Στις ανυπότακτες πόλεις της Ισπανίας

Στην Ισπανία, ο νεαρός πολιτικός σχηματισμός Podemos απέτυχε στον πολιτικό του στόχο « να καταλάβει τον ουρανό εξ εφόδου »: να ανατρέψει το πολιτικό σύστημα μέσω των βουλευτικών εκλογών. Όμως, οι προοδευτικές δυνάμεις, που αντιτίθενται στις πολιτικές της λιτότητας, κατέκτησαν πολλούς δήμους και κοινότητες, από τη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη ως τη Βαλένθια και τη Σαραγόσσα. Όμως το να αλλάξει ο Δήμαρχος επιτρέπει και να αλλάξει ο κόσμος;

Στην πλατεία Πιλάρ υψώνεται ένα βουνό από λουλούδια και σταυρούς, στα μέσα Οκτωβρίου, με την ευκαιρία της ετήσιας γιορτής της Σαραγόσσα. Οι δρόμοι ξεχειλίζουν από τουρίστες, τα πολυκαταστήματα είναι γεμάτα: πουθενά σοβιέτ, πουθενά κατάληψη κάποιων Ιβηρικών Χειμερινών Ανακτόρων. Εδώ, όπως και στη Μαδρίτη, τη Βαρκελόνη ή τη Βαλένθια, μια «συμμαχία λαϊκής ενότητας » η οποίες σχηματίστηκε από μέλη των κοινωνικών κινημάτων και διαφόρων κομμάτων της Αριστεράς κέρδισε τις δημοτικές εκλογές του Μαΐου 2015. Αλλά, σε αντίθεση με τα ουρλιαχτά των συντηρητικών, οι οποίοι φοβήθηκαν από αυτές τις νίκες, η επανάσταση κρατά χαμηλό προφίλ.

« Δεν αλλάζεις μια πόλη σε ενάμιση χρόνο », υποστηρίζει ο Guillermo Lázaro, συντονιστής της δημοτικής ομάδας της συμμαχίας «Σαραγόσα μαζί » [ Zaragoza en Común (ZeC) ] (1). Και προσθέτει ότι, σε αντίθεση με τις υποσχέσεις για κοινωνική πρόοδο που υπάρχουν στα προεκλογικά προγράμματα, η αλλαγή την οποία επιδιώκει ο πληθυσμός συνίσταται λιγότερο στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και περισσότερο στο να καθαρίσουμε από την «κάστα»: «Οι άνθρωποι δεν περίμεναν τόσο μια πραγματική αλλαγή στις συνθήκες της ζωής τους όσο το να έρθουν στην κυβέρνηση νορμάλ άνθρωποι, που να τους μοιάζουν ».

Στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, ο νικηφόρος πολιτικός σχηματισμός « Ανοιχτή Κομποστέλα » [ Compostela Aberta ] γεννήθηκε από «μια απέχθεια », μας εξηγούν η Marilar Jiménez Aleixandre και ο Antonio Pérez Casas, αντίστοιχα εκπρόσωπος τύπου και μέλος της συμμαχίας. «Μόλις ένα χρόνο μετά την εκλογή του, ο προηγούμενος δήμαρχος , ο συντηρητικός Gerardo Conde Roa, είχε καταδικαστεί για φοροδιαφυγή ». Δύο δήμαρχοι τον διαδέχτηκαν και η θητεία τους στιγματίστηκε από δικαστικές υποθέσεις, πράγμα που οδήγησε στο να μετονομαστεί η πόλη σε «Σαντιάγο της Διαφθοράς » [ Santiago de Corruptela ].

Αυτή η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης , η οποία αποτέλεσε μια από τις κινητήριες δυνάμεις του κινήματος 15-Μ ( γεννήθηκε στις 15 Μαΐου 2011 στη Μαδρίτη ) ευνόησε τη δημιουργία ετερόκλητων συμμαχιών, ανανεώνοντας το προφίλ των παραδοσιακών εκτελεστικών εξουσιών: « Το Ανοιχτή Κομποστέλα [ Compostella Abierta ] αποτελείται εν μέρει από παλιά μέλη μεγάλων κομμάτων αλλά όχι μόνο, μας αναφέρουν η Jiménez Aleixandre και ο Pérez Casas. Πολλά από τα μέλη του δεν είχαν ασχοληθεί ποτέ στο παρελθόν με την πολιτική ή προέρχονται από Ενώσεις Γειτονιάς (2), από το φεμινιστικό ή το συνδικαλιστικό κίνημα, από συλλογικότητες του Αγώνα κατά της σπέκουλας με τα ακίνητα κλπ. Υπάρχουν επίσης συγγραφείς, εκπρόσωποι του καλλιτεχνικού κόσμου, όπως ακόμη άνθρωποι από το 15-Μ ». Και δεν αυτοπροσδιορίζονται όλοι ως « αριστεροί ».

Η ονομασία «Δημαρχίες του Podemos » ( από το όνομα του κόμματος που δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2014 ) που χρησιμοποιείται από τους αντιπάλους τους και από μερίδα του τύπου επισκιάζει και παραμορφώνει τις ευαίσθητες, πολύπλοκες και συχνά συγκρουσιακές σχέσεις που έχουν αυτές οι δημοτικές ομάδες με το νεότευκτο πολιτικό σχηματισμό. Εξάλλου « πέρα από τις άλλες διαφορές που έχουμε με τις άλλες δημοτικές παρατάξεις, μεταξύ μας έχουμε ένα κοινό σημείο, παρατηρεί η Jiménez Aleixandre : δεν αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας [ τη δημοτική παράταξη ] ως κόμμα. Τα κόμματα της παραδοσιακής Αριστεράς , στη μεγάλη τους πλειοψηφία, δίνουν προτεραιότητα στα συμφέροντα του ηγετικού πυρήνα τους: να διατηρήσουν τα πόστα τους, χωρίς να υπάρχει πάντα διάλογος με τα μέλη. Παρατηρούμε μια αντίστοιχη εξέλιξη στα πλαίσια του Podemos . Σε ότι μας αφορά, δοκιμάζουμε διάφορες μορφές οργάνωσης για να δώσουμε προτεραιότητα στο πρόγραμμά μας ».

Χέρι με χέρι ή σε αντιπαράθεση;

Τι από τα δύο; Από πόλη σε πόλη, τα προγράμματα ενσωματώνουν πολυάριθμες κοινές επιδιώξεις: δημοκρατία, αναδιανομή του πλούτου, μείωση του ρόλου της Εκκλησίας, επανοικειοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, δικαιώματα των γυναικών κλπ. Η συνέντευξή μας μόλις είχε αρχίσει, όταν ο Δήμαρχος του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, Martiño Noriega Sánchez σηκώνεται: « Κατεβαίνω στην αυλή του Δημαρχείου, μας ενημερώνει. Τηρούμε ενός λεπτού σιγή κάθε φορά που μια γυναίκα σκοτώνεται από τα χτυπήματα ενός άντρα ». Σε αυτήν την πόλη των περίπου εκατό χιλιάδων κατοίκων τέτοιου είδους δράσεις συνοδεύουν την επαναλειτουργία ενός κέντρου υποδοχής για γυναίκες, θύματα κακοποίησης, όπως επίσης και καμπάνιες για να δημοσιοποιηθεί ο αγώνας τους, να γίνει πιο ορατός. Την 25η Νοεμβρίου, ημέρα του ΟΗΕ διεθνής για την εκρίζωση της βίας κατά των γυναικών, η πόλη ντύθηκε στα μαύρα, τα λεωφορεία και οι βιτρίνες έφεραν τη επιγραφή «Ενάντια στη βία ».

Επιστρέφοντας στη συνέντευξη ο Δήμαρχος μας εκθέτει το σχέδιο για τις κοινωνικές παροχές το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή από τον Οκτώβριο [ 2015 ] και το οποίο επιθυμεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και για άλλες δημοτικές αρχές. « Το Compostela Suma είναι το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα το οποίο δημιουργήσαμε μέχρι σήμερα. Έχουμε υπογράψει συμφωνίες με ξενοδοχεία, ιδρύματα όπως ο Ερυθρός Σταυρός και ξεμπλοκάραμε πόρους για να στεγάσουμε τους αστέγους, χρησιμοποιώντας ακίνητα, που ανήκουν στο Δήμο και τα οποία μέχρι τώρα δεν προοριζόντουσαν για τέτοιο σκοπό ». Στο πρόγραμμα προβλέπεται να βοηθηθούν επίσης δημότες οι οποίοι θεωρούνται « υπερβολικά πλούσιοι » για να επωφεληθούν από το επίδομα κοινωνικής ένταξης, που παρέχει η περιφέρεια της Γαλικίας. Ο Martiño Noriega Sánchez δεν κρύβει ακόμη την υποστήριξή του στους απεργούς των μεγάλων κινητοποιήσεων των επισφαλώς εργαζόμενων της Téléfonica , που είναι ο κύριος πάροχος τηλεπικοινωνιών της Ισπανίας.

Ανάμεσα στους στόχους των νεών δημοτικών αρχών, είναι και ορισμένα σύμβολα. Στη Βαρκελώνη, προς μεγάλο σκανδαλισμό των συντηρητικών, επανατοποθετήθηκε στη θέση του ένα άγαλμα, που παρουσιάζει το Φράνκο αποκεφαλισμένο,. Για τα Θεοφάνια, στις 3 Ιανουαρίου 2016, η Δημαρχία της Βαλένθια σόκαρε αντικαθιστώντας μερικούς από τους Βασιλιάδες Μάγους με Βασίλισσες. Τζάμπα προβοκάρισμα; Μάλλον θα λέγαμε ότι, στον απόηχο των δημοκρατικών [με την έννοια του républicain ] οραμάτων του κινήματος 15-Μ, απόηχος που συνεχίζει να αιωρείται στον αέρα των διαδηλώσεων στην Ισπανία μέσω των μωβ-κίτρινων-κόκκινων σημαιών ( τα χρώματα της Β’ Ισπανικής Δημοκρατίας 1931-1939 ), είναι προσπάθειες να ταρακουνηθεί η καθολική και φρανκιστική κληρονομία.

Νάμαστε λοιπόν! Το εκλογικό πρόγραμμά καταλήχθηκε, οι εκλογές κερδήθηκαν, και τώρα πρέπει να κυβερνήσουμε. Η «είσοδος» στους θεσμούς, παλιών στρατευμένων μελών από διάφορες συλλογικότητες οι οποίοι είναι συνηθισμένοι σε συγκρουσιακές σχέσεις με το υπάρχον προσωπικό των Δήμων, συνηθισμένοι μιας και αυτόν τον τύπο συμπεριφοράς είχαν υποστεί, προκάλεσε μια αλλαγή στάσης της νέας εκτελεστικής εξουσίας απέναντι στα κινήματα. « Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει θέληση να μας συμπεριλάβουν στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, λέει με χαρά ο Enrique « Quique » Villalobos, Πρόεδρος της Ομοσπονδίας συνδέσμων γειτονιάς της Περιφέρειας της Μαδρίτης (FRAVM ). Έγινε πιο εύκολο το να έχουμε πρόσβαση στις πληροφορίες. Αυτό μπορεί να μοιάζει με ένα «τίποτα» αλλά πρόκειται για γιγαντιαίο βήμα, διότι από τη στιγμή που κατέχουμε πληροφορίες ,μπορούμε να διεκδικήσουμε. Οι συγκρούσεις ,λοιπόν, που αυτή τη στιγμή μας αντιπαραθέτουν με τη Δημαρχία, τις … διευκόλυνε η ίδια η Δημαρχία! ».

Να εργάζεσαι χέρι με χέρι αλλά χωρίς να εγκαταλείπεις την αντιπαράθεση: για τις κινηματικές συλλογικότητες, το να συνεργάζεσαι με παλιούς συντρόφους εμπερικλείει εξίσου το να διατηρείς την ανεξαρτησία σου, για να «παραμένει η άσκηση πίεσης ». Διότι η βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στους συντελεστές της δημόσιας σφαίρας και της πολιτικής δράσης δεν προσφέρει αυτόματα και εγγύηση του ότι θα προχωρήσουν τα πράγματα στο κοινωνικό επίπεδο, ούτε επίσης η εγκαρδιότητα των σχέσεων είναι συνώνυμο της συνεργασίας. « Η ματιά μας σχετικά με αυτό το πρώτο διάστημα διακυβέρνησης του Barcelon en Comu, είναι ανάμεικτη, δηλώνει ο Danile Pardo, μέλος της Συνέλευσης των Γειτονιών για ένα αειφόρο τουρισμό (ABTS ). Εχουν ανοίξει δυνατότητες διαλόγου ενώ παλιότερα τα ερωτήματα που είχαν σχέση με τον τουρισμό παρέμεναν «το χωραφάκι», το προνόμιο των θεσμικών οργάνων σε συνεργασία με τους επαγγελματίες του τουρισμού : αυτοί αποφάσιζαν, τα θεσμικά όργανα υπέγραφαν. Όμως τώρα έχουμε εκπλαγεί αρκετά, βλέποντας ότι η φωνή μας, η οποία υπερασπίζεται το γενικό συμφέρον, ακούγεται στο ίδιο επίπεδο με τη γνώμη του πρώτου τυχόντα ξενοδόχου ».

Ο Carlos Macias, εκπρόσωπος της Πλατφόρμας των θυμάτων του Ταμείου Υποθηκών της Βαρκελώνης (PAH ), συνοδευόμενος από καμιά εικοσαριά ακτιβιστές, που τους αναγνωρίζεις από τα πράσινα μακό τους και τα γεμάτα ζωντάνια συνθήματά τους, διαδηλώνουν μπροστά στο Δημαρχείο της Βαρκελώνης, την ημέρα του Δημοτικού Συμβουλίου τον Οκτώβριο του 2016. Ένα ψήφισμα που έχουν προτείνει εδώ και μήνες έγινε μόλις δεκτό. Καταγγέλλει μια ρήτρα η οποία προβλέπει την σύνδεση των επιτοκίων των δανείων με ένα δείκτη, του οποίου η μέθοδος υπολογισμού αναθεωρήθηκε με ένα νόμο του Σεπτεμβρίου 2013, ούτως ώστε να είναι πολύ ευνοϊκή για τις τράπεζες. Αυτό αφορά πάνω από ένα εκατομμύριο δάνειων και εμποδίζει μεγάλο αριθμό οικογενειών να πληρώσουν τις δόσεις κάθε μήνα, εξαιτίας του επιπλέον κόστους που γεννά αυτή η ρήτρα, η οποία μάλιστα έχει κριθεί κατ’ επανάληψη, ως καταχρηστική από τα δικαστήρια. Στη Βαρκελώνη, η Δημοτική αρχή δεσμεύτηκε πλέον να μη συνεργάζεται με τις τράπεζες που χρησιμοποιούν αυτή τη ρήτρα και να προσφέρει τη βοήθεια της διοίκησης στα θύματα αυτής της πρακτικής. Σε πανεθνική κλίμακα, ο ρόλος των Δημοτικών αρχών είναι περιορισμένος: στην καλύτερη των περιπτώσεων, μπορούν να απαιτήσουν από την κυβέρνηση της Ισπανίας να αλλάξει το νόμο, και να καθιερώσει ένα σύστημα δανείων με μηδενικό επιτόκιο όπως επίσης και την επιστροφή των τόκων που εισπράχθηκαν άδικα από τις τράπεζες. Αυτό και μόνο θα έκανε τους μεγάλους τραπεζίτες να τρέμουν. « Γνωρίζω ότι οι πιθανότητες να σταματήσει να συνεργάζεται η Δημαρχία με αυτές τις τράπεζες είναι ελάχιστες, μας εκμυστηρεύεται ο Carlos Macias. Δεν θα τις απόμεναν παρά δύο τράπεζες το πολύ-πολύ, και καμία που να μπορεί να τη δανείσει. Αλλά είμαι πεπεισμένος ότι πρέπει να συνεχίσουμε να ασκούμε πίεση ούτως ώστε η δημοτική ομάδα να μην σηκώσει ψηλά τα χέρια ».

Να μην αποστρατευτούμε, να μη σταματήσουμε να κινητοποιούμαστε, αυτή είναι η προτεραιότητα. « Το Barcelon en Comu ή το Podemos έχουν ένα καθήκον: το καθήκον του [ δημόσιου ] λόγου», συνεχίζει ο Carlos Macias. Αν στείλετε στο ίδιο σας το στρατόπεδο το μήνυμα: « όλα πάνε καλά, ας ηρεμήσουμε, φτάσαμε στην κυβέρνηση και θα τα τακτοποιήσουμε όλα », σημαίνει ότι δεν καταλάβατε τίποτα από τα τελευταία σαράντα χρόνια [ μετά το θάνατο του Φράνκο και την επάνοδο στον κοινοβουλευτισμό ]». Οι νέες δημοτικές αρχές λένε ότι έχουν συνείδηση του ρίσκου: «Δεν θέλουμε με κανένα τρόπο, να επαναλάβουμε το λάθος του 1982, όταν η νίκη του Σοσιαλιστικού Κόμματος κατέληξε στο διαμελισμό του κοινωνικού κινήματος, θέλει να διασφαλίσει τους συνομιλητές της η Luisa Capel, μέλος της ομάδας επικοινωνίας του Ahora Madrid [ Τώρα η Μαδρίτη ]. Εκείνη την εποχή η αριστερά επέλεξε τη λογική της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, και χάσαμε την εξουσία στους δρόμους. Αυτό επαληθεύθηκε σε όλη τη δεκαετία του ’90, με καταστροφικά αποτελέσματα. Επιθυμούμε το κοινωνικό κίνημα να συνεχίσει να παίζει το ρόλο του για να μας βοηθήσει να υλοποιήσουμε την πολιτική μας. Αυτοί απέναντί μας, οι αντίπαλοί, δεν στερούν τον εαυτό τους από την προσπάθεια να γείρουν την πλάστιγγα υπέρ τους ».

« Μια τεχνική βεβήλωσης των θεσμών »

Αυτή η πρόσκλησή [ « Επιθυμούμε το κοινωνικό κίνημα να συνεχίσει να παίζει το ρόλο του… » ] προκαλεί ,παρόλα αυτά, κάποιες εντάσεις. Στη Βαρκελόνη, αποκρυσταλλώνονται γύρω από τον αγώνα κατά του μαζικού τουρισμού, ένα ισχυρό σημείο του προγράμματος του Barcelon en Comu. Το καλοκαίρι του 2015, η Δήμαρχος Alda Colau, υιοθέτησε ένα μορατόριουμ ενός έτους ( το οποίο επεκτάθηκε μέχρι τον Ιούνιο του 2017 ) για τις άδειες ανοίγματος νέων τουριστικών καταλυμάτων. Ένα χρονικό διάστημα που θα επέτρεπε να συγκροτηθεί μια μακρόπνοη πολιτική, σε μια πόλη όπου όλες οι γειτονιές υποφέρουν από την εξάπλωση του μαζικού τουρισμού. Μπορεί το μορατόριουμ αυτό – προς μεγάλη απογοήτευση των εκπροσώπων του τουριστικού τομέα – να ανταποκρινόταν στο πρώτο από τα αιτήματα του ABTS , όμως το εξειδικευμένο πολεοδομικό πρόγραμμα για τα τουριστικά καταλύματα, που ακολούθησε το μορατόριουμ, συγκέντρωσε τα πυρά της κριτικής του ABTS.

Είναι ακόμα υπό διαβούλευση ενώ έχουν γίνει καμία εκατοστή τροποποιήσεις. Αυτός ο κανονισμός στοχεύει να προσδιορίσει τέσσερεις οικιστικές ζώνες. Στο κέντρο, η ονομαζόμενη ζώνη « φυσικής αποανάπτυξης ». Δηλαδή δεν θα δίνεται καμία νέα άδεια για ξενοδοχειακή κατασκευή, και οι υπάρχουσες επιχειρήσεις δεν θα μπορούν ούτε να μεγαλώσουν ούτε να αντικατασταθούν από άλλες αν σταματήσουν τη λειτουργεία τους. Στη δεύτερη ζώνη, θα διατηρηθεί το υπάρχον status quo, και στις περιφερειακές γειτονιές της τρίτης και τέταρτης ζώνης, οι άδειες θα δίνονται με λογική «αειφόρου ανάπτυξης », με περιορισμούς ανάλογα με το εμβαδόν και των αριθμό κρεββατιών στα καταλύματα. «Γνωρίζουμε πως αυτό το σχέδιο είναι ότι πιο θαρραλέο έχει γίνει μέχρι τώρα στη Βαρκελώνη αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι είναι ανεπαρκές, εξηγεί ο Prado. Η Δημαρχία μας ζητά να την υποστηρίξουμε αλλά δεν μπορούμε να της υπογράψουμε λευκή επιταγή. Η « φυσική αποανάπτυξη» είναι μια λεκτική ταχυδακτυλουργία. Στην πράξη, ορισμένες από τις γειτονιές, που εκπροσωπούνται στις συνελεύσεις μας, θα βρισκόντουσαν αμέσως στο έλεος της κερδοσκοπίας. Ποιο είναι το αίτημά μας; Ένα μορατόριουμ χωρίς διακρίσεις. Πολιτικά ίσως είναι αυτοκτονικό, αλλά δεν μπορούμε να απαιτήσουμε κάτι λιγότερο ».

Καθημερινά οι «Δημαρχίες της αλλαγής » αναμετριόνται με τις δυσκολίες, που συμπεριλαμβάνει το πέρασμα από τους δρόμους στα θεσμικά όργανα. Αυτή η αλλαγή στερεί από τα κοινωνικά κινήματα ένα αξιοσημείωτο μέρος του δυναμικού τους, των ανθρώπων τους. Συζητάμε σε ένα καφέ με την Ana Menéndez , η οποία «εκτοξεύτηκε» επικεφαλής της Ομοσπονδίας των συλλόγων γειτονιάς της Βαρκελόνης ( FAVB ). Απαριθμεί τους παλιούς συντρόφους της που τώρα εργάζονται για τις υπηρεσίες του Δήμου. Ο φαινόμενο αυτό «συνηχεί» με την απορρόφηση πολλών ανθρώπων, που ήταν η ψυχή των κοινωνικών κινημάτων, από το Podemos. Στις τάξεις του Compostella Aberta η Jiménez Aleixandre δεν μπορεί να κρύψει την αποθάρρυνσή της όταν αναλύει την επίπτωση που είχε στην κινηματική δράση μέσα σε ενάμιση χρόνο, η παρουσία στα θεσμικά όργανα : « Αυτόν τον τελευταίο καιρό, η λειτουργία του Compostella Aberta, όπως επίσης και των άλλων «Δήμων της αλλαγής», επηρεάστηκε από τις εκλογικές μάχες. Ζήσαμε δημοτικές εκλογές, περιφερειακές και δύο βουλευτικές σε ενάμιση χρόνο! Ριχτήκαμε ψυχή τε και σώματι και μας απορρόφησαν μια τεράστια ενέργεια που αλλιώς θα μπορούσαμε να είχαμε αφιερώσει στην πόλη. Χωρίς να μιλήσουμε για τις εσωτερικές εντάσεις που προκλήθηκαν μιας και οι συμμαχίες άλλαζαν ανάλογα με την κάθε εκλογική μάχη ».

Αυτές οι εντάσεις δεν προέρχονται μόνο λόγω διαφορετικών οπτικών. Αποκαλύπτουν τη δυσκολία του να αναπαραχθούν μέσα στα θεσμικά όργανα οι πρακτικές και οι αρχικές προθέσεις των κοινωνικών κινημάτων. Οπαδοί της ιδέας της υπευθυνοποίησης [ empowerment ], ιδέα που υιοθέτησε και ανέπτυξε το Podemos, οι νέες δημοτικές αρχές αντιλαμβάνονται το πεδίο των θεσμών ως ένα πεδίο πολιτικού πειραματισμού. Βασίζονται στη σύλληψη ψηφιακών πλατφορμών των πολιτών ( 3) - μια προέκταση των μεθόδων που είχαν πέραση κατά τη διάρκεια του Μ-15, όπου ο καθένας μπορούσε, στη γωνιά μιας πλατείας, κατά τη διάρκεια μιας διαβούλευσης, να εγγράψει τις προτάσεις του σε ένα λευκό πίνακα. « Ο στόχος είναι να σπάσουμε τη γραφειοκρατικοποίηση των διαδικασιών συμμετοχής για να κάνουμε κάτι πιο δυναμικό… , περισσότερο στο πνεύμα του Μ-15, όπου η συμφωνία επέρχετο μέσω της συναίνεσης και όπου δεν απαιτείται να είσαι μέλος κάποιας συλλογικότητας για να μπορείς να συμμετέχεις », εξηγεί η Capel από τη Μαδρίτη.

Αλλά αυτή η ψηφιακή εφευρετικότητα – την οποία ο δημοσιογράφος Ludovic Lamant χαρακτηρίζει ως « βεβήλωση των θεσμών » (4) – καθώς και η καλή θέληση, που συχνά τη συνοδεύουν, προσκρούουν συχνά στις πρακτικές των κατοίκων. « Πολλοί ανακάλυψαν τελικά ότι ο θεσμός δεν είναι twitter », είναι η διαπίστωση του Διευθυντή του FRAMV. Στο Santiago de Compostella, η ψηφοφορία για τους συμμετοχικούς προϋπολογισμούς κινητοποίησε μια χιλιάδα ανθρώπων, δηλαδή λίγο λιγότερο από το 1% των κατοίκων. Στη Μαδρίτη κατά τη τεράστια εκστρατεία για την αναμόρφωση της Πλατείας της Ισπανίας το 2016, ψήφισαν ηλεκτρονικά πάνω στα διάφορα προσχέδια 31761 κάτοικοι: περίπου το 1% του συνολικού πληθυσμού της πρωτεύουσας. Η διανομή των 60 εκατομμυρίων € του συμμετοχικού προϋπολογισμού κίνησε το ενδιαφέρον 45522 κατοίκων. Πρόκειται για «εισαγόμενα » γκατζετάκια ή για «πραγματική δημοκρατία»; Για τον Noriega Sànchez, Δήμαρχο του Santiago de Compostella, πρόκειται για εργαλεία τα οποία θα αποδείξουν την αποτελεσματικότητά τους με τρόπο αναδρομικό, « από τη στιγμή που οι κάτοικοι θα μπορέσουν να διαπιστώσουν ότι οι προτάσεις τις οποίες οι ίδιοι έκαναν , υιοθετήθηκαν και υλοποιούνται ».

