Φοίβος Οικονομίδης : «Ο Τίτο, ο Στάλιν και η Ελλάδα»

Η Ομιλία του Φ. Οικονομίδη στις 25.8.2018 στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης στην ημερίδα με θέμα «Ο Τίτο, ο Στάλιν και η Ελλάδα»

Στις 15 Μαΐου 1943 ανακοινώθηκε η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Οι ηγεσίες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας είδαν πολύ θετικά αυτή την απόφαση. Στις 24 Μαΐου ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Κόρντελ Χαλ σε συνέντευξη Τύπου δήλωσε ότι "η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι ένα καλοδεχούμενο νέο. Η εξάλειψη αυτής της οργάνωσης από τη διεθνή ζωή και η παύση αυτού του τύπου της δραστηριότητας στην οποία αυτή η οργάνωση έχει στο παρελθόν αναμειχθεί, είναι βέβαιο ότι θα προωθήσει ένα μεγαλύτερο βαθμό εμπιστοσύνης μεταξύ των Ηνωμένων Εθνών... όπως και την επιτυχημένη μεταπολεμική κοινή δέσμευση".(1)
Με την ευκαιρία της διάλυσης της ΚΔ ο Στάλιν παραχώρησε συνέντευξη στον ανταποκριτή του βρετανικού πρακτορείου ειδήσεων "Ρόιτερς" στη Μόσχα. Στο σχετικό δημοσιογραφικό ερώτημα, ο Στάλιν απάντησε γραπτώς ότι "η διάλυση της ΚΔ είναι ορθή και επίκαιρη γιατί διευκολύνει την οργάνωση της κοινής επίθεσης όλων των φιλελεύθερων λαών εναντίον του κοινού εχθρού - του Χιτλερισμού" και ακόμα ότι "αφήνει έκθετη τη συκοφαντία των αντιπάλων του κομμουνισμού μέσα στο εργατικό κίνημα,ότι τα κομμουνιστικά κόμματα στις διάφορες χώρες δρουν δήθεν όχι προς το συμφέρον των λαών τους αλλά κατόπιν οδηγιών από το εξωτερικό".(2)

Η διάλυση της ΚΔ φάνηκε να είναι ο επίσημος ενταφιασμός της ρομαντικής ιδέας των μπολσεβίκων για την παγκόσμια επανάσταση και η απόκλιση προς τη ρεαλιστική θέση της αποδοχής των σφαιρών επιρροής. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η σοβιετική ηγεσία, πρωτοστατώντας στην ίδρυση της "Πανσλαβικής Επιτροπής", αμέσως μετά τη γερμανική εισβολή στο σοβιετικό έδαφος, έθεσε ως προτεραιότητα του δικού της αγώνα εναντίον του Άξονα, την ενότητα των σλαβικών λαών. Στο βάθος αυτή η απόφαση έκρυβε και τη σοβιετική στρατηγική να επεκτείνει την επιρροή της, μετά το τέλος του πολέμου, μεταξύ των άλλων, στις σλαβικές χώρες όπως ήταν η Γιουγκοσλαβία, η Πολωνία, η Βουλγαρία, η Τσεχοσλοβακία.
Το παρτιζάνικο κίνημα με αρχηγό τον Τίτο στη Γιουγκοσλαβία, έλαβε σημαντικές διαστάσεις και η Σοβιετική Ένωση θεώρησε τη γιουγκοσλαβική αντίσταση ως το σοβαρότερο εν όπλοις σύμμαχό της στο σλαβικό χώρο, στη διάρκεια του πολέμου.
Το Φεβρουάριο του 1944, με αφορμή την 26η επέτειο από την ίδρυση του Κόκκινου Στρατού η ηγεσία του ΚΚΣΕ χαιρέτησε κάνοντας ειδική μνεία στους "ανδρείους πατριώτες της Γιουγκοσλαβίας". "Ο αγώνας σας-συνέχισε ο χαιρετισμός- για την ελευθερία και ανεξαρτησία της χώρας σας αποτελεί παράδειγμα όλων των σκλαβωμένων λαών της Ευρώπης. Ζήτω ο ηρωικός αγώνας της Γιουγκοσλαβίας και ο γενναίος της Απελευθερωτικός Στρατός που μάχεται με αυτοθυσία ενάντια στους φασίστες εισβολείς... Ζήτω η ενότητα εν όπλοις των σοβιετικών λαών".(3)
Η ανάδειξη του Γιόσιπ Μπροζ στην ηγεσία του ΚΚΓ είχε οπωσδήποτε την έγκριση του Στάλιν. Ο Τίτο είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην ΚΔ ιδιαίτερα στο βαλκανικό τμήμα της, όπως και στην ενίσχυση των Διεθνών Ταξιαρχιών στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου όπου πολλοί γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές είχαν ενταχθεί στις γραμμές τους.
Η συμπόρευση και ο συντονισμός Στάλιν-Τίτο στη διάρκεια του πολέμου, έδειχναν να είναι περισσότερο από εμφανείς. Όμως η σχέση των δύο ηγετών δεν είχε πάρει την τελική της μορφή. Τον Οκτώβριο του 1943, λίγους μήνες μετά τη διάλυση της ΚΔ, ο Βρετανός υπουργός των Εξωτερικών Άντονι Ίντεν έφθασε στη Μόσχα και συνομίλησε με τον στρατάρχη Στάλιν για τις ελληνικές εξελίξεις. Ο Στάλιν απάντησε ότι "δεν ενδιαφέρεται για την Ελλάδα και ότι δεν έχει επαφές με το ΕΑΜ".
Στο δρόμο της επιστροφής για το Λονδίνο, ο Ίντεν, πέρασε από το Κάιρο και ενημέρωσε σχετικά τον πρωθυπουργό της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, Εμμανουήλ Τσουδερό. Προς το τέλος της συνάντησης ο Ίντεν είπε στον Τσουδερό ότι η Ρωσία που "κάμνει τας μεγαλυτέρας θυσίας δι' απελευθέρωσιν Ευρώπης φυσικόν είναι ασκήσει ανάλογον επιρροήν" στο μεταπολεμικό κόσμο.(4)
Πριν την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου κανένας κοινωνικός προφήτης δεν μπόρεσε να προβλέψει τη μεγάλη ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα της αντιστασιακής δράσης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που είχε σαφή αριστερό προσανατολισμό και μια έντονη ρομαντική διάθεση για τη Σοβιετική Ένωση ως του κύριου πρωταγωνιστή του αγώνα εναντίον της χιτλερικής Γερμανίας στην Ευρώπη και ως τη πατρίδα του σοσιαλισμού, του νέου κοινωνικού συστήματος που απλωνόταν στον κόσμο.
Η μεγάλη άνοδος του αντιστασιακού κινήματος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, χωρίς να έχει δεχθεί οποιαδήποτε υλική ενίσχυση από τους Ρώσους, σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί προς τους παρτιζάνους του Τίτο, ενδυνάμωνε τη διαπραγματευτική δύναμη του Στάλιν απέναντι στον Τσόρτσιλ που εκδήλωνε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Με τη σειρα του ο Τίτο, κατανοούσε όλο και περισσότερο ότι η ανάπτυξη του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην Ελλάδα, εξελισσόταν σ' ένα χρήσιμο ατού στα χέρια του, στον αγώνα δρόμου με τους Άγγλους για την κατάκτηση της εξουσίας στη Γιουγκοσλαβία και τις διαπραγματεύσεις μαζί τους.
Βαθμιαία από τα τέλη της άνοιξης του 1943, η αγγλική πολιτική άρχισε να προσανατολίζεται προς μια ευρύτερη συνεργασία με τον Τίτο, που κέρδισε έδαφος στη Γιουγκοσλαβία, εγκαταλείποντας το φιλομοναρχικό Ντράζα Μιχαήλοβιτς. Η υλική ενίσχυση των παρτιζάνων του Τίτο δεν ήταν ανιδιοτελής. Οι Άγγλοι με τη σειρά τους ζητούσαν κάποια ανταλλάγματα από τον Τίτο.
Το άνοιγμα του Τσόρτσιλ προς τους γιουγκοσλάβους παρτιζάνους, είχε βέβαια τη δική του σημασία και φαινομενικά ήταν μια προσπάθεια προσέγγισης της ΕΣΣΔ στο βαλκανικό χώρο, αν και στο βάθος, διακριτικά, στόχευε να υπονομεύσει όσο αυτό ήταν δυνατό, τις σχέσεις Στάλιν-Τίτο.
Στις αρχές Μαΐου του '44, σε συνάντηση του Τσόρτσιλ με βρετανούς απεσταλμένους στην κατεχόμενη Γιουγκοσλαβία συμφωνήθηκε ότι "θα πρέπει να ενθαρρυνθεί ο Τίτο να είναι όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητος από τη Σοβιετική Ένωση" και ότι " θα πρέπει να επιβάλλουμε στον Τίτο να αποφύγει την ενθάρρυνση του ΕΑΜ στην Ελλάδα".(5)
Το Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, στα ελληνικά βουνά, είχε ιδρυθεί η ΠΕΕΑ. Ο Τίτο χαιρέτησε θερμά τη σύστασή της και αναγγέλθηκε ότι θα υπάρξει ανταλλαγή αντιπροσώπων μεταξύ των Ελλήνων και Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων. Ο Αντρέας Τζήμας , μέλος της ηγεσίας του ΚΚΕ, θα φτάσει στο αρχηγείο του Τίτο, ενώ αντίθετα Γιουγκοσλάβος μόνιμος αντιπρόσωπος, στο στρατηγείο του ΕΛΑΣ ή στην έδρα της ΠΕΕΑ δε θα φτάσει ποτέ.
Ο Τζήμας προσδιόρισε την άφιξή του στο νησί Βις κατά τις 22 Ιουνίου 1944 και από την πολύμηνη παραμονή του στη Γιουγκοσλαβία, τις επαφές του με τον Τίτο και άλλα στελέχη της ηγεσίας των γιουγκοσλάβων παρτιζάνων συμπέρανε ότι "όσο η συνεργασία Άγγλων και Γιουγκοσλάβων προχωρούσε ομαλά, τόσο η αναγκαιότητα σχέσεων των Γιουγκοσλάβων μαζί μας απωθούνταν σε δεύτερη μοίρα. Όταν οι σχέσεις αυτές διαταράσσονται, τότε η αναγκαιότητα των σχέσεων και της στενής συνεργασίας πρόβαλε πολύ επιτακτική. Και στην μία περίπτωση όμως και στην άλλη, εμείς μένουμε για τους Γιουγκοσλάβους το κύριο ατού, που κατάλληλα χρησιμοποιώντας το, επιτυγχάνουν ένα σωρό παραχωρήσεις από τους Άγγλους και την τελική τους επικράτηση... Είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως η μαζικότητα του δικού μας κινήματος, η δύναμη και αντοχή του, η ικανότητά μας για ελιγμούς, είναι εκείνη που περισσότερο από κάθε άλλο βοήθησε στην επικράτηση και στερέωση" του Τίτο "στη Γιουγκοσλαβία και αυτό για όλη την περίοδο του 1943-1950".(6)
Ο Τσόρτσιλ ζήτησε τη βοήθεια της ΕΣΣΔ και του Τίτο για να επιβάλλει την πολιτική του στο ελληνικό αριστερό αντιστασιακό κίνημα που η επιρροή του ανέβαινε σταθερά στο εσωτερικό της χώρας. Ήταν προφανές ότι η βοήθεια εκ μέρους του Στάλιν και του Τίτο προς τους Άγγλους δε θα δινόταν χωρίς ανταλλάγματα.Ο Στάλιν και ο Τίτο επιβεβαιώνουν στην πράξη ότι το ελληνικό αριστερό αντιστασιακό κίνημα τούς επιτρέπει να μιλούν από μια θέση ισχύος στις διεθνείς τους σχέσεις.
Οι Σοβιετικοί και οι Γιουγκοσλάβοι παρτιζάνοι συντονίζονται σε μεγάλο βαθμό στη διάρκεια του Πολέμου, απέναντι στο ελληνικό ζήτημα, όπως το περιγράφει επιγραμματικά ο Γιάννης Ζέβγος στο ημερολόγιό του: " Ζητάμε υλικά εφόδια, πολιτική ενίσχυση από Τίτο και Σοβιετική Ένωση. Γιουγκοσλάβοι και Σοβιετικοί δεν μας στέλνουν ούτε ένα φυσίγγι. Ούτε λέξη ούτε για το ΕΑΜ οι σταθμοί τους. Το ευρύτερο συμφέρον επικρατεί"(7)
Στη διάρκεια των Δεκεμβριανών ο Στάλιν και ο Τίτο συντονίζονται, ενθαρρύνοντας την ένοπλη αντίσταση του ΕΛΑΣ στη βρετανική επέμβαση για ένα χρονικό διάστημα. Τις μέρες των Δεκεμβριανών ο Τίτο θα δηλώσει σε ελληνική αντιπροσωπία στο Βελιγράδι ότι "αγώνας Ελλάδας (ΕΛΑΣ) είναι αγώνας των Βαλκανίων".(8)
Εκείνο που ήταν πολύ δύσκολο να γίνει αντιληπτό στη διάρκεια του πολέμου ήταν ότι η σοβιετική πολιτική δε συνέπιπτε απόλυτα με την πολιτική του Τίτο. Οι δύο πλευρές είχαν ταυτόσημες απόψεις σε πολλά θέματα , συνεργάζονταν στενά, αλλά οι θέσεις τους δεν συνέπιπταν σε όλα. Η καθεμιά πλευρά προσπαθούσε να προωθήσει το δικό της εθνικό συμφέρον.
Ο Τίτο στο βάθος δεν αποδεχόταν τη θέση ότι θα έπρεπε να ακολουθεί πιστά κάθε υπόδειξη του σοβιετικού κόμματος. Φιλοδοξούσε να ξετυλίξει τη δική του αυτόνομη πολιτική για να εδραιώσει μια ισχυρή ομόσπονδη μελλοντική Γιουγκοσλαβία, που είχε ως προϋπόθεση την οικονομική της ανάπτυξη. Σε συναντήσεις που είχε στη Γιουγκοσλαβία, στη διάρκεια του πολέμου, με Άγγλους και Αμερικανούς απεσταλμένους, ο Τίτο τούς εμπιστεύθηκε την επιθυμία της χώρας του να μπορέσει να παίξει έναν αυτόνομο ρόλο στον μεταπολεμικό κόσμο και να λειτουργήσει ως μια γέφυρα μεταξύ Δύσης και Ανατολής ευελπιστώντας παράλληλα στη δυτική οικονομική βοήθεια.(9)
Η ηγεσία του ΚΚΕ βρέθηκε ανάμεσα στις συμπληγάδες της σοβιετικής και γιουγκοσλάβικης πολιτικής που δε συνέπιπταν και καθεμιά προσπαθούσε να χρησιμοποιήσει το ελληνικό αριστερό κίνημα για να πετύχει τους εθνικούς της στόχους. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας οι διαφορές Στάλιν-Τίτο περί το ελληνικό πρόβλημα, άρχισαν να διαφαίνονται. Ο Γιουγκοσλάβος πρεσβευτής στη Μόσχα ενημέρωσε τον Τίτο ότι σε συνομιλία του με τον Μόλοτοφ διαπίστωσε ότι οι Σοβιετικοί έβλεπαν θετικά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Αντίθετα το ΝΟΦ (το Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο) των σλαβομακεδόνων της Ελλάδας που ιδρύθηκε στα Σκόπια την άνοιξη του '45 και βαθύτερα εξέφραζε την πολιτική του Τίτο, καταδίκασε τη συμφωνία της Βάρκιζας ως "προδοτική'. Η σοβιετική ηγεσία υπέδειξε τη συμμετοχή του ΚΚΕ στις εκλογές του Μαρτίου 1946 στην Ελλάδα. Ενώ αντίθετα, το ΝΟΦ κάλεσε σε "μποϊκοτάρισμα" των εκλογών μια θέση που ακολούθησε και ο Ζαχαριάδης προτείνοντας την αποχή.
Είναι πρωταρχικά ο Τίτο που ενθαρρύνει τις επαναστατικές διαθέσεις του Ζαχαριάδη. Όπως θα τονίσει ο αρχηγός του ΚΚΕ, μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, η έναρξη του ένοπλου αγώνα, εντός του 1946, στηρίχθηκε "κυρίως στη Γιουγκοσλαβία". Οι Γιουγκοσλάβοι κομουνιστές "συμφώνησαν μαζί μας, με τη γραμμή μας και μας υποσχέθηκαν ολόπλευρη υποστήριξη" .(10)
Ο ίδιος ο Τίτο πρόβαλλε τη θέση ότι είχε υπάρξει ο κύριος υποστηρικτής του ένοπλου αγώνα(1946-1949) του ΔΣΕ. H ανάπτυξη του ανταρτικού κινήματος στα ελληνο-γιουγκοσλαβικά, ελληνο-αλβανικά και ελληνο-βουλγαρικά σύνορα είχε και τη σημασία υπεράσπισης των νώτων , των βαλκανικών Λ.Δ. Όταν έχει πλέον καταγγελθεί η γιουγκοσλαβική πολιτική από την Κομινφόρμ, ο Τίτο θα γράψει στο Ζαχαριάδη: "Κατά το 1946-1947 εσείς ελάβατε βοήθεια αποκλειστικά από την Ομόσπονδη Λαϊκή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Μονάχα όταν φάνηκαν τα πρώτα επιτυχή αποτελέσματα του αγώνα του λαού της Ελλάδας εναντίον των αγγλοαμερικάνων ιμπεριαλιστών, μονάχα όταν και στην πράξη αποδείχθηκε η ορθότητα και το πραγματοποιήσιμο της προοπτικής της ένοπλης αντίστασης στην ξένη επέμβαση στην Ελλάδα, η ΕΣΣΔ και οι υπόλοιπες χώρες της Λ.Δ. άρχισαν στο τέλος του 1947 να σας βοηθούν, όμως και τότε λιγότερο από ότι μονάχη η Ομόσπονδη Λαϊκή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας"(11)
Αυτό ήταν μόνο εν μέρει αληθινό γιατί ο Στάλιν είχε δώσει την έγκρισή του για μια περιορισμένη ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα στην Ελλάδα.Με τη διαμάχη Στάλιν-Τίτο, άμεσα ή έμμεσα, συνδεόταν και το ελληνικό ζήτημα.
Ο Στάλιν φαινόταν να πιστεύει ότι οι Γιουγκοσλάβοι χρησιμοποιούσαν το ελληνικό ανταρτικό κίνημα για την ευόδωση της δικής τους πολιτικής. Από τις πληροφορίες που έφθαναν στη Μόσχα, ο Στάλιν είχε καταλήξει ότι κάτι συνέβαινε στα Βαλκάνια με πρωτοβουλία του Τίτο, που δε γνώριζε επακριβώς η ΕΣΣΔ.
Στα τέλη του 1947, αρχές του '48, οι Γιουγκοσλάβοι προωθούσαν ένα σχέδιο ενσωμάτωσης της Αλβανίας σε μια Ομοσπονδία υπό την ηγεσία του Τίτο. Την ίδια περίοδο ο Στάλιν ζήτησε την άφιξη Γιουγκοσλάβου απεσταλμένου στη Μόσχα. Ο Τζίλας έφθασε στη σοβιετική πρωτεύουσα και ο Στάλιν μίλησε για προσπάθεια των Γιουγκοσλάβων να απορροφήσουν την Αλβανία.
Στις 17 Ιανουαρίου του '48, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Δημητρόφ, δήλωσε δημόσια ότι μελλοντικά θα μπορούσε να υπάρξει μια Ομοσπονδία της Ανατολικής Ευρώπης όπου θα είχε θέση "πιθανόν και η Ελλάδα".
Ο Στάλιν αντέδρασε και σε μήνυμά του προς το Δημητρόφ χαρακτήρισε τις δηλώσεις του "βιαστικές και απερίσκεπτες".(12) Πολύ σύντομα ο Στάλιν κάλεσε στη Μόσχα για διαβουλεύσεις τη γιουγκοσλάβικη και βουλγάρικη ηγεσία. Ο Τίτο προφασίσθηκε λόγους υγείας και στη θέση του έφθασε ο Κάρντελ, επικεφαλής της γιουγκοσλάβικης αντιπροσωπείας.
Το βράδυ της 10ης Φεβρουαρίου 1948 πραγματοποιήθηκε η συνάντηση στο Κρεμλίνο, μεταξύ της σοβιετικής, βουλγαρικής και γιουγκοσλαβικής ηγεσίας. Το ελληνικό φαινόταν να είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα της συνάντησης. Η σοβιετική κυβέρνηση είχε πληροφορηθεί "τυχαία" ότι στα τέλη Ιανουαρίου θα εισήρχετο στην Αλβανία μια γιουγκοσλάβικη μεραρχία στην περιοχή των ελληνο-αλβανικών συνόρων με τη δικαιολογία "να αποτρέψει ενδεχόμενη ελληνική επίθεση" για κατάληψη της Βορείου Ηπείρου. Ο Τίτο δεν είχε ενημερώσει σχετικά τους Σοβιετικούς.
Ο Στάλιν εξήγησε ότι ο "αλβανικός κόμβος" είναι το πιο ασθενές σημείο του σοβιετικού μπλοκ. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ στα ελληνο-αλβανικά σύνορα έμοιαζαν και ως μια δύναμη προφυλακής και υπεράσπισης της Αλβανίας. Ο Στάλιν έφερε το θέμα της Ελλάδας ρωτώντας τον Κάρντελ: "Εάν οι Έλληνες αντάρτες ηττηθούν, εσείς θα αρχίσετε πόλεμο;..Πιστεύετε πραγματικά ότι η εξέγερση στην Ελλάδα έχει κάποια πιθανότητα επιτυχίας;.. Εσείς και οι Έλληνες κομμουνιστές ζείτε σ' έναν ονειρικό κόσμο που δημιουργεί πολιτικές δυσκολίες για εμάς τους υπόλοιπους". Όμως δεν έκλεισε την πόρτα στον αγώνα του ΔΣΕ και ευχήθηκε για τη νίκη του, αλλά ο ίδιος αμφέβαλλε γι' αυτή.(13)
Μετά την επιστροφή της γιουγκοσλάβικης αντιπροσωπείας από τη Μόσχα, ο Ζαχαριάδης κλήθηκε να έρθει στο Βελιγράδι. Στο μεταξύ είχε φτάσει στην γιουγκοσλάβικη πρωτεύουσα ο Ιωαννίδης, οπότε και λύθηκαν "ικανοποιητικά" μια σειρά ζητημάτων που αφορούσαν τις ανάγκες του ΔΣΕ "σε υλικά και τρόφιμα και χρόνο μεταφοράς τους".
Ο Ζαχαριάδης έφθασε στο Βελιγράδι στις 21 Φεβρουαρίου και συναντήθηκε με τον Τίτο την ίδια μέρα. Στη συνάντηση συμμετείχαν ο Κάρντελ, ο Τζίλας και ο Ράνκοβιτς. Πλάι στο Ζαχαριάδη ήταν ο Ιωαννίδης. Οι Γιουγκοσλάβοι που ανησυχούν για παύση της ανταρτικής δράσης με πιθανή υπόδειξη του Στάλιν, επιθυμούν μια νέα επίσκεψη του Ζαχαριάδη στη Μόσχα για να κατασιγάσει τις σοβιετικές αμφιβολίες.
Όπως αναφέρει ο Ιωαννίδης στο ημερολόγιό του κατά τη συνάντηση των ηγεσιών ΚΚΓ και ΚΚΕ "μιλήσαμε για το ζήτημα του Παππού (Στάλιν). Δηλώσαμε ότι θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας και μονάχοι μας. Ο Νίκος είπε ότι δε βλέπει το λόγο να ζητήσει να δει τον Παππού και ότι θα προσπαθήσουμε να του αποδείξουμε ότι δεν έχει δίκιο. Φάγαμε και φύγαμε με τη διαβεβαίωση πως θα μας βοηθήσουν".(14)
Στις 15 Ιουνίου 1948 ο Ζαχαριάδης για πρώτη φορά, λίγες ημέρες πριν την καταγγελία του Τίτο από την Κομινφόρμ ενημέρωσε τον Στάλιν για συγκεκριμένες επαφές ΚΚΕ και ΚΚΓ που είχαν συμβεί κατά το παρελθόν. Στο γράμμα που έστειλε ο Ζαχαριάδης, άφησε να εννοηθεί ότι είχαν γίνει κάποιες συνομιλίες με τον Τίτο και περί τη σοβιετική ηγεσία. Κάποια στιγμή ο Τίτο είχε πει στο συνομιλητή του ότι "φαίνεται πως ο σύντροφος Στάλιν δεν έγινε οπορτουνιστής". Ο Ζαχαριάδης έχοντας συνείδηση ότι δεν είχε ενημερώσει έγκαιρα για ορισμένες ιδιαίτερες επαφές με τον Τίτο, έγραψε προς τη σοβιετική ηγεσία ότι " εγώ προσωπικά πρέπει να παραδεχτώ ότι έκανα σοβαρό πολιτικό λάθος που δεν σας ενημέρωσα" νωρίτερα.(15)
Ο Στάλιν είχε πλέον αποδείξεις ή σοβαρές ενδείξεις ότι ο Τίτο προσπαθούσε να επηρεάσει τόσο το Ζαχαριάδη όσο και το Δημητρόφ ώστε να τους προσεταιρισθεί στη δική του ανεξάρτητη πορεία.
Ο Τίτο στη συνάντηση του Φεβρουαρίου με το Ζαχαριάδη και τον Ιωαννίδη προέτρεψε για περισσότερο "επιθετικό" πνεύμα από το ΔΣΕ και τόνισε ότι οι Έλληνες αντάρτες έχουν "μεγαλύτερη αξία απ' ότι όλοι οι βουλευτές των κομμουνιστών στη Γαλλία". Και όμως λίγο καιρό πριν, τις πρώτες μέρες του Γενάρη, σε συνάντησή του με τον Αμερικανό πρεσβευτή στο Βελιγράδι Κάβεντις Κάνον, ο Τίτο είχε δηλώσει στο συνομιλητή του ότι " δεν θα κάνουμε κάτι δραματικό ή να εμπλακούμε σε οποιαδήποτε περιπέτεια" προς χάρη του ελληνικού ζητήματος..."Ναι, γνωρίζω ότι εσείς οι Αμερικανοί ανησυχείτε, σχετικά με την επέκταση του κομμουνισμού σε νέες εδαφικές περιοχές, αλλά μην ξεχνάτε ότι το κύριο εθνικό καθήκον είναι η εσωτερική μας ανάπτυξη και γι' αυτό το σκοπό χρειαζόμαστε ειρήνη"(16).
Ο Τίτο ακολουθούσε μια διπλή πολιτική τακτική. Το άνοιγμα του Τίτο προς τη Δύση τού απέφερε πολύ σοβαρά οικονομικά ανταλλάγματα τα οποία προσδοκούσε από καιρό, για την ανόρθωση της νέας ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας. Σε ανταπόδοση εγκατέλειψε τους Έλληνες αντάρτες. Δεν επρόκειτο για μια αναγκαστική απόφαση. Η σκέψη της μελλοντικής συνεργασίας με τη Δύση είχε ήδη ωριμάσει από καιρό στο μυαλό του Γιουγκοσλάβου ηγέτη, τουλάχιστον από την περίοδο της κατοχής. Το σύνθημα του Ζαχαριάδη, τις πρώτες μέρες του '48: " Όλοι στ' άρματα, όλα για τη νίκη" που σήμαινε την απόφαση για την ολοκληρωτική επαναστατική εξέγερση, έπεσε στο κενό όχι μόνο από τους γιουγκοσλάβικους ελιγμούς, αλλά και από τη "σοβιετική επίθεση ειρήνης" που ήλθε στο φως της ημέρας την άνοιξη εκείνης της χρονιάς.
Η ΕΣΣΔ πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση την ειρήνευση στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την αναγνώριση των εδαφικών συνόρων των Βαλκανικών Λαϊκών Δημοκρατιών, ιδιαίτερα της Αλβανίας, που ο Στάλιν θεωρούσε για διάφορους λόγους, ως τον αδύναμο κρίκο του στρατοπέδου του. Η διαμάχη Στάλιν -Τίτο, που δημοσιεύθηκε στα τέλη Ιουνίου 1948, έδωσε φτερά στους Αμερικανούς που θεώρησαν ότι η σύγκρουση μεταξύ ΕΣΣΔ και Γιουγκοσλαβίας, ήταν το πρώτο μεγάλο ρήγμα του σταλινικού στρατοπέδου. Αλλά και η ελληνική κυβερνητική πλευρά είδε πολύ θετικά τη διάσπαση της ενιαίας στάσης ΕΣΣΔ-Γιουγκοσλαβίας απέναντι στην Ελλάδα. Ενίσχυσε την πεποίθησή της, όπως και των Αμερικανών, ότι θα μπορούσε τελικά να επικρατήσει επί του πεδίου της μάχης, πετυχαίνοντας μια αποφασιστική νίκη.
Ο ΔΣΕ, αν και αρχικά, μετά τη διαμάχη Στάλιν-Τίτο, πολέμησε καλά στο Γράμμο και το Βίτσι, μέσα στο 1948, βαθμιαία, η νέα διεθνής κατάσταση που δημιουργήθηκε, λειτούργησε αρνητικά από πολλές απόψεις για το μέλλον του, παράλληλα με τις εσωτερικές του αδυναμίες.
Αξίζει να αναφερθούμε λίγο συνοπτικά και στο Μακεδονικό ζήτημα που συνδέεται με την απόφαση του Τίτο να δημιουργήσει Μακεδονικό κράτος στο πλαίσιο της Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας, με τη σύμφωνη γνώμη του Στάλιν.
Στην προσπάθεια της ΕΣΣΔ να βρεθεί ένας συμβιβασμός με τον αγγλοσαξονικό κόσμο έπρεπε να γίνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις που αφορούσαν και το Μακεδονικό. Το παλιότερο σύνθημα της ΚΔ για "ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη"που είχε ακολουθήσει και το ΚΚΕ μέχρι το Δεκέμβριο του 1935 έπρεπε στην πράξη ν' αναβληθεί.
Το ΚΚΕ στο 6ο συνέδριό του είχε αντικαταστήσει το σύνθημα για ανεξάρτητη Μακεδονία με την "ισοτιμία των εθνικών μειονοτήτων" στα πλαίσια της Ελλάδας. Αλλά όμως βαλκανικά ΚΚ είχαν άλλη γνώμη.
Το φθινόπωρο του 1944 ο Κόκκινος Στρατός προελαύνοντας πέρασε στο βουλγαρικό έδαφος. Η Βουλγαρία παραδόθηκε αμαχητί. Ο βουλγάρικος στρατός πέρασε υπό σοβιετική διοίκηση. Βουλγαρικά στρατεύματα κατέχουν την ελληνική Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, κατά συνέπεια πρόκειται για εδαφικές περιοχές που βρίσκονται πλέον υπό σοβιετική διοίκηση.
Μετά τις συνομιλίες Στάλιν-Τσόρτσιλ στη Μόσχα, τον Οκτώβριο του '44, τα βουλγαρικά στρατεύματα στην Ελλάδα θα διαταχθούν από τους σοβιετικούς να αποχωρήσουν. Ο Τίτο εκών άκων οφείλει να συμμορφωθεί. Βαθμιαία γίνεται αντιληπτό και από τον Τίτο ότι δεν μπορεί να διεκδικεί την ελληνική Μακεδονία που έχει καταχωρηθεί στο χώρο της δυτικής επιρροής και παράλληλα να προσδοκά οικονομική βοήθεια από τη Δύση.
Διεκδίκηση της ελληνικής Μακεδονίας από τους Γιουγκοσλάβους σήμαινε βαθύτερα αμφισβήτηση της εδαφικής επικράτειας του σχηματιζόμενου δυτικού μπλοκ και διεκδίκηση από την Ελλάδα της Βορείου Ηπείρου ή βουλγαρικών και γιουγκοσλαβικών συνοριακών περιοχών σήμαινε αμφισβήτηση της εδαφικής επικράτειας του σχηματιζόμενου σοβιετικού μπλοκ.
Στη διάρκεια του Παγκοσμίου Πολέμου είχε ξεσπάσει μια σοβαρή διαμάχη μεταξύ του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και των γιουγκοσλάβων παρτιζάνων περί το Μακεδονικό.
[Στις 20 Οκτωβρίου 1943 ιδρύθηκε το ΣΝΟΦ (Σλαβομακεδόνικο Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο), στις τάξεις του ΕΛΑΣ, με κύριο στόχο την εξάλειψη της βουλγαρικής επιρροής στο χώρο των σλαβομακεδόνων της Ελλάδας. Σε σχετικά σύντομο χρόνο ανώτερα στελέχη του ΣΝΟΦ συνελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ κατηγορούμενα για αυτονομιστική δράση. Η οργάνωση διαλύθηκε]. Αποκορύφωμα των διαφορών ΚΚΕ-ΚΚΓ υπήρξε η διαφυγή το φθινόπωρο του '44 δύο σλαβομακεδονικών ταγμάτων του ΕΛΑΣ, της Φλώρινας-Καστοριάς και της Έδεσσας, στη Γιουγκοσλαβία, όπου και εντάχθηκαν στις γραμμές των γιουγκοσλάβων παρτιζάνων. Ο ΕΛΑΣ απάντησε με πολύ σκληρή γλώσσα.
Η ίδρυση του ΝΟΦ,την άνοιξη του '45 στη Γιουγκοσλαβία αρχικά δημιούργησε προβλήματα στο ΚΚΕ που ακολουθούσε τη συμφωνία της Βάρκιζας.Αλλά οι επαναστατικές διαθέσεις του Ζαχαριάδη, οδήγησαν στη συμφωνία του ΚΚΕ με το ΚΚΓ, τον Οκτώβριο του '46, για την ένταξη του ΝΟΦ στις γραμμές του ΔΣΕ.
Η ανοιχτή διαμάχη Στάλιν-Τίτο προκάλεσε την επιτάχυνση των επαφών της Γιουγκοσλαβίας με τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ελλάδας,που βαθμιαία οδήγησαν τελικά σε μία σχετική ύφεση του Μακεδονικού ζητήματος και αυτό μέχρι τη διάλυση της Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας.Προς χάρη των καλών σχέσεων Ελλάδας-Γιουγκοσλαβίας βραχυχρόνιες εντάσεις περί το Μακεδονικό δεν αργούσαν να ομαλοποιηθούν χωρίς όμως το Μακεδονικό ζήτημα να έχει βρει την οριστική λύση του.

1. Department of State Bulletin, VIII, σ.473. Documents on American Foreign Relations-Europe- Africa and Western Asia, σ.530
2. Επιστολή του Ι. Στάλιν προς τον κ. Χ. Κινγκ ανταποκριτή του Ρόιτερς στη Μόσχα, 29 Μαΐου 1943
3. Φ. Οικονομίδης, Οι Προστάτες, σελ. 14
4. Αρχεία Φόρειν Όφις, FO371/37200, R12294G(Οι Προστάτες, ο.π. σ. 13) -Αρχείο Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών(Α/ΥΠΕΞ, Φάκελλος 46(1944), 46.2, τηλεγράφημα από Λονδίνο 24.12.1943(Το Παγκόσμιο Παιχνίδι στα Βαλκάνια σ. 24)
5. Αρχεία Φ. Όφις, FO371/44290, R7679/G (Οι Προστάτες ο.π.σ.100)
6. Γράμμα Α. Τζήμα προς το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, 22.6.1960
7. Ημερολόγιο Γ. Ζεύγου, 31 Αυγούστου-18 Οκτωβρίου 1944(Μ. Παρτσαλίδης, Διπλή Αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης σ. 234-241)
8. Γράμμα από Βελιγράδι προς Α. Τζήμα, 4.1.1945(από τα γιουγκοσλαβικά αρχεία). Φ. Οικονομίδης, Ο Δεκέμβρης του '44 και η διεθνής σημασία του, σ. 156
9. Το Παγκόσμιο Παιχνίδι,ο.π., σ.92,251-252
10. Κλείσιμο Ν. Ζαχαριάδη, στην 7η Ολομέλεια 1950, Μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 181
11. Κ.Ε. ΚΚ Γιουγκοσλαβίας προς Κ.Ε. του ΚΚΕ, 6.4.1949(Γιουγκοσλαβικά Αρχεία και στα ΑΣΚΙ)
12. Ντρουζκόφ (Στάλιν) για Ιβανόφ (Δημητρόφ), 24.1.1948 (από τα βουλγαρικά αρχεία)
13.Ε. Kardelj, Reminiscences, σ. 107-108
14. Ημερολόγιο Γ. Ιωαννίδη, 2.4.1948 -Αρχείο Τίτο AJBT I-2-A/35, χειρόγραφο πρακτικό συνομιλίας Τίτο, Κάρντελ και Τζίλας με Ζαχαριάδη και Ιωαννίδη 21.2.1948
15. ΑΣΚΙ, Κ.383, φ20/33/55, Γράμμα Κ.Ε. του ΚΚΕ προς την Κ.Ε. του ΚΚΣΕ(στα ρωσικά).[Yπάρχει και στα βουλγαρικά αρχεία]
16. Το Παγκόσμιο Παιχνίδι..ο.π.σ.306

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Φοίβος Ορφέα Οικονομίδης είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης (Paris-1). Πολιτικός επιστήμονας, απόφοιτος του Πολιτικού – Οικονομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Παρακολούθησε μαθήματα πολιτικής, φιλοσοφικής και κοινωνιολογικής σκέψης στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Vincennes (Paris VIII) για αρκετά χρόνια από το Βεργόπουλος, Κ. Τσουκαλάς, Μ. Καβουριάρης, Χ. Λουκόπουλος, Κ. Ζουράρις κ.ά.
Ασχολήθηκε συστηματικά με την αρχειακή ιστορική έρευνα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Υπήρξε ανταποκριτής της Ελευθεροτυπίας στο Παρίσι (1976-1979) και στη συνέχεια δούλεψε για αρκετά χρόνια στην ίδια εφημερίδα στην Αθήνα.

Εργογραφία:
• Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια, Μετρονόμος/Αλφειός, 2015.
• Η επανάσταση στην Ελλάδα, το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι, Λιβάνης, 2011.
• Οι Προστάτες, Η αληθινή ιστορία της Αντίστασης (Ελλάδα και Πολωνία), Κάκτος, 1984· Ορφέας, 1985, 1986, 1990· Ιωλκός, 2008.
• Ο Δεκέμβρης του ’44 και η διεθνής σημασία του, Ορφέας, 2005, ΚΨΜ (ανανεωμένη), 2017.
• Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα, Ορφέας, 1992, 2001.
• Το σύνδρομο του Οδυσσέα, 1η εκδ. Ορφέας 1999, ΚΨΜ 2018.
• Σπύρος ο Θεός, Ορφέας, 1994.
• Η Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους, Ορφέας, 1990.
• Ποτέ δεν θ’ αυτοκτονήσω, Ορφέας, 1987.