Όταν ξεκινούσαν δειλά-δειλά οι πρώτες διεργασίες για υλοποίηση ενός ενεργειακού, ερευνητικού προγράμματος στην Kυπριακή Αποκλειστική Oικονομική Ζώνη λίγο - πολύ το ενδεχόμενο εξεύρεσης φυσικού αερίου θεωρήθηκε ως λύση εξ ουρανού για πολλά από τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Κύπρος. Υπήρχε η αντίληψη πως τα κρατικά ταμεία θα γέμιζαν με χρήματα, πως θα αυξανόταν η γεωστρατηγική ισχύς του νησιού και πως θα αποκτούσε δυνατή μόχλευση στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού. Μερικά χρόνια αργότερα αυτές οι προσδοκίες δεν επιβεβαιώθηκαν και αποδείχτηκε πως η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη αλλά και δύσκολη από τις αρχικές μας προσδοκίες.
Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μία εγγενώς ασταθής περιοχή, όπου κυριαρχεί η καχυποψία και η ανασφάλεια, αναφέρει στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο Μάνος Καραγιάννης, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Τμήμα Αμυντικών Σπουδών του King’s College London και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Επισημαίνει πως είναι πολύ πιθανόν η κατάσταση στο μέλλον αντί να βελτιωθεί να χειροτερέψει. Όπως εξηγεί η Λευκωσία ξεκινώντας τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της βασίστηκε στο γεγονός πως οι ξένοι κολοσσοί που θα εμπλέκονταν θα αποτελούσαν μια σοβαρή δικλείδα ασφαλείας. Αν και αυτό συνέβη σε κάποιο βαθμό, εντούτοις δεν είναι αρκετό για να προστατευτούν τα κυπριακά συμφέροντα στην περιοχή. Έτσι, απέναντι στην αδύναμη, όπως αποδείχτηκε Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κύπρος έχει να αντιμετωπίσει μια πανίσχυρη Τουρκία, η οποία όχι μόνο δεν είναι αποδυναμωμένη αλλά ακολουθεί πιστά τους σχεδιασμούς της διασφαλίζοντας τα συμφέροντά της. Όπως εξηγεί ο Έλληνας ειδικός, η Τουρκία παραμένει μια περιφερειακή δύναμη και οι κατά καιρούς διακηρύξεις πως είναι έτοιμη να καταρρεύσει μόνο ευσεβείς πόθους αποτελούν. Τονίζει πως απέναντί μας έχουμε μια μεγάλη χώρα 85 εκατομμυρίων που θέλει να ηγεμονεύσει στην περιοχή και επομένως δεν πρέπει να περιμένουμε κάποια κίνηση καλής θέλησης, αλλά αντίθετα θα δούμε την Άγκυρα να γίνεται πιο επιθετική και πιο διεκδικητική. Για αυτό το λόγο, όπως υποδεικνύει η Κύπρος πρέπει να εμβαθύνει τη σχέση της με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, ώστε να διαμορφωθεί ένα κοινό μέτωπο ενάντια στον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Πάντως δεν πρέπει να θεωρούμε τίποτα δεδομένο, καθώς η κατάσταση όχι μόνο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή παραμένει ρευστή. Η συνεργασία της Άγκυρας με τη Μόσχα δημιουργεί σίγουρα νέα δεδομένα στην περιοχή, επισημαίνει ο Μάνος Καραγιάννης υποδεικνύοντας πως η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να διατηρούν ανοικτά παράθυρα επικοινωνίας προς όλες τις πλευρές και να αυξήσουν την στρατιωτική ισχύ τους προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους.
-Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται το γεωστρατηγικό σκηνικό σήμερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου;
-Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μία εγγενώς ασταθής περιοχή, όπου κυριαρχεί η καχυποψία και η ανασφάλεια. Αυτό οφείλεται, κυρίως, σε τρεις παράγοντες.
- Πρώτον, μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις κάνουν προβολή στρατιωτικής ισχύος με αποτέλεσμα να αυξάνεται επικίνδυνα η ένταση. Αρκεί να δει κανείς τη συχνότητα και τη διάρκεια των στρατιωτικών ασκήσεων που πραγματοποιούνται στην περιοχή.
- Δεύτερον, η ανακάλυψη των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων αερίου αλλάζει τους περιφερειακούς συσχετισμούς ισχύος. Η στενή σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα κοινά ενεργειακά συμφέροντα. Ταυτόχρονα, όμως, τροφοδοτεί την επιθετικότητα της Άγκυρας που νιώθει απομονωμένη.
