Μυρίζονται αέριο και βάζουν χέρι και στην Κρητη

του Γιάννου Χαραλαμπίδη*

Όταν ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν αναφερόταν σε αλλαγές ή σε νέες ερμηνείες της Λωζάννης και άλλων Συνθηκών, δεν ήταν μια θέση του αέρα. Έχει στρατηγικό βάθος. Συνήθως, όταν οι τουρκικές θέσεις διατυπώνονται στα αρχικά τους στάδια, μας φαίνονται ακραίες και εξωπραγματικές. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, και με τις υποχωρήσεις των ημετέρων, οι άλλοτε παράλογες τουρκικές θέσεις εμφανίζονται ως λογικές και οι δικές μας θέσεις ως ουτοπικές, οι οποίες, για να καταστούν ρεαλιστικές, θα πρέπει να γίνουν δεκτές οι αξιώσεις της Άγκυρας. Και όταν γίνουν δεκτές, θέτει νέες διεκδικήσεις στο τραπέζι. Οι Τούρκοι, εφόσον έχουν προχωρήσει σε έναν σχεδιασμό διαμελισμού της κυπριακής ΑΟΖ μεταξύ της ίδιας και των γειτονικών χωρών, σήμερα έρχονται να τον συμπληρώσουν με ένα άλλο θεωρητικό μοντέλο: Ότι μόνον το ένα τέταρτο της Κρήτης ανήκει στην Ελλάδα και, ως εκ τούτου, ο καθορισμός της ΑΟΖ θα πρέπει να καθοριστεί με έναν τρόπο όπως η Άγκυρα τον αντιλαμβάνεται, δημιουργώντας μια τουρκική λίμνη. Μυρίζονται αέριο και επιδιώκουν να βάλουν χέρι στην Κρήτη.  

 

Το τουρκικό... πέλαγος 

 

Η θεωρία αυτή υποστηρίζει τα εξής: Υπάρχει μία αντίληψη ότι η Κρήτη δόθηκε με βάση τη Συμφωνία της Λωζάννης στην Ελλάδα. Υπάρχει, όμως, όπως τονίζει ο πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Άμυνας της Τουρκίας, Ümit Yalim, μια άλλη αντίληψη, που καταδεικνύει το αντίθετο. Ο Ümit Yalim, καθώς και ακαδημαϊκοί, υποστηρίζουν ότι το καθεστώς της Κρήτης καθορίστηκε από τέσσερεις Συνθήκες. Αυτές του Λονδίνου στις 30 Μαΐου 1913, του Βουκουρεστίου της 10ης Αυγούστου 1913, της Αθήνας της 14ης Νοεμβρίου 1913 και της Λωζάννης της 24ης Ιουλίου 1923. Anılan antlaşmalara göre Girit Adası'nın sadece dörtte biri Yunanistan'a aittir. Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες συνθήκες, μόνον το ένα τέταρτο της νήσου Κρήτης ανήκει στην Ελλάδα. Και αυτό συμβαίνει, διότι, εκτός της Ελλάδας, διεκδικούσαν ή είχαν δικαιώματα επί του νησιού η Σερβία και το Μαυροβούνιο και η Βουλγαρία. Εφόσον μόνον το ένα τέταρτο της Κρήτης έχει παραχωρηθεί στην Ελλάδα και εφόσον, σύμφωνα με τον τουρκικό ισχυρισμό, οι τρεις εν λόγω χώρες είχαν παυθεί των δικαιωμάτων τους επί της Κρήτης, αλλά όχι ρητώς υπέρ της Ελλάδας, τα δικαιώματα των τριών τετάρτων του νησιού ανήκαν ιστορικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας συνέχεια αποτελεί η Τουρκική Δημοκρατία. Αυτή η θεωρία εκφράζεται από το «βαθύ τουρκικό κράτος», όσο τρελή και αν ακούγεται. Μάλιστα, ασκείται κριτική στην Κυβέρνηση Ερντογάν, γιατί καθυστερεί να διεκδικήσει ό,τι ανήκει στην Τουρκία, την ίδια στιγμή κατά την οποία, όπως οι υποστηρικτές της εν λόγω θεωρίας ισχυρίζονται, η Ελλάδα επιδιώκει να δημιουργήσει τετελεσμένα, με την κατάθεση συντεταγμένων στον ΟΗΕ για τα όρια της δικής της ΑΟΖ στην περιοχή. 

Στρατηγικές κινήσεις

Αυτή η τουρκική θεωρία είναι συναφής με τις τουρκικές διεκδικήσεις στην περιοχή του Καστελορίζου και της Κύπρου, καθώς και με τις εξής νομικές και στρατηγικές κινήσεις:

Πρώτον: Με την αμφισβήτηση των ειδικών κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου, όπως αυτά καθορίζονται μέσω του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, στην ΑΟΖ. Το ζήτημα αυτό είναι συναφές με τα νομικά θεμέλια επί τη βάσει των οποίων στηρίζεται η υπόστασή τους ως διεθνώς αναγνωρισμένων κρατών και υποκειμένων διεθνούς δικαίου. Ως εκ τούτου, η Τουρκία θεωρεί ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι εκλιπούσα και ότι θα πρέπει να αντικατασταθεί από δύο ισότιμου καθεστώτος κράτη. Αυτό σημαίνει επανακαθορισμό των ΑΟΖ στην περιοχή, αφού πρώτα καθοριστεί η τουρκική υφαλοκρηπίδα σε σχέση με την κυπριακή, εξέλιξη κατά την οποία: Α. Θα προκύψει γενικότερο θέμα επανακαθορισμού των ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο. Β. Θα επιδιωχθεί από την Άγκυρα η απάλειψη της θαλάσσιας περιοχής στην οποία ενώνεται η κυπριακή με την ελληνική ΑΟΖ, όπως με τη βοήθεια της Αιγύπτου συμβαίνει σήμερα. Ταυτοχρόνως, η Άγκυρα αναφέρεται σε διαφορετική ερμηνεία της Συνθήκης της Λωζάννης, ακόμη και σε αναθεώρησή της, διότι αυτό επιβάλλει η πολιτική που στηρίζεται στην αμφισβήτηση των συνόρων της Ελληνικής Δημοκρατίας, κυρίως στον θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Και αυτή η αμφισβήτηση αφορά το Αιγαίο, το Κρητικό Πέλαγος, ακόμη και το Ιόνιο, αφού με δική της παρέμβαση είχε ακυρωθεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας η συμφωνία επί της ΑΟΖ της χώρας αυτής με την Ελλάδα επί Πρωθυπουργίας Καραμανλή και Μπερίσα το 2009.

Η σημασία της λύσης και η ενέργεια

Δεύτερον: Με μια λύση στο Κυπριακό, η οποία θα νομιμοποιεί μέρος της τουρκικής αναθεωρητικής στρατηγικής, όπως έχει εξηγηθεί περιληπτικά ανωτέρω. Και η λύση αυτή είναι η υπό συζήτηση, δηλαδή της ομοσπονδίας των δύο ισότιμων κρατών. Επειδή φθάνει σε λίγο στην Κύπρο η κ. Λουτ, για να βρει τρόπους να επαναρχίσει ο διάλογος στο Κυπριακό, και επειδή γίνεται πλέον λόγος για όρους αναφοράς στις συνομιλίες, εμείς θα επισημάνουμε το εξής: Ένας από τους κυριότερους όρους αναφοράς για την τουρκική πλευρά είναι η συνεκμετάλλευση του φυσικού αερίου και ο αγωγός προς Τουρκία ως αντιδιαστολή του αγωγού EastMed. Συνεπώς, ο τουρκικός σχεδιασμός είναι συνδεμένος: Α. Με τη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αντικατάστασή της από δύο ισότιμα συνιστώντα κράτη. Β. Με τον επανακαθορισμό της κυπριακής ΑΟΖ, και Γ. με τον αγωγό μέσω Τουρκίας, μια πολιτική που βρίσκει σύμφωνη και τη Μόσχα, εφόσον, όπως έχουμε ήδη αναλύσει την περασμένη εβδομάδα, στόχος και της Τουρκίας και της Ρωσίας είναι να μη γίνει ο αγωγός EastMed και να περάσει το φυσικό αέριο της Κύπρου στα τουρκικά παράλια και, από εκεί, μέσω του Turkish Stream και άλλων δικτύων, στην Ευρώπη. Δηλαδή, τον δικό μας ενεργειακό και γεωπολιτικό ρόλο, ο οποίος μπορεί να ασκηθεί μαζί με το Ισραήλ, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές, ακόμη και αραβικές, χώρες, να τον εκχωρήσουμε στην Τουρκία. Αυτά επιμένουν να μας ζητούν οι ηγεσίες του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ, ενώ σε ανάλογους ομοσπονδιακούς ρυθμούς κινείται και το ΔΗΚΟ.

