Ο Τόσκας και η δεύτερη επιστολή

του Άγγελου Συρίγου

Σύμφωνα με το ανέκδοτο, ο απερχόμενος πρωθυπουργός αφήνει στον διάδοχο του τρεις επιστολές λέγοντάς του να ανοίγει ανά μία κάθε φορά που θα έχει κάποιο εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα. Λίγους μήνες μετά ο νέος πρωθυπουργός αντιμετωπίζει κάποιο σοβαρό πρόβλημα και ανοίγει την πρώτη επιστολή που έγραφε: «κατηγόρησε τους προηγούμενους ότι παρέλαβες καμένη γη», όπερ και εγένετο. Λίγο καιρό μετά ο πρωθυπουργός αντιμετωπίζει ένα δεύτερο πολύ σημαντικό πρόβλημα και ανοίγει τη δεύτερη επιστολή που έγραφε: «κατηγόρησε τον αρμόδιο υπουργό!». Ο πρωθυπουργός στρέφεται εναντίον του αρμοδίου υπουργού και τον απολύει. Περνάει αρκετός καιρός και ο πρωθυπουργός αντιμετωπίζει το τρίτο σοβαρό πρόβλημα της θητείας του. Ανοίγει με αγωνία την τρίτη επιστολή που έγραφε: «ετοίμασε τρεις επιστολές».

Το παλιό κλασικό (και κυνικό) ανέκδοτο ήλθε στην επιφάνεια με όσα συνέβησαν στο Μάτι τις τελευταίες ημέρες. Στην αρχή η κυβέρνηση ξεκίνησε κατηγορώντας τις πολεοδομικές αυθαιρεσίες για την εκατόμβη των νεκρών. Όταν διαπίστωσε ότι αυτό δεν έφτανε, είχαμε μία συνέντευξη Τύπου όπου ο αρμόδιος υπουργός Προστασίας του Πολίτη ενημέρωσε ότι έθεσε στη διάθεση του πρωθυπουργού την παραίτησή του, αλλά ο τελευταίος δεν την έκανε προς το παρόν δεκτή. Υπό την προφανή κατακραυγή της κοινής γνώμης, ο ίδιος ο πρωθυπουργός ανέφερε ότι αναλαμβάνει τελικώς την πολιτική ευθύνη.

Ζούμε σε μία χώρα που οι περισσότεροι είτε δηλώνουν αναρμόδιοι αποφεύγοντας έστω και την υποψία αναλήψεως ευθύνης, είτε κατηγορούν κάποιους άλλους που υποτίθεται ότι ήσαν πλέον αρμόδιοι, είτε σιωπούν κρυπτόμενοι, είτε καλύπτονται πίσω από έγγραφα που είχαν στείλει «εγκαίρως» και τα οποία περιγράφουν ιδανικές καταστάσεις τις οποίες (πάντα κάποιοι άλλοι) θα έπρεπε να δημιουργήσουν. Ενώ ακούγεται θετική η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης εκ μέρους του πρωθυπουργού, τί ακριβώς σημαίνει στην πράξη;

Προφανώς και ο πρωθυπουργός έχει την πολιτική ευθύνη καθ’ ότι κυβερνά τη χώρα. Εάν η δήλωση του περί πολιτικής ευθύνης δεν συνοδεύεται από κάτι πιο συγκεκριμένο όπως την παραίτησή του, σημαίνει ότι περιμένει απλώς να τον κρίνει ο ελληνικός λαός στις επόμενες εκλογές. Αυτό, όμως, είναι το αυτονόητο.

Η έννοια της πολιτικής ευθύνης δεν περιλαμβάνει μόνον τον πρωθυπουργό. Ο τελευταίος έχει τη συνολική πολιτική ευθύνη για τη διακυβέρνηση της χώρας. Η πολιτική ευθύνη περιλαμβάνει και τους αρμόδιους υπουργούς (γι’ αυτό τους λέμε αρμόδιους!). Υπάρχουν και άλλα πολιτικά στελέχη (π.χ. γενικοί γραμματείς) τα οποία έχουν την πολιτική ευθύνη διαχειρίσεως σε συγκεκριμένους τομείς. Όταν είναι κάποιος υπεύθυνος σε έναν τομέα για αρκετά χρόνια και κάτι πάει τόσο στραβά, ώστε να έχουμε εκατόμβη θυμάτων, η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης και η συνακόλουθη παραίτηση είναι αυτονόητες.

Πολιτική ευθύνη σε μία πυρκαγιά;

Διαφορετικά δεν έχουμε πολιτική ευθύνη και πρέπει να αντικαταστήσουμε τους υπουργούς με τεχνοκράτες που απλώς θα ακολουθούν τις οδηγίες εγχειριδίων. Η υποβολή παραιτήσεως και η μη αποδοχή της από τον πρωθυπουργό δεν σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος υπουργός απαλλάσσεται αλλά ότι μοιράζεται πλέον την πολιτική ευθύνη με τον πρωθυπουργό.

Τέλος (επειδή μπορεί να το ακούσουμε κι αυτό στο τέλος) πολιτική ευθύνη δεν έχουν οι υπηρεσιακοί υπάλληλοι (π.χ. ο διοικητής της πυροσβεστικής ή της τροχαίας). Οι τελευταίοι μπορεί να έχουν επιχειρησιακές ευθύνες. Πολιτική ευθύνη έχει το πρόσωπο που έχει τοποθετήσει τους υπαλλήλους, τους συντονίζει κι έχει ευχέρεια πολιτικής κρίσεως ως προς την κατάλληλότητα των προσώπων και τη δυνατότητά του μηχανισμού να αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα.

Μπορεί να υπάρξει πολιτική ευθύνη σε μία πυρκαγιά; Στην Ελλάδα κάθε καλοκαίρι ανάβουν φωτιές από εμπρησμό (π.χ. οικοπεδοφάγοι ή βοσκοί), αμέλεια (η πρώτη τουλάχιστον φωτιά στην Ηλεία το 2007 ξεκίνησε από το καυτό λάδι ενός τηγανιού), αστοχία της ΔΕΗ (σπινθήρες από πυλώνες) ή τυχαίο γεγονός (π.χ. κεραυνοί). Το θέμα και συνακόλουθα η πολιτική ευθύνη δεν είναι η εκδήλωση της πυρκαγιάς. Το θέμα είναι πως αντιδρά το κράτος σε μία πυρκαγιά.

Για τα όσα συνέβησαν στο Μάτι στις 23 Ιουλίου:

• Είναι γεγονός ότι οι καιρικές συνθήκες και οι θυελλώδεις άνεμοι που επικρατούσαν ήσαν εξαιρετικά προβληματικοί.
• Η 25-30 μέτρων πλάτους λεωφόρος Μαραθώνος δεν μπορούσε να αποτελέσει αντιπυρική ζώνη. Με τις καύτρες που έφευγαν, η φωτιά θα «πήδηξε» στην κάτω πλευρά του δρόμου πριν το αντιληφθεί κανένας.
• Όλα αυτά συνέβησαν σε έναν οικισμό χτισμένο δίπλα και μέσα σε πευκοδάσος. Παρόμοιοι (νομιμότατοι) οικισμοί είναι παντού σε όλη τη χώρα (βλ. Φιλοθέη, Εκάλη, Διόνυσος, Δροσιά, Ραφήνα). Από τις πιο δύσκολες φάσεις, άλλωστε, κατά την ανέγερση ενός ακινήτου είναι η άδεια από το δασαρχείο για κοπή πεύκων μέσα στο οικόπεδο.
• Ως προς αυτά που λέγονται περί σχεδίου εκκενώσεως του Ματιού, πλην περιπτώσεων στρατοπέδων, σχολείων, κατασκηνώσεων, μεγάλων κτηρίων κ.λ.π. δεν υπάρχουν σχέδια συντεταγμένης εκκενώσεως οικισμών, όπου ο πληθυσμός θα κατευθυνθεί σε συγκεκριμένα σημεία συγκεντρώσεως ή κάτι ανάλογο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να διερευνηθεί το θέμα της ενημερώσεως των κατοίκων του Ματιού για τη φωτιά που πλησίαζε.

Συντονισμός, συντονισμός, συντονισμός!

Η σίγουρη πολιτική ευθύνη ως προς τη διαχείριση της πυρκαγιάς εντοπίζεται τουλάχιστον στα ακόλουθα σημεία:

1. Το απόγευμα της 23ης Ιουλίου η αστυνομία εξέτρεπε την κυκλοφορία από το 15ο χλμ της λεωφόρου Μαραθώνος προς το Μάτι μέσω της οδού Ακροπόλεως. Η Ακροπόλεως μετονομάζεται σε Μυκόνου και καταλήγει στο εστιατόριο Κάβος όπου είχαμε τα περισσότερα καμμένα αυτοκίνητα και αρκετούς νεκρούς. Στους κατοίκους του Ματιού που έτρεχαν προς τις παραλίες, προστέθηκαν και πολλοί διερχόμενοι από την Μαραθώνος που βρέθηκαν στο συγκεκριμένο σημείο (χωρίς να γνωρίζουν την περιοχή) επειδή η αστυνομία τους έστειλε εκεί. Αυτό είναι ένα καθ’ όλα συγκεκριμένο στοιχείο που οδήγησε σε νεκρούς και οφείλεται αποκλειστικώς στην έλλειψη συντονισμού και ενημερώσεως μεταξύ των αρμοδίων αρχών.
2. Αρκετοί άνθρωποι έπεσαν στη θάλασσα και παρασύρθηκαν από τα ρεύματα στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Μάτι. Σε απόσταση περίπου 2 χιλιομέτρων βρίσκεται το λιμάνι της Ραφήνας. Αφ’ ης στιγμής οι λιμενικές αρχές έμαθαν ότι υπήρχαν διασκορπισμένοι άνθρωποι σε μία μεγάλη θαλάσσια περιοχή, θα έπρεπε αμέσως να κατευθύνουν όλα τα καράβια προς το λιμάνι του Λαυρίου. Είναι άγνωστο εάν μέσα στη νύχτα κάποιοι παρασύρθηκαν από τα καράβια ή πνίγηκαν από τα απόνερά τους. Και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει πρόβλημα συντονισμού.
3. Κατά την περισυλλογή των ευρισκομένων στις παραλίες δραστηριοποιήθηκαν πολλοί ιδιώτες με τα σκάφη τους και (αυτοβούλως;) η μονάδα υποβρυχίων αποστολών του λιμενικού σώματος. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουν μέχρι σήμερα δημοσιευθεί, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων δεν χρησιμοποιήθηκαν φωτιστικές φωτοβολίδες ή άλλος τεχνητός φωτισμός για να διευκολυνθεί ο εντοπισμός όσων βρίσκονταν στη θάλασσα. Πρόκειται πάλι για έλλειψη συντονισμού που πιθανόν να αύξησε τον αριθμό των θυμάτων.

Δεν σημαίνει νομική ευθύνη

Η δεύτερη επιστολή που αναφέρει το ανέκδοτο υπονοεί ότι θα προσφερθούν κάποιοι υπουργοί ως εξιλαστήρια θύματα. Όταν όμως υπάρχουν συγκεκριμένα αδιάσειστα στοιχεία, δεν περιμένεις να τελειώσει η δικαστική διερεύνηση του θέματος για να πάνε κάποιοι υπουργοί η γενικοί γραμματείς σπίτι τους. Η πολιτική ευθύνη δεν σημαίνει απαραιτήτως και νομική ευθύνη.

Επιπλέον, σε μία κοινωνία που τρέμει την ευθύνη, οι παραιτήσεις λειτουργούν και εκπαιδευτικά δημιουργώντας συνείδηση ευθύνης. Βεβαίως, στο τέλος αυτής της ιστορίας δεν αρκεί να παραιτηθούν κάποιοι υπουργοί ή να χάσει ο Τσίπρας τις ερχόμενες εκλογές. Θα πρέπει να καταλήξουμε σε μερικά σοβαρά συμπεράσματα για τον τρόπο λειτουργίας της υπηρεσίας πολιτικής προστασίας για να μη θρηνήσουμε ξανά τόσες ανθρώπινες ζωές.

ΠΗΓΗ  SLPRESS