- Τρίτον, η Αραβική Άνοιξη οδήγησε στη διάλυση κρατών και το ξέσπασμα εμφύλιων συγκρούσεων (π.χ. Συρία, Λιβύη). Τα πράγματα μόνο χειρότερα μπορούν να γίνουν.
-Μπορεί η Κύπρος να στήσει ασπίδα απέναντι στην εισβολή της Τουρκίας στην ΑΟΖ της και τις γεωτρήσεις που η Άγκυρα πραγματοποιεί;
-Νομίζω ότι η Λευκωσία έχει υπερεκτιμήσει τις δυνατότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να παρέμβει καταλυτικά στις εξελίξεις. Η ΕΕ έχει 28 κράτη-μέλη που υπερασπίζονται και προωθούν τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Η προσφυγική κρίση του 2015 οδήγησε στην άνοδο της Ακροδεξιάς και την αποσταθεροποίηση πολλών ευρωπαϊκών πολιτικών συστημάτων. Δεν πρόκειται οι Ευρωπαίοι να έρθουν σε ρήξη με την Τουρκία για το ζήτημα της κυπριακής ΑΟΖ. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει τώρα η Λευκωσία είναι να εμβαθύνει τη σχέση της με το Ισραήλ και την Αίγυπτο προκειμένου να διαμορφωθεί ένα κοινό μέτωπο ενάντια στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Επίσης, θα πρέπει επιτέλους η Κύπρος να εκπονήσει ένα νέο εξοπλιστικό πρόγραμμα για να μπορέσει να λειτουργήσει ως ένας, έστω μικρός, πάροχος ασφάλειας (security provider) στην Ανατολική Μεσόγειο.
-Πιστεύετε πως είχαν προβλεφθεί όλοι οι παράμετροι όταν ξεκινούσε η Κύπρος τις γεωτρήσεις; Λήφθηκαν τότε υπόψη οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι και κυρίως το γεγονός να φτάσουμε στο σημείο, που είμαστε σήμερα η Άγκυρα να απειλεί με τετελεσμένα και στην κυπριακή ΑΟΖ;
-Οι κυπριακές κυβερνήσεις πίστεψαν ότι η ανάμειξη των ξένων ενεργειακών εταιρειών θα οδηγήσει στην τιθάσευση της τουρκικής επιθετικότητας. Το ίδιο έκανε, εξάλλου, το Αζερμπαϊτζάν τη δεκαετία του 1990 όταν αντιμετώπιζε τις στρατιωτικές πιέσεις της Ρωσίας. Οι Αζέροι ‘αγόρασαν χρόνο’, με τη βοήθεια ενεργειακών κολοσσών, μέχρι να υποχωρήσει η Μόσχα από τις μαξιμαλιστικές της θέσεις. Από τότε, όμως, μέχρι σήμερα, πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Το φαινόμενο της Κλιματικής Αλλαγής μας σπρώχνει προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Επίσης, μετά την ανάπτυξη των κοιτασμάτων σχιστολιθικού αερίου στις ΗΠΑ, η παγκόσμια αγορά έχει κατακλυστεί από φθηνό φυσικό αέριο. Με απλά λόγια, το κυπριακό φυσικό αέριο δεν έχει τόση μεγάλη σημασία για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης όσο θέλουμε να πιστεύουμε.
-Ποιες θα είναι οι συνέπειες αν το φυσικό αέριο αποδειχτεί σε καταλυτικό παράγοντα για την επίλυση του Κυπριακού προβλήματος;
-Κατ’ αρχάς είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι η ενεργειακή συνεργασία δεν μπορεί να επιλύσει πολύπλοκα προβλήματα, όπως είναι το Κυπριακό. Πουθενά στον κόσμο δεν το έχουμε δει να γίνεται αυτό. Η αμερικανική διπλωματία προσπάθησε παλιότερα να προωθήσει «αγωγούς ειρήνης» στον Νότιο Καύκασο χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων συνήθως ενισχύει την ένταση, αφού δημιουργεί έχοντες και μη έχοντες. Το φυσικό αέριο έχει αναμφίβολα αυξήσει τη «γεωπολιτική αξία» της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά δεν μπορεί από μόνο του να οδηγήσει στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος.
-Πώς επηρεάζει το σκηνικό η πρόσφατη αγορά S-400 από την Τουρκία και η κάλυψη της Ανατολικής Μεσογείου από μια ρωσική αντιπυραυλική ασπίδα υπό τουρκικό έλεγχο, τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής και ειδικά το Ισραήλ;
-Από στρατιωτικής πλευράς, η απόφαση της Τουρκίας φαίνεται ακατανόητη. Οι S-400 είναι ένα αντιβαλλιστικό/αντιαεροπορικό σύστημα που δύναται να προστατεύσει τη γειτονική χώρα από μια μεγάλη αεροπορική επίθεση ή πυραυλικά χτυπήματα. Ποιος όμως θα τολμούσε να το πράξει αυτό εναντίον μιας ΝΑΤΟϊκής χώρας; Το Ιράν ή η Συρία; Η απάντηση είναι προφανώς κανείς! Η Άγκυρα αγόρασε τους πυραύλους διότι δεν θέλει πλέον να εξαρτάται αμυντικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, όμως, δημιουργείται σοβαρό πρόβλημα στο Ισραήλ, αφού σύντομα η πολεμική του αεροπορία θα παρακολουθείται από τα προηγμένα ραντάρ των S-400. Μόνο τα ισραηλινά F-35, που διαθέτουν τεχνολογία χαμηλής παρατηρησιμότητας (stealth), θα είναι «αόρατα» στα τουρκικά ραντάρ.
Ο κατευνασμός δεν φέρνει ποτέ την ειρήνη
-Πιστεύετε ότι η εγκατάλειψη του δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου επηρέασε την αποτρεπτική ισχύ Ελλάδας και Κύπρου με αποτέλεσμα να ξεθαρρέψει η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο;
-Συνιστά σίγουρα μια αρνητική εξέλιξη. Η εγκατάλειψη του δόγματος δεν οφείλεται μόνο στην οικονομική κρίση που βίωσαν τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα και η Κύπρος. Η κρίση των S-300, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, υπονόμευσε σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία του δόγματος. Στη συνέχεια, επικράτησε μια αφελής άποψη ότι «κάπως μπορούμε να τα βρούμε» με την άλλη πλευρά. Ο κατευνασμός όμως δεν φέρνει ποτέ την ειρήνη. Αυτό το ξέρουμε καλά από την Ιστορία και τη Θεωρία των Διεθνών Σχέσεων. Από εκεί και πέρα, υπάρχει η μονίμως επαναλαμβανόμενη δέσμευση όλων των ελλαδικών κυβερνήσεων μετά το 1981, ότι τρίτος Αττίλας θα οδηγήσει σε ελληνοτουρκικό πόλεμο. Δεν έχω ακούσει ποτέ κανέναν στην Ελλάδα να λέει το αντίθετο. Συγχωρέστε μου τον προσωπικό τόνο, αλλά είχα την τιμή να υπηρετήσω στην ΕΛΔΥΚ ως εφεδρος αξιωματικός και γνωρίζω καλά ότι, αν χρειαστεί, θα πολεμήσουμε μαζί. Η Κύπρος δεν θα είναι ποτέ ξανά μόνη της.
Η Άγκυρα αυτονομείται από τη Δύση και λειτουργεί ανεξάρτητα
-Σε μια μελέτη που δημοσιεύσατε το 2012 στο Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας κάνατε λόγο για την αυτονόμηση της Τουρκίας από τη Δύση, σε μια εποχή που ελάχιστοι το υποστήριζαν. Θεωρείτε πως η Τουρκία έχει αποφασίσει να εγκαταλείψει οριστικά τη Δύση και έπεσε στην αγκαλιά της Ρωσίας; Μια αλλαγή ηγεσίας στο εσωτερικό της θα διαφοροποιούσε την κατάσταση;
-Πράγματι, υποστήριξα τότε ότι για μια σειρά από λόγους η Τουρκία θα αυτονομηθεί σταδιακά από τη Δύση. Το λάθος που κάνουν πολλοί είναι να επικεντρώνονται, σχεδόν εμμονικά, στο πρόσωπο του Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος Πρόεδρος έχει συσπειρώσει γύρω του έναν ετερόκλητο συνασπισμό δυνάμεων που περιλαμβάνει ισλαμιστές, εθνικιστές και ακροαριστερούς. Η καθεμία από αυτές τις ομάδες επιθυμεί, για διαφορετικούς λόγους, μια Τουρκία που θα διαδραματίζει τον ρόλο που είχε παραδοσιακά η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένας δηλαδή αυτόνομος πόλος στο διεθνές σύστημα που θα κάνει συγκυριακές συμμαχίες με όποιον τους βολεύει. Με ή χωρίς τον Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία δεν θα είναι ξανά πειθήνια στην Αμερική. Σήμερα συμπλέει με τη Ρωσία, αύριο μπορεί πάλι με την Ουάσιγκτον ή κάποια άλλη μεγάλη δύναμη.
-Επηρεάζει, και αν ναι, με ποιο τρόπο τους συσχετισμούς δυνάμεων στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου η ρωσο-τουρκική συνεργασία;
-Η συνεργασία με τη Μόσχα δημιουργεί νέα δεδομένα στην περιοχή. Πρέπει να μας προβληματίσει πολύ αυτό που συμβαίνει. Μήπως κάναμε και εμείς κάτι λάθος και σπρώξαμε τη Ρωσία προς αυτή την κατεύθυνση; Αναφέρομαι κυρίως στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Τσίπρα. Η σύμπλευση με τις δυτικές δυνάμεις είναι ο κυριότερος πυλώνας της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής από το 1830 μέχρι σήμερα. Κανείς εχέφρων άνθρωπος δεν μπορεί να τον αμφισβητήσει. Δεν χρειάζεται, όμως, να γινόμαστε «βασιλικότεροι του βασιλιά». Είναι επιτακτική ανάγκη να βελτιωθεί η σχέση μας με τη Μόσχα.
-Τι απαντάτε σε αυτούς που ισχυρίζονται πως η Τουρκία είναι μια χώρα γεμάτη προβλήματα, έτοιμη να καταρρεύσει;
-Είναι λάθος να ξεκινάμε την ανάλυση μας με τέτοια παραδοχή. Μας εφησυχάζει επικίνδυνα και χάνουμε τη μεγάλη εικόνα. Έχουμε απέναντι μας μια μεγάλη χώρα 85 εκατομμυρίων ανθρώπων, που θέλει να ηγεμονεύσει στην περιοχή. Δεν πρέπει να αναμένουμε κάποια κίνηση καλής θέλησης από την Άγκυρα, αφού δεν έχει κανένα σοβαρό λόγο να το πράξει. Η χώρα που κατέρριψε ρωσικό μαχητικό το 2015, στοχοποιεί συνεχώς Ισραηλινούς ηγέτες και αγνόησε επιδεικτικά τις αμερικανικές απειλές στο ζήτημα των S-400, δεν πρόκειται να καταρρεύσει αύριο σαν χάρτινος πύργος.
-Γιατί η Τουρκία έχει εμπλακεί στη Λιβύη; Τι επιδιώκει να κερδίσει με την ανάμιξή της στη λιβυκή εμφύλια σύρραξη;
-Η Τουρκία έχει επέμβει στρατιωτικά στο πλευρό της αναγνωρισμένης κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας που εδρεύει στην Τρίπολη. Η κίνηση της Άγκυρας έχει αιφνιδιάσει την Αθήνα, που δεν διαθέτει καν διπλωματική εκπροσώπηση στην πολύπαθη χώρα. Ο βασικός στόχος της Τουρκίας φαίνεται να είναι η υπογραφή μιας συμφωνίας για την οριοθέτηση της τουρκικής και λιβυκής ΑΟΖ που δεν θα λαμβάνει υπόψη της την επήρεια της Κρήτης και των Δωδεκανήσων. Παράλληλα, η τουρκική ηγεσία κάνει μια επίδειξη δύναμης σε όσους αμφισβητούν τις στρατιωτικές της δυνατότητες.
-Κέρδισε ή έχασε η Τουρκία με την εμπλοκή της στον πόλεμο στη Συρία; Κατάφερε να πετύχει τις επιδιώξεις της και αυτό τι συνέπειες έχει για τα παιχνίδια επιρροής που παίζονται στη Μέση Ανατολή;
-Και κέρδισε και έχασε. Κατ’ αρχάς, η δημιουργία ενός κουρδικού κράτους φαίνεται να είναι μία μη αναστρέψιμη εξέλιξη. Οι Κούρδοι έχουν πολύ ισχυρούς φίλους και συμμάχους στην Αμερική, την Ευρώπη, τη Ρωσία και το Ισραήλ. Την ίδια στιγμή, όμως, η Τουρκία έχει κατορθώσει να επηρεάζει τις εξελίξεις στη Συρία, αφού ελέγχει ένα σημαντικό κομμάτι της σουνιτικής αντιπολίτευσης. Πάντως, η υπερβολική αυτοπεποίθηση που νιώθει η τουρκική ηγεσία, σχεδόν νομοτελειακά, θα την οδηγήσει σε στρατηγικά λάθη στη Μέση Ανατολή. Αυτά τα λάθη πρέπει να εκμεταλλευτούμε για να πετύχουμε τους στόχους μας.
Φιλελεύθερος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου