Μια επιστολή της Νάντιας Βαλαβάνη

ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑΓΚΟ ΑΝΔΡΕΑΔΗ & ΚΥΡΙΑΚΟ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗ

                                                                                       

                                                                            Αθήνα, 5.1.2019

Ακριβοί μου φίλοι και σύντροφοι,

Θεωρώ ιδιαίτερα προνομιούχο τον εαυτό μου που για τρίτη φορά από τότε που η Ελλάδα διάβηκε το κατώφλι της σκοτεινής εποχής των μνημονίων,  της περιορισμένης κυριαρχίας και της ενισχυμένης επιτήρησης,  βρίσκομαι να «συστεγάζομαι» μαζί σας και μαζί με πολλές φίλες και φίλους σ’  ένα εγχείρημα αντίστασης στον κυρίαρχο σκοταδισμό μέσα απ’  τους δρόμους της τέχνης και του πολιτισμού –πάντα απροσδόκητους –, για το οποίο και πάλι εσείς οι δύο πήρατε την πρωτοβουλία.

Όπως ξέρετε, η πρώτη φορά ήταν το 2010, όταν συστήσαμε τους «Καλλιτέχνες ενάντια στο μνημόνιο». (Ξέραμε ότι το μνημονιακό καθεστώς δεν προοριζόταν να κρατήσει δύο χρόνια, όπως επισήμως μας διαβεβαίωναν, αλλά τουλάχιστον «μισή γενιά», σύμφωνα με τη ρήση του Ιταλού συμβούλου του τότε Πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, δεν υπολογίζαμε ωστόσο τότε ακόμα ότι θ’  ακολουθούσαν άλλα δύο μνημόνια. Ούτε ότι η τελευταία κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα έβαζε επιπλέον την υπογραφή της δεσμεύοντας ανθρώπους και χώρα σ’ ένα μεταμνημονιακό μνημονιακό καθεστώς διάρκειας μέχρι το 2060…). Ήταν μια ανοιχτή και περιφερόμενη συγκέντρωση κυρίως καλλιτεχνών  που μοιράζονταν αν όχι ακριβώς τα ίδια πιστεύω, ωστόσο οπωσδήποτε αυθόρμητες παραστάσεις διαμαρτυρίας στους δρόμους και σε πλατείες και ομηρικές συζητήσεις σε σπίτια ερευνώντας με αγωνία το ρόλο των ανθρώπων που τόσο συμβατικά χαρακτηρίζονται «των γραμμάτων και των τεχνών» για να υπάρξει λαϊκή έγερση σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ακόμα θυμάμαι τα τετράδια της Κάτιας Γ., που ξετρύπωνε σε κάθε συνάντηση μας, γεμάτα προσωπικές ερωτήσεις που έθετε σε καθολική συζήτηση. Όχι μόνο για θέματα τέχνης και πολιτισμού, αλλά και με απλά ερωτήματα πολιτικής οικονομίας, καθώς η τελευταία είχε εισβάλλει βίαια στην καθημερινή μας ζωή: Τι είναι η χρεωκοπία ενός κράτους; Πως συντάσσεται ο κρατικός προϋπολογισμός; Τι σημαίνει στάση πληρωμών; Πως μπορεί να γίνει διαγραφή χρέους; Και, προπαντός, τι ρόλο καλούνται να παίξουν οι διανοούμενοι κι οι καλλιτέχνες ώστε να δυναμώσει η λαϊκή αντίσταση; [Ελπίζω να έχεις κρατήσει τα τετράδια με τις ατέλειωτες σειρές ερωτημάτων, Κάτια. Κάποτε, όταν μελλοντικές γενιές (ελπίζω) απελευθερωμένες από τα διλήμματα που γεννά ο καπιταλισμός, πολύ περισσότερο βίαια την περίοδο της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης του, δε θα είναι σε θέση να καταλάβουν ή να πιστέψουν τι πέρασε ο τόπος και τι έγινε με τη ζωή των ανθρώπων, η θέση των τετραδίων σου θα είναι σε κάποιο μουσείο ιστορίας. Για να διαβάζουν οι νέοι άνθρωποι τις ερωτήσεις μιας, στα δικά τους μάτια, (και πάλι ελπίζω) εξαιρετικά περίεργης και μάλλον ακατανόητης περιόδου και να μας οικτίρουν απορώντας με τον παραλογισμό μας, με ό,τι μας απασχολούσε και με όσα καταπιανόμασταν τότε.]

