του Χάρη Ναξάκη*
Πατερναλισμός: σύστημα, αντίληψη ή πρακτική διοικήσεως, ασκήσεως πολιτικής και γενικότερου ελέγχου (ατόμων, ομάδων, εργαζομένων) με κηδεμονευτικό και προστατευτικό χαρακτήρα που, κατά τα οικογενειακά πρότυπα, προβάλλει ως δεδομένη την καλή θέληση του εργοδότη/ προϊσταμένου/ κυβερνήτη κλπ, τη στοργή και το πατρικό ενδιαφέρον του για το καλό κάθε πολίτη και που εκφράζεται με υλικές παροχές, χωρίς όμως την παροχή δικαιωμάτων συμμετοχής και αναλήψεως υπεύθυνων θέσεων (πηγή: λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας Μπαμπινιώτη)
Ποιό ήταν όμως το σχέδιο Β; Σύμφωνα με τις όποιες εξηγήσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας, πριν ή μετά τον κρίσιμο Ιούλιο της διαπραγμάτευσης του 2015, από τους Γ. Βαρουφάκη και Τζον Γκαλμπρέιθ, αυτό περιελάμβανε: εφαρμογή ενός παράλληλου νομίσματος πληρωμών, χωρίς έξοδο από το ευρώ, κούρεμα των ομολόγων που κατείχε η ΕΚΤ, αλλαγή νομικού πλαισίου της Τράπεζας της Ελλάδος, εθνικοποίηση των τραπεζών, επαναπροσδιορισμό των καταθέσεων σε μια νέα δραχμή, εγγύηση της δημόσιας τάξης από την αστυνομία και το στρατό, κλπ. Σύμφωνα με άλλους, το χρέος είναι μη νόμιμο, απεχθές, επονείδιστο και γι' αυτό πρέπει μέσω του λογιστικού ελέγχου του ένα μέρος του να κηρυχθεί παράνομο και να γίνει παύση πληρωμών. Υπήρχαν και οι απόψεις ότι το σχέδιο υπάρχει αλλά θα πρέπει να γίνει γνωστό και να εφαρμοστεί όταν επιλεγεί ο κατάλληλος πολιτικός χρόνος ή ότι η χώρα πρέπει άμεσα να επιστρέψει στην δραχμή και να αποχωρήσει απο την Ε.Ε.
Πραγματικό σχέδιο Β δεν υπήρξε ποτέ από κανέναν από τους εμπλεκόμενους. Τί υπήρχε; Ασκήσεις επί χάρτου, πατερναλιστικές επιθυμίες, μιας πεφωτισμένης ελίτ επαγγελματιών της πολιτικής, τεχνοκρατών, οργανικών διανοούμενων, επίδοξων σωτήρων και κομμάτων-μεσσιών. Πραγματικό σχέδιο Β δεν υπήρξε, διότι η ιστορία μπορεί να γράφεται και με παράτολμες ενέργειες, αγωνιζόμαστε ανεξάρτητα από την πιθανότητα να ηττηθούμε, αλλά μια συνολική ρήξη έχει στοιχειώδη προαπαιτούμενα την δεδομένη ιστορική στιγμή, που κανένα από αυτά δεν υπήρχε. Διότι βέβαια η βούληση ενός δρώντος, ενός αντιμνημονιακού, δεν εξασφαλίζει από μόνη της το αποτέλεσμα της πράξης, π.χ κατάργηση των μνημονίων, διότι το αποτέλεσμα της δράσης, εκτός απο την βούληση, εξαρτάται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η πρόθεση αποτυγχάνει στην πράξη όταν δεν προετοιμάζεται το έδαφος πάνω στο οποίο θα υλοποιηθεί και το έδαφος την συγκεκριμένη συγκυρία ήταν αφιλόξενο. Εκτός από το απατηλό όνειρο, που δηλώνει ερασιτεχνικές πολιτικές εκτιμήσεις του συσχετισμού δύναμης, για συμμαχία των χωρών του νότου και αντίσταση των ευρωπαικών λαών στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές ή η επίκληση του επιχειρήματος ότι οι ευρωπαικές ελίτ δεν θα επιχειρήσουν ένα grexit, που είχαν έτοιμο, διότι θα οδηγούσε σε αποσταθεροποίηση την ευρωζώνη, ενώ το ενδιαφέρον τους ήταν να μην επιτρέψουν μια ανταρσία, που θα λειτουργούσε αποσταθεροποιητικά στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, υπήρχε μια σημαντικότερη συνθήκη. Η προσπάθεια βίαιης εκδυτικοποίησης της χώρας και ένταξης της στην ζώνη του ευρώ είχε οδηγήσει, στις συνθήκες του διεθνοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και με δεδομένο το χάσμα παραγωγικότητας που μας χώριζε από τις αναπτυγμένες οικονομίες του βορρά, στην καταστροφή των παραγωγικών δομών της χώρας και στην κρίση χρέους. Στην μετατροπή δηλαδή σε χώρα καταναλωτή των πλεονασμάτων του ανεπτυγμένου βορρά μέσω της χρηματοδότησης με φτηνό χρήμα. Μέσα σε λίγες δεκαετίες καταστράφηκε η ενδογενής αγροτική παραγωγή και η μικρομεσαία βιοτεχνική και μεταποιητική παραγωγή, καταναλώνοντας περισσότερα από αυτά που παράγαμε. Όλη η κοινωνία ήταν βουτηγμένη σε ένα καταναλωτικό παρασιτισμό. Ας θυμηθούμε ότι ενώ μέχρι την δεκαετία του 1970 οι αγρότες παππούδες και πατεράδες μας για να παράγουν έπρεπε με κόπο να σκάψουν και να σπείρουν, στα ένδοξα αναπτυξιακά χρόνια της ματαπολίτευσης έμαθαν ότι για να καταναλώνουν δεν χρειάζεται να παράγουν αλλά να αξιοποιούν το διαφθορείο των αγροτικών επιδοτήσεων και τις πιστωτικές κάρτες. Το περίφημο σχέδιο Β, αν τελικά υπήρχε, και δεν ήταν κάποιες σημειώσεις, πού θα εφαρμόζονταν; Σε μια χώρα με κατεστραμένη παραγωγική δομή που δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τις διατροφικές της ανάγκες, με ένα λαό διαπαιδαγωγημένο στον άκρατο καταναλωτισμό, που λειτουργούσε με την λογική της ανάθεσης των προβλημάτων του σε πεφωτισμένους ηγέτες και σύν τοις άλλοις ανενημέρωτο για τα σχέδια των επίδοξων σωτήρων του; Τί έπρεπε λοιπόν να γίνει το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015 με δεδομένο ότι συνθήκες για συνολική ρήξη δεν υπήρχαν; Εκείνο που μπορούσε να γίνει είναι αυτό που έγινε, δηλαδή μια εναλλαγή στην εξουσία χωρίς μεγάλα περιθώρια ρήξεων, ανεξάρτητα από τις προθέσεις. Οι κοινωνικές δυνάμεις που επιδιώκουν ένα άλλο κοινωνικό μοντέλο πρέπει να δουλέψουν μακρoπρόθεσμα για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις υλοποίησής του. Κοινωνικό μοντέλο μετακαπιταλιστικό στηριγμένο: στα κοινά αγαθά, στην ανάγκη για ρίζες, στη λιτή αφθονία, στην άμεση δημοκρατία, στα δίκτυα μικρομεσαίων συνεταιριστικών και κοινοτικών μονάδων, στον περιορισμό του εμπορεύματος, στην ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση που θα αναζητήσει τρόπους επανένταξης στο πραγματικό μας σπίτι που είναι η Μεσόγειος και τα Βαλκάνια.
* καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
charisnax@yahoo.gr
Πατερναλισμός: σύστημα, αντίληψη ή πρακτική διοικήσεως, ασκήσεως πολιτικής και γενικότερου ελέγχου (ατόμων, ομάδων, εργαζομένων) με κηδεμονευτικό και προστατευτικό χαρακτήρα που, κατά τα οικογενειακά πρότυπα, προβάλλει ως δεδομένη την καλή θέληση του εργοδότη/ προϊσταμένου/ κυβερνήτη κλπ, τη στοργή και το πατρικό ενδιαφέρον του για το καλό κάθε πολίτη και που εκφράζεται με υλικές παροχές, χωρίς όμως την παροχή δικαιωμάτων συμμετοχής και αναλήψεως υπεύθυνων θέσεων (πηγή: λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας Μπαμπινιώτη)
Ποιό ήταν όμως το σχέδιο Β; Σύμφωνα με τις όποιες εξηγήσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας, πριν ή μετά τον κρίσιμο Ιούλιο της διαπραγμάτευσης του 2015, από τους Γ. Βαρουφάκη και Τζον Γκαλμπρέιθ, αυτό περιελάμβανε: εφαρμογή ενός παράλληλου νομίσματος πληρωμών, χωρίς έξοδο από το ευρώ, κούρεμα των ομολόγων που κατείχε η ΕΚΤ, αλλαγή νομικού πλαισίου της Τράπεζας της Ελλάδος, εθνικοποίηση των τραπεζών, επαναπροσδιορισμό των καταθέσεων σε μια νέα δραχμή, εγγύηση της δημόσιας τάξης από την αστυνομία και το στρατό, κλπ. Σύμφωνα με άλλους, το χρέος είναι μη νόμιμο, απεχθές, επονείδιστο και γι' αυτό πρέπει μέσω του λογιστικού ελέγχου του ένα μέρος του να κηρυχθεί παράνομο και να γίνει παύση πληρωμών. Υπήρχαν και οι απόψεις ότι το σχέδιο υπάρχει αλλά θα πρέπει να γίνει γνωστό και να εφαρμοστεί όταν επιλεγεί ο κατάλληλος πολιτικός χρόνος ή ότι η χώρα πρέπει άμεσα να επιστρέψει στην δραχμή και να αποχωρήσει απο την Ε.Ε.
Πραγματικό σχέδιο Β δεν υπήρξε ποτέ από κανέναν από τους εμπλεκόμενους. Τί υπήρχε; Ασκήσεις επί χάρτου, πατερναλιστικές επιθυμίες, μιας πεφωτισμένης ελίτ επαγγελματιών της πολιτικής, τεχνοκρατών, οργανικών διανοούμενων, επίδοξων σωτήρων και κομμάτων-μεσσιών. Πραγματικό σχέδιο Β δεν υπήρξε, διότι η ιστορία μπορεί να γράφεται και με παράτολμες ενέργειες, αγωνιζόμαστε ανεξάρτητα από την πιθανότητα να ηττηθούμε, αλλά μια συνολική ρήξη έχει στοιχειώδη προαπαιτούμενα την δεδομένη ιστορική στιγμή, που κανένα από αυτά δεν υπήρχε. Διότι βέβαια η βούληση ενός δρώντος, ενός αντιμνημονιακού, δεν εξασφαλίζει από μόνη της το αποτέλεσμα της πράξης, π.χ κατάργηση των μνημονίων, διότι το αποτέλεσμα της δράσης, εκτός απο την βούληση, εξαρτάται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η πρόθεση αποτυγχάνει στην πράξη όταν δεν προετοιμάζεται το έδαφος πάνω στο οποίο θα υλοποιηθεί και το έδαφος την συγκεκριμένη συγκυρία ήταν αφιλόξενο. Εκτός από το απατηλό όνειρο, που δηλώνει ερασιτεχνικές πολιτικές εκτιμήσεις του συσχετισμού δύναμης, για συμμαχία των χωρών του νότου και αντίσταση των ευρωπαικών λαών στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές ή η επίκληση του επιχειρήματος ότι οι ευρωπαικές ελίτ δεν θα επιχειρήσουν ένα grexit, που είχαν έτοιμο, διότι θα οδηγούσε σε αποσταθεροποίηση την ευρωζώνη, ενώ το ενδιαφέρον τους ήταν να μην επιτρέψουν μια ανταρσία, που θα λειτουργούσε αποσταθεροποιητικά στο νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, υπήρχε μια σημαντικότερη συνθήκη. Η προσπάθεια βίαιης εκδυτικοποίησης της χώρας και ένταξης της στην ζώνη του ευρώ είχε οδηγήσει, στις συνθήκες του διεθνοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και με δεδομένο το χάσμα παραγωγικότητας που μας χώριζε από τις αναπτυγμένες οικονομίες του βορρά, στην καταστροφή των παραγωγικών δομών της χώρας και στην κρίση χρέους. Στην μετατροπή δηλαδή σε χώρα καταναλωτή των πλεονασμάτων του ανεπτυγμένου βορρά μέσω της χρηματοδότησης με φτηνό χρήμα. Μέσα σε λίγες δεκαετίες καταστράφηκε η ενδογενής αγροτική παραγωγή και η μικρομεσαία βιοτεχνική και μεταποιητική παραγωγή, καταναλώνοντας περισσότερα από αυτά που παράγαμε. Όλη η κοινωνία ήταν βουτηγμένη σε ένα καταναλωτικό παρασιτισμό. Ας θυμηθούμε ότι ενώ μέχρι την δεκαετία του 1970 οι αγρότες παππούδες και πατεράδες μας για να παράγουν έπρεπε με κόπο να σκάψουν και να σπείρουν, στα ένδοξα αναπτυξιακά χρόνια της ματαπολίτευσης έμαθαν ότι για να καταναλώνουν δεν χρειάζεται να παράγουν αλλά να αξιοποιούν το διαφθορείο των αγροτικών επιδοτήσεων και τις πιστωτικές κάρτες. Το περίφημο σχέδιο Β, αν τελικά υπήρχε, και δεν ήταν κάποιες σημειώσεις, πού θα εφαρμόζονταν; Σε μια χώρα με κατεστραμένη παραγωγική δομή που δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τις διατροφικές της ανάγκες, με ένα λαό διαπαιδαγωγημένο στον άκρατο καταναλωτισμό, που λειτουργούσε με την λογική της ανάθεσης των προβλημάτων του σε πεφωτισμένους ηγέτες και σύν τοις άλλοις ανενημέρωτο για τα σχέδια των επίδοξων σωτήρων του; Τί έπρεπε λοιπόν να γίνει το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015 με δεδομένο ότι συνθήκες για συνολική ρήξη δεν υπήρχαν; Εκείνο που μπορούσε να γίνει είναι αυτό που έγινε, δηλαδή μια εναλλαγή στην εξουσία χωρίς μεγάλα περιθώρια ρήξεων, ανεξάρτητα από τις προθέσεις. Οι κοινωνικές δυνάμεις που επιδιώκουν ένα άλλο κοινωνικό μοντέλο πρέπει να δουλέψουν μακρoπρόθεσμα για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις υλοποίησής του. Κοινωνικό μοντέλο μετακαπιταλιστικό στηριγμένο: στα κοινά αγαθά, στην ανάγκη για ρίζες, στη λιτή αφθονία, στην άμεση δημοκρατία, στα δίκτυα μικρομεσαίων συνεταιριστικών και κοινοτικών μονάδων, στον περιορισμό του εμπορεύματος, στην ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση που θα αναζητήσει τρόπους επανένταξης στο πραγματικό μας σπίτι που είναι η Μεσόγειος και τα Βαλκάνια.
* καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
charisnax@yahoo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου