη «…Και αυτή ακόμα η τεχνολογική πρόοδος πραγματοποιείται μόνο όταν τα προϊόντα της μπορούν να χρησιμεύσουν με κάποιο τρόπο για την περιστολή της ανθρώπινης ελευθερίας» («1984»).
Ομως, ο αναγνωρισμένα έξυπνος Αϊνστάιν είπε: «Αν θέλετε το παιδί σας να γίνει έξυπνο, διαβάστε του παραμύθια. Αν θέλετε να γίνει πιο έξυπνο, διαβάστε του περισσότερα παραμύθια». Λέτε γι’ αυτό να μας λένε παραμύθια; Εξυπνο!
* Ισχυρό ναρκωτικό ευεξίας (Χάξ
**καθηγήτρια, Τμήμα Γεωγραφίας Πανεπιστήμιο Αιγαίου
e.briassouli@aegean.gr
ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΥΝΤΑΚΤΏΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου