Για ποιο λόγο η Τουρκία θέλει διάλογο εκτός Ηνωμένων Εθνών

του Γιάννου Χαραλαμπίδη *

Έψαξαν να βρουν το λάθος στη Νέα Υόρκη και να δώσουν το φιλί της ζωής σε μια διαδικασία, η οποία έχει αποτύχει. Είναι νεκρή. Εάν, δε, την αναστήσουν, θα συνιστά έναν Φράνκενσταϊν. Τον Φράνκενσταϊν του Γκουτέρες, αφού στηρίζεται στις δικές του παραμέτρους. Και το προϊόν του θα είναι εξίσου τραγικό. Είναι άλλο πράγμα η Χάρτα και οι αρχές του ΟΗΕ, και άλλο ένα κείμενο ενός Γ. Γραμματέα. Το ξεκαθαρίζουμε, γιατί είναι σημαντικό: Δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη Χάρτα και τις αρχές των Ην. Εθνών.

Ο πυρήνας της Άγκυρας

Όλα αυτά συμβαίνουν, διότι η πολιτική ηγεσία αρνείται να παραδεχτεί ότι την πάτησε όλα αυτά τα χρόνια. Ότι η πολιτική της ομοσπονδίας, για να περάσει από την ουτοπία στον ρεαλισμό, θα πρέπει να γίνουν δεκτοί οι τουρκικοί όροι. Αλλά και αν γίνουν δεκτοί, ή ακόμη και αν η Άγκυρα προβεί σε ελιγμούς και υποτυπώδεις κινήσεις, προκειμένου να υπογραφεί μια ομοσπονδία, αυτή δεν θα είναι η τελική, παρά μόνον η ενδιάμεση λύση. Θα είναι το όχημα της τουρκοποίησης.

Το Κυπριακό δεν είναι πρόβλημα μόνο νομικό, είναι και γεωπολιτικό. Ο πυρήνας του βρίσκεται στην επεκτατική πολιτική της Άγκυρας. Μια πολιτική που δεν έχει μόνον ως στόχο να την αναδείξει, αλλά και να την εμπεδώσει ως περιφερειακή δύναμη. Πίσω από τη νομική πτυχή εμπλέκονται συμφέροντα και κανόνες ισχύος (στρατιωτικές, οικονομικές, ενεργειακές και άλλες μεταβλητές). Όσοι δεν προσφέρουν εναλλακτική στρατηγική και συνεχίζουν σε μιαν αποτυχημένη ομοσπονδιακή διαδικασία, μας οδηγούν στη διχοτόμηση. Ή στον καρπό του Φράνκενσταϊν. 

Πού το πάει η Τουρκία...

Τι λέει, λοιπόν, η Τουρκία διά στόματος Ερντογάν, Τσαβούσογλου και άλλων αξιωματούχων; Πρώτον: Να γίνει ένας διάλογος μακράν του ΟΗΕ, για να αποδεσμευτεί από τα ψηφίσματα και τους κανόνες δικαίου που κρατούν εν ζωή την Κυπριακή Δημοκρατία. Ταυτοχρόνως, ζητά χρονοδιαγράμματα, ενώ η επαναφορά στον ΟΗΕ θα μπορεί να συμβεί στο πλαίσιο μιας διεθνούς διάσκεψης, για να έχει ακόμη και ρόλο επιδιαιτησίας.    

Σημαντικό είναι να ανιχνεύσουμε γιατί η Τουρκία επιδιώκει αυτήν τη φόρμουλα. Υπενθυμίζουμε τι είχε πει ο μακαρίτης Ραούφ Ντενκτάς σε μια συνέντευξή του το 1964 σε Γαλλικό Μέσο. Τόνισε ότι η μεγαλύτερη επιτυχία για τους Ελληνοκύπριους είναι ότι έχουν τον τίτλο ιδιοκτησίας του κράτους επί τη βάσει του ψηφίσματος 186 του 1964 και ότι όταν μιλά η Τουρκία και ο ίδιος για taxim, δηλαδή διχοτόμηση, δεν εννοούν τη διπλή ένωση, αλλά την ομοσπονδία! Τότε, δε, σύμπασα η πολιτική ηγεσία, από τον Μακάριο ώς το ΑΚΕΛ, αφόριζαν την ομοσπονδία, επειδή τη θεωρούσαν μιαν από τις χειρότερες μορφές διχοτόμησης. Εξ ου και οι σχετικές αντιδράσεις όταν ο Υφυπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Αντρέι Γκρομίκο, αναφέρθηκε τον Φεβρουάριο του 1965 σε λύση ομοσπονδίας. Πώς, λοιπόν, εκείνη η μορφή λύσης, που τότε ήταν απαράδεκτη και διχοτομική, έχει καταστεί σημαία επανένωσης; Μήπως, λόγω της εισβολής; Ερώτημα: Η ομοσπονδία σήμερα θα νομιμοποιήσει ή όχι τον πληθυσμιακό, διοικητικό και γεωγραφικό διαχωρισμό της Κύπρου; Εν ολίγοις, θα νομιμοποιήσει την εισβολή και θα επιτύχει αυτό που έλεγε ο Ντενκτάς το 1964, τη διχοτόμηση.

Επειδή όμως η Τούρκοι έχουν κατοχυρώσει την ομοσπονδία, τη χρησιμοποιούν, πλέον, ως εργαλείο διάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας και όχημα προς την πλήρη τουρκοποίηση, αφού πρώτα βάλουν στο περιθώριο τα ψηφίσματα 186, 541 και 550 του ΣΑ του ΟΗΕ, τα οποία αφενός καθορίζουν ότι στην Κύπρο αναγνωρίζεται ένα κράτος, αυτό της Κυπριακής Δημοκρατίας, και αφετέρου καθιστούν σαφές ότι η λεγόμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» δεν αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα. Και αυτά τα ψηφίσματα προκύπτουν από το άρθρο 1 παράγραφος 4 του ΟΗΕ, στο οποίο τονίζεται ρητώς ότι απαγορεύεται η χρήση βίας και παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της εδαφικής ακεραιότητας κράτους-μέλους. Η όποια νομιμοποίηση θα επέλθει, κατά τρόπον ώστε τα όπλα να παράγουν δίκαιο. Και αυτό μπορεί να συμβεί όταν το θύμα, διά της υπογραφής του, αποδεχθεί όπως το ενιαίο σήμερα κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας διχοτομηθεί, ως αποτέλεσμα της εισβολής, σε δύο ισότιμου καθεστώτος συνεταιρικά κρατίδια, εκ των οποίων το ένα θα είναι το ψευδοκράτος.

Η ομιλία του Προέδρου από το βήμα του ΟΗΕ άγγιξε, όπως έπρεπε, πτυχές περιφερειακού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος, αλλά κακώς δεν αναφέρθηκε στην εισβολή και στην κατοχή, καθώς και στη συνεχή παραβίαση της Χάρτας του ΟΗΕ από την Τουρκία. Εάν δεν ζητήσουμε από του βήματος των Ην. Εθνών την αποκατάσταση της παραβιασθείσας εννόμου τάξεως του ενιαίου κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας, την οποία προκάλεσε  η Τουρκία, πού αλλού θα το πράξουμε;

Φυσικό αέριο και το γόητρο του Ερντογάν

Δεύτερον, να σταματήσουν οι έρευνες που διεξάγονται από την Κυπριακή Δημοκρατία, ακόμη και σιωπηρώς,  μέχρι να βρεθεί λύση. Και να γίνει, επίσης, διαμοιρασμός του φυσικού αερίου. Στο πλαίσιο, δε, της λύσης θα πρέπει να προκύψει επανακαθορισμός της ΑΟΖ της Κύπρου σε σχέση με την Τουρκία και το ψευδοκράτος, ενώ θα πρέπει να νομιμοποιηθούν και οι παράνομες σήμερα ενεργειακές συμφωνίες μεταξύ κατοχικών «αρχών» και Άγκυρας. Θα έχουμε μια τριχοτόμηση της κυπριακής ΑΟΖ ή, καλύτερα, νομιμοποίηση της υφιστάμενης παρανομίας που επιβάλλει διά των όπλων και της κατοχής η Άγκυρα, η οποία, ταυτοχρόνως, δεν θα διστάσει να πολυτεμαχίσει την κυπριακή ΑΟΖ  και να ζητήσει την ακύρωση της συμφωνίας μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Αιγύπτου. Διότι, η Άγκυρα υποστηρίζει ότι η ΑΟΖ μεταξύ της ίδιας, της Αιγύπτου και της Κύπρου δεν συμπίπτει με τα όρια της υφιστάμενης ΑΟΖ μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου. Εάν δεν σταματήσουν οι έρευνες της Κυπριακής Δημοκρατίας, η Τουρκία απειλεί ότι θα τρυπήσει εκεί όπου η ίδια θεωρεί ότι εμπίπτει η δική της υφαλοκρηπίδα, τμήματα της οποίας βρίσκονται εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Ήδη έχει βγάλει για σεργιάνι το δικό της γεωτρύπανο, τον «Πορθητή». Η Άγκυρα δεν αποκλείει και το σενάριο παρενόχλησης και απαγόρευσης ερευνών, που διεξάγονται από ξένες εταιρείες για λογαριασμό της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως συνέβη με την ιταλική ΕΝΙ.

Τρίτον, να παραμείνει τουρκικός στρατός στην Κύπρο, ακόμη και στο πλαίσιο Στρατιωτικής Βάσης, προφανώς, στο ανάλογο μοντέλο των Βρετανών, δηλαδή με κυριαρχικά δικαιώματα. Ακόμη όμως και να μη μείνει στρατός στο νησί, η Τουρκία, όπως είπε τις προάλλες ο Ταγίπ  Ερντογάν, μπορεί σε χρόνο ρεκόρ να επέμβει. Γιατί, όμως, να αποποιηθεί τα εγγυητικά της δικαιώματα, όταν είναι ήδη κατοχυρωμένα και όταν δεν έχει κόστος από την κατοχή; Άλλωστε, η Κύπρος είναι ένα από τα τρία μακριά χέρια της Άγκυρας, όπου δηλαδή διαθέτει στρατιωτικές δυνάμεις και Βάσεις. Τα άλλα δύο είναι το Κατάρ και η Σομαλία. Στο σκηνικό προστίθεται και η προσπάθεια για ανάδειξή της ως θαλασσοκράτειρας και η διατήρηση της περιοχής από τη Μαρμαρίδα ώς την Αλεξανδρέττα ως τουρκικής λίμνης. Αυτά είναι μερικά  από τα ουσιαστικά στοιχεία για τα οποία η Άγκυρα θέλει να διατηρήσει στρατό στην Κύπρο. Υπάρχουν ακόμη τρία: 1. Είναι θέμα γοήτρου, όπως είπε ο Ερντογάν, η παρουσία στρατού στην Κύπρο. 2. Είναι θέμα κουλτούρας. Όπως τόνισε στον Πρόεδρο Αναστασιάδη ο Τούρκος ΥπΕξ, Αχμέτ Τσαβούσολγου, σε κατ’ ιδίαν συνομιλία τους μετά την κατάρρευση του Κραν Μοντανά: Δεν μπορεί να συναινέσει στην πλήρη αποχώρηση του τουρκικού στρατού από την Κύπρο, διότι ακόμη και η σύζυγός του, που είναι καθηγήτρια Πανεπιστημίου, δεν θα το δεχθεί. 3. Είναι θέμα εξουσίας και επιβίωσης. Εάν ο Ερντογάν αποδεχθεί πλήρη αποχώρηση στρατού από την Κύπρο, τότε θα ανοίξει νέα φάλια. Οι Κεμαλιστές δεν θα διστάσουν να τον κολλήσουν στον τοίχο για εσχάτη προδοσία, αφού οι δικές τους θέσεις είναι πιο ακραίες από τις δικές του. Γιατί, λοιπόν, ο Τούρκος Πρόεδρος να βάλει στο κεφάλι του νέο μπελά; Του αρκούν οι Κούρδοι και ο Τραμπ.

Διχοτόμηση κυριαρχίας

Τέταρτον, να κατοχυρωθεί η εκ περιτροπής Προεδρία, που θα σημαίνει και τη θεσμική διχοτόμηση σε επίπεδο εκτελεστικής εξουσίας, αλλά και κυριαρχίας. Δηλαδή, η τουρκική πλευρά θέλει και συμβολική και ουσιαστική διχοτόμηση. Και εμείς τι λέμε; Να δώσουμε φυσικό αέριο και αγωγό προς την Τουρκία, για να δεχθεί αποχώρηση στρατού με χρονοδιαγράμματα και εμείς να αναγνωρίσουμε το ψευδοκράτος ως ισότιμο συνιστών κράτος! Η Άγκυρα απαντά ότι δεν θα σας αφήσουμε να εκμεταλλευτείτε το φυσικό αέριο, εάν δεν δεχθείτε του όρους μας και τονίζει προς τις ΗΠΑ και την κ. Λουτ και προς την κάθε κυρία Λουτ τα εξής: Γιατί οι Βρετανοί, που δεν έχουν πληθυσμό, να έχουν Βάσεις στην Κύπρο, και να μην έχει η Τουρκία; Και μας φορτώνουν την ευθύνη, επειδή δεν δεχόμαστε τους όρους τους. Τα θέλουν όλα.

Γιατί φαγώθηκε η κατοχή;

Η απομάκρυνση από τον ΟΗΕ είναι πονηρή, αφού με αυτήν τη φόρμουλα η Τουρκία επιδιώκει το ροκάνισμα και την αποδόμηση της νομικής βάσης στην οποία αναγνωρίζεται  η Κυπριακή Δημοκρατία. Από την άλλην, είναι ψευδαίσθηση ότι ο Γ.Γ. του ΟΗΕ και οι απεσταλμένοι του μπορούν να ενεργήσουν δίκαια και ότι μόνο αυτοί μπορούν να επιλύσουν το πρόβλημα. Αληθές είναι ότι συνιστούν μιαν από τις μεταβλητές επίλυσης του προβλήματος. Οι άλλες είναι εκείνες για τις οποίες επί μακρόν γράφουμε από αυτές τις στήλες, δηλαδή περί συμμαχιών, με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, καθώς και με τη Γαλλία, ακόμη και για αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ, ώστε, για παράδειγμα, αν θέσει βέτο η Τουρκία, να αποκαλυφθεί ότι δεν θέλει λύση και ένταξη στο ίδιο σύστημα ασφάλειας, αλλά τον πλήρη γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό έλεγχο του νησιού. Τώρα, μάλιστα, με τη σύγκρουση Τραμπ - Τουρκίας είναι καλές οι συνθήκες και θα ήταν καλύτερες εάν η ηγεσία μας ήξερε να τις εκμεταλλευθεί.

Οι εκτιμήσεις και οι πολιτικές επί του Κυπριακού ήταν λανθασμένες. Αυτό διαφαίνεται εκ του αποτελέσματος. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μιλώντας από το βήμα του ΟΗΕ την περασμένη Πέμπτη το απόγευμα, δεν ανέφερε τις λέξεις εισβολή και κατοχή. Ούτε τους πρόσφυγες, ούτε τους αγνοουμένους. Λες και είχε επιβληθεί το γλωσσάρι του τουρκικού καλοπιάσματος. Γίνεται απ' όλους αντιληπτό ότι χρειάζεται διπλωματικότητα, η οποία, όμως, δεν σου απαγορεύει όταν μιλάς από το βήμα του ΟΗΕ, στου οποίου τις αρχές θεωρείς ασπίδα κρατικής ύπαρξης, να αναφέρεις την πηγή του προβλήματος και την ανάγκη για την πλήρη αποχώρηση του τουρκικού στρατού κατοχής. Αντί της κατοχής έγινε μνεία στο πολλαπλών ερμηνειών έγγραφο Γκουτέρες. Είναι το ίδιο τροπάρι. Επειδή δεν το θέλουν οι Τούρκοι, σημαίνει ότι είναι καλό για μας. Στην ουσία, η Άγκυρα πάει ένα βήμα μπροστά και εμείς πανηγυρίζουμε, επειδή υιοθετούμε την προηγούμενη τουρκική θέση.

Όταν ο Πρόεδρος δεν μιλά από του βήματος των Ην. Εθνών για την κατοχή του κράτους του, γιατί να μιλούν οι άλλοι; Και ας υποθέσουμε ότι ο Πρόεδρος αναφερόταν στην κατοχή, ποιος θα τον κατηγορούσε και γιατί; Ότι είναι εθνικιστής, ότι δεν θέλει λύση ή ότι είναι ακραίος και επιθετικός, επειδή κατονομάζει την κατοχή και την εισβολή που συνιστούν πράξεις απαράδεκτες και παραβίαση της Χάρτας του ΟΗΕ;  Ή μήπως θα θύμωνε ή Άγκυρα και δεν θα ερχόταν στις συνομιλίες; Ποιος ήταν ο λόγος; 

Ο τρίτος παρατηρητής... 

Ένας τρίτος ξένος και δη νεαρός, αν άκουγε τον Πρόεδρο από το βήμα του ΟΗΕ, θα κατανοούσε μεν ότι στην Κύπρο υπάρχει  πρόβλημα και ότι πρέπει να επιλυθεί, αλλά δεν θα αντιλαμβανόταν ποια είναι η πηγή του, πώς παραβιάζεται η Χάρτα του ΟΗΕ και από ποιον. Εν ολίγοις, αφού δεν το είπε ο Πρόεδρος ως θεσμός, πώς να γίνει αντιληπτόν ότι το Κυπριακό είναι ζήτημα εισβολής και κατοχής και ότι υπεύθυνη είναι η Τουρκία; Διότι είναι άλλο πράγμα να κατονομάζεται η Τουρκία ως κατοχική δύναμη και άλλο να λέει ο Πρόεδρος ότι η Άγκυρα έχει το κλειδί της λύσης. Εάν, δε, από περιέργεια, αυτός ο τρίτος παρατηρητής προσέτρεχε στα ιστορικά γεγονότα και τη νομική πτυχή του Κυπριακού, θα έμενε άφωνος. Διότι, από τη μια θα άκουγε τον Πρόεδρο πολύ ορθά να αναφέρεται σε λύση στο πλαίσιο του ΟΗΕ και στη βάση των αρχών της Ε.Ε., χωρίς εξαρτήσεις, αλλά, από την άλλη, εάν διάβαζε τι έχει συμφωνηθεί μέχρι σήμερα και τι είναι το λεγόμενο κεκτημένο των συνομιλιών, θα διαπίστωνε ότι δεν συμβαδίζει με τις αρχές της Ε.Ε.

Το  «κεκτημένο των συνομιλιών» και  η ομοσπονδία δίνουν τροφή και βάση στην Τουρκία για να επιτύχει πρωτογενές δίκαιο, επί τη βάσει του οποίου τα τετελεσμένα της εισβολής θα κατοχυρωθούν ως τμήμα του ευρωπαϊκού κεκτημένου στην πρακτική της νέας τάξης πραγμάτων, που θα διαλύει το ενιαίο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας και θα το αντικαθιστά  με άλλα δύο συνιστώντα κράτη, εκ των οποίων το ένα θα είναι το ψευδοκράτος. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο τρίτος παρατηρητής θα αντιλαμβανόταν σε τι σύγχυση βρίσκεται η πολιτική ηγεσία της Κύπρου, από αριστερά μέχρι δεξιά. Θα αντιλαμβανόταν ότι κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας και ότι οι Τούρκοι μάς κοροϊδεύουν, εφόσον εμείς δεν δείχνουμε τον απαιτούμενο αυτοσεβασμό. Τα πράγματα θα γίνονταν ακόμη πιο κωμικοτραγικά, όταν αυτός ο τρίτος παρατηρητής κατανοούσε ότι η ομοσπονδία δεν είναι απλώς συνώνυμη της διχοτόμησης, αλλά και τουρκική φόρμουλα λύσης από το 1956. Όπως επίσης θα αντιλαμβανόταν ότι η Τουρκία, εφόσον έχει ισχύ και δεν έχει κόστος από την κατοχή, ούτε καν φραστική, θεωρεί ως δεδομένη τη διχοτόμηση, με ή χωρίς ομοσπονδία, οπότε, για να υπογράψει λύση, θα πρέπει να πάρει κάτι παραπάνω. Αυτός ο τρίτος παρατηρητής θα κατανοούσε αυτό το οποίο δεν κατανοεί η ηγεσία μας στο Κυπριακό: Ότι η Άγκυρα δεν υποχωρεί με εξευμενισμούς. Θα αντιλαμβανόταν γιατί δεν επιλύεται το Κυπριακό.

Η αλαζονεία του Ερντογάν 

Τους λόγους για τους οποίους δεν έχει εξευρεθεί λύση στο Κυπριακό, τους έχουμε αναλύσει πολλάκις, ακόμη και σήμερα. Είναι πρόβλημα μεταβλητών ισχύος. Ψιλά νοήματα για τις ηγεσίες μας. Εφόσον, λοιπόν, ούτε καν την  Τουρκία καταγγέλλουμε, για την τιμή των όπλων, εφόσον δεν υπάρχει σχέδιο Β και εναλλακτική στρατηγική, η αλαζονεία του Ερντογάν και τα συμφέροντα του Ισραήλ μπορούν, κάτω από κάποιες προϋποθέσεις, που είναι συναφείς με την πολιτική των ΗΠΑ, να κρατήσουν ζωντανή την Κυπριακή Δημοκρατία.  Χωρίς, όμως, στρατηγική, ακόμη και αυτή η αισιόδοξη νότα δεν είναι βέβαιον ότι μπορεί να κρατήσει για πολύ...

*Δρ Διεθνών Σχέσεων