Οι «Καλλιτέχνες ενάντια στο μνημόνιο» συγχωνεύτηκαν με το κύμα των καλλιτεχνών που άρχισαν να συρρέουν στήνοντας αυτοσχέδιες προσωπικές ή συλλογικές συναυλίες και παραστάσεις στην Πλατεία Συντάγματος κατά τη διάρκεια του δίμηνου «κινήματος των πλατειών». Το φθινόπωρο που ακολούθησε την καταστολή του, πριν απ’  την οποία είχε προλάβει να κυκλοφορήσει το «μανιφέστο-έκκληση» για το ρόλο των καλλιτεχνών και διανοούμενων που είχε συντάξει ο Κυριάκος, και περισσότερο προς το τέλος πια του 2011, άρχισε ο νέος κύκλος  συζήτησης που κατέληξε στο δεύτερο εγχείρημα, στην κίνηση διανοούμενων και καλλιτεχνών «Μαζί ενάντια στη βαρβαρότητα». Ήταν πιο ώριμες καλλιτεχνικά και κινηματικά αυτές οι συναντήσεις μας, στις οποίες συμμετείχαν πολλές και πολλοί  περισσότεροι απ’  ό,τι το 2010, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψουμε τα σπίτια και να συγκεντρωνόμαστε πια σταθερά για συζήτηση στη φιλόξενη αν κι ερειπωμένη (πρώην μπουάτ, με ιστορικό ρόλο στη δικτατορία) «Λήδρα», που ανήκε πλέον στο Πάντειο. Κορυφαία δράση αυτών των συναντήσεων αποτέλεσε η διαδήλωση διανοούμενων και καλλιτεχνών επί μισή ώρα στην Ακρόπολη, αφού κρεμάσαμε πανώ μ’  ένα τεράστιο «ΟΧΙ 1940/2011» στα τείχη της την ώρα των παρελάσεων της 28^ης Οκτωβρίου. Ενώ η «νέα» κατεύθυνση, λιγότερο ακτιβιστική και περισσότερο καλλιτεχνική, να προσπαθήσουμε να φέρουμε εκδηλώσεις τις τέχνης στις εργατογειτονιές της πρωτεύουσας ξεκίνησε (και δυστυχώς τερματίστηκε) με τη μουσική παράσταση με θέμα την εργατική τάξη και τους αγώνες της το Μεσοπόλεμο με τραγούδια του Άισλερ σε στίχους του Μπρεχτ στο Δημαρχείο Περάματος, που οργανώσαμε τον παγωμένο Γενάρη του 2012 σε συνεννόηση με σωματεία της Ζώνης. Ήταν μια εποχή επιστροφής και υιοθεσίας του συνθήματος των εξαθλιωμένων αμερικανίδων εργατριών στη μεγάλη απεργία των κλωστοϋφαντουργών στο Λόρενς της Μασαχουσέτης ένα αιώνα πριν, που διακήρυσσαν ότι δεν πάλευαν μόνο για αξιοπρεπή ζωή, αλλά διεκδικούσαν κι ήθελαν δική τους όλη τη ζωή, μαζί και όλη την απόλαυση και τη χαρά της: «Ψωμί και τριαντάφυλλα!»

Η κήρυξη πρόωρων εκλογών το 2012, μέσα απ’  τις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε ένα τεράστιο άλμα καθώς αναδείχτηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση, πρακτικά διέλυσε αυτή τη δεύτερη πρωτοβουλία ανθρώπων που ανήκαν σε όλα τα ρεύματα της αριστεράς, αλλά στην πλειοψηφία τους στήριξαν την πάλη μέσα κι έξω από το κοινοβούλιο και στη συνέχεια τον ιστορικό σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης, όπως όλοι πιστεύαμε τότε, της Αριστεράς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Για να μάθουμε βέβαια από την ίδια μας την πικρή πείρα στο δεύτερο μισό του 2015 ότι αριστερή είναι μια κυβέρνηση όχι όταν αποτελείται από αριστερούς, αλλά όταν ακολουθεί αριστερή πολιτική, δηλ. ανατροπής και χειραφέτησης από το μνημονιακό ζυγό και αναστήλωσης της ζωής των ανθρώπων και του τόπου.

Ανάμεσα στο πρώτο και στο δεύτερο εγχείρημα μας μεσολάβησαν ελάχιστοι μήνες. Ανάμεσα στο δεύτερο και στο παρόν, τρίτο εγχείρημα, μεσολάβησε μια εξαετία. Οι περισσότεροι από αυτούς που συμπορευτήκαμε στα δυο προηγούμενα εγχειρήματα δεν είναι σήμερα εδώ μαζί μας. Άλλοι έμειναν να στηρίζουν περισσότερο ή λιγότερο κριτικά το ΣΥΡΙΖΑ και μια μνημονιακή κυβέρνηση, άλλοι «πήγαν σπίτι» και συγκεντρώθηκαν στην πάλη για την επιβίωση ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην ατομική καλλιτεχνική δημιουργία πεισμένοι ότι δεν υπάρχει οποιαδήποτε προοπτική πραγματικής αλλαγής. Αυτό, χωρίς ν’  αποδεχθεί κανείς το αναπόφευκτο ή και το οριστικό αυτής της εξέλιξης, μπορεί να βιωθεί μόνο ως μια μεγάλη απώλεια. Ταυτόχρονα όμως κάτι κερδήθηκε:  Σε γενικές γραμμές, είναι ένας νεώτερος κόσμος αυτός που κατά το μεγαλύτερο βαθμό σήμερα περιβάλλει και παίρνει την ευθύνη για υλοποίηση του  εγχειρήματος δημιουργίας ενός μπλογκ που φιλοδοξεί να γίνει ένα ελεύθερο βήμα συζήτησης, αλλά και προβολής της ατομικής και συλλογικής δημιουργίας αυτή την πιο δύσκολη απ’  όλες τις φάσεις της περιόδου που άνοιξε το 2009-2010. Χαρτογράφοι, ο καθένας ατομικά κι όλοι μαζί συλλογικά, μιας αχαρτογράφητης πολιτισμικά και πολιτικά terra incognita. Αυτές και αυτοί οι νεώτεροι συνοδοιπόροι θα εξασφαλίσουν το μέλλον και την εξέλιξη αυτού του εγχειρήματος, αν καταφέρουμε να υπάρξει.

Κυριάκο και Γιάγκο, Πέπη και Κάτια,  

θα ήθελα να χαιρετίσω το τρίτο κοινό μας εγχείρημα μ’ ένα μικρό φόρο τιμής στα δυο προηγούμενα, ο ιστορικός κύκλος για τα οποία   έκλεισε οριστικά: Ένα μπλογκ που πρωτοεμφανίζεται λίγο μετά την Πρωτοχρονιά του κρίσιμου 2019,  μ’  ένα κείμενο μου «από τα παλιά» για το αδύνατο που είναι ωστόσο – ίσως και ήδη - δυνατό. Το κείμενο «Ο ράφτης της Ουλμ και η σύγχρονη Ιστορία» γράφτηκε τέτοιες μέρες περίπου μια επταετία πριν και δημοσιεύτηκε στην «Αυγή της Κυριακής» την Πρωτοχρονιά του κρίσιμου 2012. 

Ο ράφτης της Ουλμ και η σύγχρονη Ιστορία

Αρχή φόρμας

Τέλος φόρμας

                                                                       

                                                                       της Νάντιας ΒΑΛΑΒΑΝΗ

Μετά την πρόσφατη υποβοηθούμενη αυτοκτονία του Λούτσιο Μάγκρι ο τίτλος της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας προθανάτιας μελέτης του για το ιταλικό κομμουνιστικό κίνημα και το κομμουνιστικό πείραμα τον 20ό αιώνα Ο ράφτης της Ουλμ, βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής. Στην αγγλική εισαγωγή του κειμένου (New Left Review, τ. 51, 2008) ο Μάγκρι εξηγεί ότι σε κάποια πολυπληθή συγκέντρωση του 1991 με θέμα αν θα έπρεπε ή όχι να φύγει ο όρος «κομμουνιστικό» από τ΄όνομα του ΚΚΙ, ο Πιέτρο Ινγκράο, που είχε ήδη αναπτύξει στην ομιλία του την κατηγορηματική του αντίθεση με μια τέτοια προοπτική, απάντησε σε σχετική ερώτηση κάποιου από τους συμμετέχοντες «με τη φημισμένη παραβολή του Μπρεχτ για το ράφτη της Ουλμ». Επειδή η περιγραφή, ακόμα και του Μάγκρι, για το περιεχόμενο της «παραβολής» προέρχεται μάλλον από «δεύτερο χέρι», θα επιχειρήσω μια πρόχειρη μετάφραση του υπό αναφορά κειμένου.

           

              Ουλμ 1592

«Επίσκοπε, μπορώ να πετάξω»

Είπε στον επίσκοπο ο ράφτης.

«Κοίτα καλά πώς το κάνω αυτό»

Και σκαρφάλωσε με κάτι

Σαν φτερούγες ραφτό

Στης εκκλησιάς τη σκεπή

Την ψηλή, την ψηλή.

«Δεν υπάρχει πιο ξεκάθαρο ψέμα απ' αυτό

Ο άνθρωπος δεν είναι πουλί

Ποτέ ο άνθρωπος δε θα πετάξει»

Είπε ο επίσκοπος για τον ράφτη.

«Ο ράφτης χάθηκε,  πάει»

Είπαν στον επίσκοπο οι ανθρώποι.

«Ήταν μια ονειροφαντασιά.

Τα φτερά του κομμάτια

Κι αυτός τσακισμένος κείτεται ξάπλα

Στης εκκλησιάς την πλατεία

Τη σκληρή, τη σκληρή».

«Οι καμπάνες ν' αρχίσουν να κτυπούν δυνατά

Δεν ήταν παρά ένα ψέμα όλο αυτό

Ο άνθρωπος δεν είναι πουλί

Ποτέ ο άνθρωπος δε θα πετάξει»

Είπε ο επίσκοπος στους ανθρώπους.

                               Παιδικό τραγουδάκι;

Πρόκειται ολοφάνερα για παιδικό τραγούδι: Oι στίχοι του γράφτηκαν το 1934 στο πλαίσιο ενός κύκλου παιδικών τραγουδιών. Το 1938 ο Μπρεχτ υπολόγιζε να τα εκδώσει, το σχέδιο του όμως έμεινε απραγματοποίητο. Τελικά επέλεξε να συμπεριλάβει ορισμένα, ανάμεσα τους και το «Ουλμ 1592», που o Χανς Άισλερ είχε μελοποιήσει το 1937, στο Τμήμα ΙΙ της συλλογής Ποιήματα του Σβέντμποργκ (Εκδόσεις Malik, Κοπεγχάγη 1939). Μια δεκαετία αργότερα, παρά το ότι δεν επρόκειτο για διήγημα, το συμπεριέλαβε μαζί με ορισμένα άλλα ποιήματα του (π.χ. «Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει») στις Ιστορίες του Ημερολογίου [α' έκδοση 20.000 αντιτύπων, Gebrueder Weiss Verlag, Βερολίνο (Αμερικάνικος Τομέας), Ιανουάριος 1949, β' έκδοση, Mitteldeutsche Verlag, Χάλε, ένα μήνα αργότερα].

Από τις «Σημειώσεις Ημερολογίου 1938» του Βάλτερ Μπένγιαμιν [Gesammelte Werke, τόμος VI, σελ. 538f, 1985], που ο Μπρεχτ φιλοξενούσε σπίτι του στη Δανία εκείνη την εποχή, ξέρουμε ότι ο Μπένγιαμιν διαφωνούσε με την επιλογή του οικοδεσπότη του να συμπεριληφθούν και παιδικά τραγούδια στα Ποιήματα του Σβέντμποργκ, επειδή «έβρισκα ότι η αντίθεση ανάμεσα στα πολιτικά και στα προσωπικά ποιήματα εξέφραζε την εμπειρία της εξορίας με ιδιαίτερη καθαρότητα. Αυτή η αντίθεση δεν θα έπρεπε να αμβλυνθεί μέσω αταίριαστων παρεμβολών». Ο Μπρεχτ όμως επέμεινε, καθώς ο «καταστροφικός χαρακτήρας» των παιδικών τραγουδιών «έθετε ξανά σε αμφισβήτηση όσα θεωρούνταν δοσμένα». Σύμφωνα πάντα με το ημερολόγιο του Μπένγιαμιν, ο Μπρεχτ του είπε: «Στον αγώνα (ενάντια στον φασισμό) δεν επιτρέπεται ν΄ αφήσουμε τίποτα απέξω. Τα δικά τους σχέδια δεν έχουν κανένα περιορισμό... Δεν διστάζουν απέναντι σε τίποτα. Χτυπούν τα πάντα. Κάθε κύτταρο σφαδάζει κάτω απ' τα χτυπήματα τους. Γι΄ αυτό και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να ξεχαστεί κανένας μας. Σακατεύουν τα παιδιά μέσα απ' τη μήτρα της μάνας τους. Δεν πρέπει με τίποτα ν΄ αφήσουμε απ' έξω τα παιδιά».

Στις «Παρατηρήσεις» του Μπρεχτ για τις Ιστορίες του Ημερολογίου [έκδοση Neues Leben, Βερολίνο (Σοβιετικός Τομέας), Δεκέμβριος 1949], αναφέρεται σχετικά με την προέλευση του συγκεκριμένου ποιήματος: «Σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις της Σουηβίας, κατά τα τέλη του 16^ου αιώνα ζούσε στην Ουλμ ένας ράφτης που κατασκεύασε μεγάλα φτερά κι επιχείρησε να πετάξει απ' τη σκεπή του Καθεδρικού. Έπεσε και τσακίστηκε. Τα παιδιά τραγουδούν σήμερα ακόμα ένα τραγουδάκι γι΄ αυτό: Ο ράφτης της Ουλμ δοκίμασε φτερά /μα στο Δούναβη ο αέρας δεν τον πήγε μακριά.»

Όχι τυχαία, ρεφραίν στο ποίημα συνιστά η δογματική επισκοπική ρήση με επίκεντρο ένα «ποτέ», που στη ζωή είχε ανατραπεί δεκαετίες πριν τη μπρεχτική παραβολή: Ο άνθρωπος δεν έγινε πουλί, έμαθε όμως να πετάει. Αντίθετα με τον επίσκοπο, ο ράφτης στο ποίημα μιλάει σαν παιδί: «Κοίτα καλά πώς το κάνω αυτό.» Ο Μπρεχτ πιστεύει ότι το παιδί-αναγνώστης θα υπερβεί τα λογοτεχνικά όρια και θ΄ αντιπαραβάλλει την επισκοπική  «διδαχή» στο ρεφραίν με τη δική του εμπειρία από την πραγματικότητα: Αρνούμενο την «αλήθεια» του ποιήματος θα αμφισβητήσει την «αλήθεια» της εξουσίας, που αντιπροσωπεύει η φιγούρα του επισκόπου, και θα εκτιμήσει τη στάση του ράφτη.

Το μοτίβο της πτήσης του ανθρώπου, που εμφανίζεται ξανά και ξανά στα έργα του Μπρεχτ, αντιπροσωπεύει την κλιμάκωση τόσο της παιδικής χαράς όσο και των δυνατοτήτων των ενηλίκων: Το ποίημα ολοφάνερα απευθύνεται στον ενήλικα αναγνώστη όσο και στο παιδί. Και όντως, στη διαδρομή πρόσληψης και λειτουργίας του (συμπεριλαμβανόμενης της χρήσης του από Ινγκράο και Μάγκρι) το ποίημα ξεπέρασε τα όρια και το «διδακτικό ρόλο» ενός παιδικού τραγουδιού.

                                         Ουλμ 1811

Οι ερευνητές του Μπρεχτ δεν άργησαν να παρατηρήσουν ότι η ημερομηνία στον τίτλο ήταν «φτιαχτή»: «Έπαιζε» με το 1492 (ανακάλυψη της Αμερικής).

Βεβαίως ο Μπρεχτ, όπως συνήθιζε προκειμένου να κάνει λειτουργικότερο το αποτέλεσμα, δεν «διορθώνει» απλώς την ημερομηνία, αλλά και την ίδια την ιστορία: Ο κανονικός τίτλος θα ήταν «Ουλμ 1811». Ο ράφτης ονομαζόταν Άλμπρεχτ Λούντβιχ Μπέμπιγκερ και, όταν έμεινε ορφανός στα 14 χρόνια του, τον ανάγκασαν να γίνει ράφτης ενώ ήθελε να γίνει ωρολογοποιός. Μεγάλη αγάπη του παρέμειναν οι καινοτόμοι μηχανισμοί: Δημιούργησε σειρά ορθοπεδικών συσκευών για ανάπηρους, ανάμεσα τους και το πρώτο προσθετικό πόδι. Όταν κατασκεύασε την πτητική συσκευή του - κάτι σαν «παραπέντε» - για να πετάξει μέχρι την απέναντι όχθη του Δούναβη, ήρθε να παρακολουθήσει την επίδειξη η Βασιλική Αυλή. Δεν του επέτρεψαν να πηδήσει από σημείο του τείχους ύψους 100 μέτρων, όπως ήθελε, αλλά μόνο από 18 μέτρα, και τον υποχρέωσαν, μετά την τρίτη αναβολή και ενώ ο αέρας εξακολουθούσε να μην είναι ευνοϊκός, να πραγματοποιήσει όπως-όπως τη δοκιμή. Ο Μπέμπιγκερ και τα φτερά του έπεσαν στο νερό, απ' όπου ανασύρθηκε ελαφρά τραυματισμένος για να παραδοθεί στη χλεύη των συμπολιτών του. Έγινε σύμβολο της ψευτιάς και της απατεωνιάς, έχασε όλους τους πελάτες του και πέθανε πάμπτωχος σε άσυλο στα 58 του.

Μισό αιώνα μετά τη λογοτεχνική δικαίωση του, το εγχείρημα του ράφτη που ενέπνευσε τον Μπρεχτ δικαιώθηκε και στη ζωή: Το 1986 στο Ουλμ ανακατασκεύασαν τη συσκευή του. Στις πρώτες δοκιμές από χαμηλά ύψη, το αποτέλεσμα ήταν ίδιο με αυτό του 1811: Ο δοκιμαστής βρέθηκε στο νερό. Όταν όμως τη χρησιμοποίησαν από ύψωμα, όπως ήταν και η πρόθεση του Μπέμπιγκερ, ο άνθρωπος που τη «φορούσε» προσγειώθηκε στην άλλη όχθη του Δούναβη!

                       Τέλος του κόσμου του Οκτώβρη;

Ινγκράο και Μάγκρι χρησιμοποιούν την «παραβολή» του Μπρεχτ για να εκδηλώσουν την πεποίθηση τους ότι το τέλος του κομμουνιστικού «πειράματος» του 20ού αιώνα δεν σημαίνει και τέλος του κομμουνισμού: Ακόμα κι αν η αντίθετη αίσθηση κι αντίληψη κυριαρχεί σήμερα, ακριβώς όπως κυρίαρχη ήταν η άρνηση της δυνατότητας πτήσης του ανθρώπου την εποχή του ράφτη της Ουλμ. Ανάμεσα σε πλήθος κρίσιμα ερωτήματα που ο Μάγκρι θέτει το 2008 στην εισαγωγή του κειμένου του, η συζήτηση για τα οποία - όπως κι ο ίδιος εντοπίζει - δεν έχει ξεκινήσει ακόμα (η απόπειρα απάντησης τους ωστόσο είναι αναντικατάστατη προκειμένου να εκτιμηθεί κληρονομιά τόσο περίπλοκη), υπάρχει ένα ιδιαίτερα κρίσιμο για τις μέρες που περνάμε: Η διαφορά ανάμεσα στην ήττα της Γαλλικής Επανάστασης κι αυτής του «υπαρκτού σοσιαλισμού» - ενώ η κληρονομιά της πρώτης γίνεται φανερή με την πρώτη ματιά, αυτό δεν ισχύει για τον Οκτώβρη.

Νομίζω ότι την Πρωτοχρονιά του 2012 και με την εμπειρία της ενδιάμεσης τριετίας από την έναρξη της κρίσης σήμερα αρχίζουμε να διακρίνουμε ό,τι μόλις μπορεί να υποπτευόμασταν στην αρχή της τελευταίας ιστορικής «περιπέτειας»: Ο κόσμος που αναδύθηκε μέσα από τον Οκτώβρη δεν καταστράφηκε με οριστικό τρόπο τη δεκαετία του '30 ή το 1956 ή το 1989, κατ' αναλογία των «απαντήσεων» των σημαντικότερων ιστορικών ρευμάτων της αριστεράς. Ο σύνθετος κόσμος που αναδύθηκε μέσα από την ημιτελή Γαλλική Επανάσταση και τον ακόμα περισσότερο ημιτελή Οκτώβρη ως συνέχεια και ρήξη μαζί τους, είναι αυτός που η καταστροφή του επιχειρείται με τέτοια συστηματικότητα στις μέρες μας.

Απ' αυτό ας βγάλουμε τα συμπεράσματα μας για την κρισιμότητα της πάλης σήμερα.