Το κρίσιμο χρονικό σημείο

Τρίτον: Με την προσπάθεια της Τουρκίας να αναδειχθεί σε θαλασσοκράτειρα στην περιοχή, δηλαδή σε Μεγάλη Ναυτική Δύναμη με την απόκτηση αεροπλανοφόρου και άλλων σκαφών επιφανείας, καθώς και υποβρυχίων, όπως και αεροσκαφών, για να αποκτήσει μεγαλύτερη υπεροχή στον αέρα, συν του αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Συνεπώς, ο κρίσιμος χρόνος για την έντονη διεκδίκηση του νέου σκέλους της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής, που αφορά στο Κρητικό Πέλαγος και πέραν αυτού, θα είναι η περίοδος κατά την οποία η Τουρκία θα επιτύχει να καταστεί κυρίαρχη στη θάλασσα και στον αέρα. Τότε, θα είναι πολύ πιο επικίνδυνη απ' ό,τι είναι σήμερα, ειδικώς εάν αισθανθεί ότι δεν υπάρχει ελληνική αποτροπή από την Νοτιοανατολική Μεσόγειο ώς τη Θράκη.

Η αντίληψη Βέμπερ και ο EastMed 

Αυτή είναι η τουρκική πολιτική και επειδή περί αποτροπής ο λόγος και επειδή εμείς δεν είμαστε απορριπτικοί, θα επικεντρωθούμε σε κάτι το οποίο είπε την περασμένη Τετάρτη στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ο Μάνφρεντ Βέμπερ, ενώπιον του Προέδρου Αναστασιάδη. Η τοποθέτησή του είναι σημαντική όχι μόνο διότι είναι επικεφαλής της μεγαλύτερης πολιτικής ομάδας στην Ευρώπη, δηλαδή του ΕΛΚ, αλλά διότι, αφενός, είναι Γερμανός και, αφετέρου, θα είναι, εκτός απροόπτου, ο επόμενος Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σε ένα χρόνο περίπου. Ο κ. Βέμπερ αναφέρθηκε στον ενεργειακό ρόλο της Κύπρου και τις τουρκικές απειλές, προσθέτοντας, εν ολίγοις, ότι γίνεται πιο σημαντικός, ένεκα, πλέον, της μείωσης των πιθανοτήτων, όπως εκτιμά, της κατασκευής του Βόρειου Αγωγού 2, εφόσον μια τέτοια εξέλιξη θα αυξήσει τις εξαρτήσεις της Ευρώπης από τη Ρωσία. Και κάτι τέτοιο δεν είναι επιθυμητό. Όχι μόνο από την Ευρώπη, αλλά, κυρίως, από τις ΗΠΑ. Το τονίζουμε αυτό, διότι, στην τελευταία Σύνοδο του ΝΑΤΟ τον περασμένο Ιούλιο, ο Πρόεδρος Τραμπ ήταν οξύς επί τούτου και είπε στην Καγκελάριο Μέρκελ ότι διαφωνεί με την κατασκευή του Βόρειου Αγωγού 2, διότι δεν μπορεί, από τη μια, να γίνεται λόγος για την αποτροπή της Ρωσίας και την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από αυτήν, και, από την άλλη, το Βερολίνο να είναι έτοιμο να επενδύσει στη Μόσχα. Έπιασαν τόπο οι συστάσεις Τραμπ και θα συνιστούν, ως φαίνεται, κατευθυντήριο γραμμή της ενεργειακής πολιτικής την οποία θα ακολουθήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό την πιθανή Προεδρία του κ. Βέμπερ, ο οποίος δεν συμπαθεί την Τουρκία και ουδόλως επιθυμεί να συνεχιστεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα και να προστεθεί σε αυτήν η εξάρτηση από την Τουρκία μέσω του Turkish Stream. Συνεπώς, έχουμε συνθήκες και σύγκλισης των δικών μας συμφερόντων με εκείνων της ΕΕ, της Γερμανίας, των ΗΠΑ και του Ισραήλ, ακόμη και της Αιγύπτου, μέσω του EastMed, ως εναλλακτικής ενεργειακής επιλογής απεξάρτησης από την Τουρκία και τη Ρωσία, με ανάλογες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Και επειδή, όπως πολλές φορές έχουμε γράψει, ένας αγωγός δεν είναι ένας απλός σωλήνας μεταφοράς φυσικού αέριου, αλλά μια στρατηγική σε βάθος χρόνου, λογικό είναι να εξετάσουμε την οικονομική και στρατιωτική αποτροπή που προκύπτει και που σημαίνει ότι πολύ δύσκολα η Τουρκία θα προκαλέσει κρίση για ένα αγωγό, στο πλαίσιο του οποίου θα εξυπηρετούνται και θα διακυβεύονται συμφέροντα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Όπως, μάλιστα, πληροφορίες αναφέρουν, στην άσκηση Ονήσιλος - Γεδεών, που αρχίζει αύριο, το Ισραήλ προτίθεται να χρησιμοποιήσει τα υπερσύγχρονα μαχητικά F-35. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει τη συμμετοχή περί των 50 μαχητικών τύπου F-15 και F-16, καθώς και αναγνωριστικών. Δεν είναι η πρώτη φορά που θα πετάξουν τα F-35 στην περιοχή μας.  

Επανακαθορισμός σχέσεων με Μόσχα

Βεβαίως, κανείς δεν πρέπει να υποτιμά τις σχέσεις της Κύπρου με τη Ρωσία. Και θα επαναλάβουμε τον όρο περί επανακαθορισμού και κυρίως θα πρέπει να πουν οι Ρώσοι τι επιθυμούν από εμάς, λαμβανομένων υπόψη των δικών μας εθνικών συμφερόντων, που συγκλίνουν με τη Δύση και το Ισραήλ, αλλά και μιας άλλης αλήθειας: Δεν εμποδίσαμε ποτέ τη Μόσχα να μπει στο ενεργειακό παιγνίδι της Κύπρου. Ήταν δική της επιλογή να μείνει εκτός και να συνδεθεί περισσότερο με την Τουρκία, σε μια στρατηγική κίνηση που στόχο είχε να την αρπάξει από τις αγκάλες των ΗΠΑ. Και υπάρχουν δεκάδες τομείς αμοιβαίων συμφερόντων, ακόμη και γεωπολιτικών, στο πλαίσιο των οποίων μπορούν να συνεχιστούν και να ενισχυθούν υφιστάμενες συνεργασίες, αλλά και να προκύψουν νέες. Δεν είναι θέμα λεπτών, όπως είθισται να λέγεται, χειρισμών, αλλά ορθών και συγκεκριμένων χειρισμών και ουχί ακροβατικών και συγκυριακών. Ενδεχομένως, το Δόγμα ότι πρέπει να δώσουμε στην Τουρκία φυσικό αέριο για να μας δώσει λύση και μάλιστα δικών της προδιαγραφών αποδεικνύεται λανθασμένο, διότι, λόγω δικής μας αδυναμίας, η Άγκυρα, όταν της δίνουμε, όπως είπε και ο Πρόεδρος Αναστασιάδης την περασμένη Τετάρτη στο Στρασβούργο, αξιώνει και άλλα. Τα θέλει όλα. Οι συνθήκες και τα συμφέροντα επιβάλλουν μια νέα στρατηγική προσέγγιση, της οποίας πυλώνας θα είναι ο σχηματισμός αποτροπής και ανάπτυξης μέσω του φυσικού αερίου, που δημιουργεί συνθήκες ασφάλειας, αλλαγή οικονομικών και στρατιωτικών ισοζυγίων, που επιφέρουν κόστος στην Τουρκία, υπό την έξης έννοια: Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης της αποτροπής, ανάλογα μικρότερες είναι οι πιθανότητες κρίσης και, όσο μεγαλύτερο είναι το κόστος για την Τουρκία και ο κίνδυνος να απολέσει οφέλη, λόγω της επεκτατικής της πολιτικής, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες αλλαγής της δικής της στάσης, με ταυτόχρονη ενίσχυση των προϋποθέσεων για εξεύρεση δημοκρατικής και βιώσιμης λύσης στο Κυπριακό. Ίδωμεν...

*Δρ. Διεθνών Σχέσεων