Να γίνουμε απλή εκτελεστική εξουσία στο τοπικό επίπεδο;

Ναι, υπό την προϋπόθεση ότι μπορούμε να υποστηρίξουμε τις προτάσεις [ που έκαναν οι πολίτες ] και να πετύχουμε να υιοθετηθούν από το δημοτικό συμβούλιο. Καμία από τις συμμαχίες της Αριστεράς που κέρδισαν τις εκλογές του Μαΐου 2015, δεν έχει την απόλυτη πλειοψηφία. « Κυβερνάμε την πόλη αλλά δεν έχουμε την εξουσία ». λέει εν περιλήψει ο Pablo Hijar, δημοτικός σύμβουλος, υπεύθυνος της κατοικίας στις ZeC ( Ζώνες ελεγχόμενης εκμετάλλευσης https://en.wikipedia.org/wiki/Zone_d%27exploitation_contr%C3%B4l%C3%A9e ). Η στήριξη από άλλες δημοτικές παρατάξεις – συχνά το ΣΚ [ PSOE ] ή τοπικών κομμάτων όπως η Ένωση της Αραγονίας, εθνικιστικό και οικοσοσιαλιστικό κίνημα στην Αραγονία ( Chunta Aragonesista ) - γίνεται επόμενα απαραίτητη , λέει ενοχλημένος ο δήμαρχος Pedro Santisteve, « Το ΣΚ παρεμποδίζει συστηματικά τις σημαντικές αποφάσεις, αυτές που θέτουν υπό αίρεση το καπιταλιστικό σύστημα », προσθέτει ο Guillermo Làzaro από τη ZeC.

Και φυσικά λέμε τα παραπάνω, χωρίς να υπολογίσουμε το γεγονός ότι μιας σειρά μέτρων που υπάρχουν στα εκλογικά προγράμματα εξαρτώνται από τις αρμοδιότητες των περιφερειών ή σε πανεθνικό επίπεδο. « Εάν υπήρχε μια ταυτόχρονη αλλαγή σε όλα τα επίπεδα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα , αναστενάζει ο Villalobos. Η περιφέρεια της Μαδρίτης διαχειρίζεται τα νοσοκομεία, τη δημόσια εκπαίδευση, το νόμο περί ιθαγένειας ( το Δίκαιο του Εδάφους ). Ένας αριθμός αποφάσεων της Δημαρχίας είναι επόμενα συμπληρωματικές : καλεί την περιφέρεια να πάρει το ά ή β μέτρο…τις πιο πολλές φορές χωρίς να αυτό να γίνεται αποδεκτό». Τα μέσα που έχουμε δεν αρκούν για να υλοποιήσουμε τις ριζικά μέτρα που είχαμε υποσχεθεί ενάντια στις εξώσεις. Και ακόμη χειρότερα, οι Δημαρχίες υφίστανται τις πιέσεις επί του προϋπολογισμού από τη Μαδρίτη [ κεντρική εξουσία ].: « Μόνο το 12,8% του εθνικού προϋπολογισμού φθάνει στους Δήμους, συνεχίζει ο Santisteve. Και παρόλα αυτά πρέπει να ικανοποιήσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες των πολιτών σε θέματα συγκοινωνιών, ύδρευσης και σκουπιδιών ».

Η στρατηγική της «αλλαγής από τα μέσα» που προσπαθούν να προωθήσουν οι νέες εκτελεστικές εξουσίες προσκρούει στον προσδιορισμό των αρμοδιοτήτων τους, προσδιορισμός που είναι κληρονομιά της μετάβασης στη δημοκρατία αλλά και των εθνικών νόμων. Ιδιαίτερα ο νόμος για τον εξορθολογισμό και την βιωσιμότητα της τοπικής διοίκησης, ο ονομαζόμενος Νόμος Montoro, από το όνομα του Cristobal Montoro, υπουργού Οικονομικών της κυβέρνησης του Mariano Rajoy, που ψηφίστηκε το 2013. Η πρώτη φράση της εισαγωγής του νόμου, δεν αφήνει καμία αμφιβολία ως προς τους στόχους του νόμου: « Η αναμόρφωση του άρθρου 135 του Ισπανικού Συντάγματος (…) καθιερώνει τη σταθερότητα του προϋπολογισμού ως κριτήριο που οφείλει να πρυτανεύει στη δράση όλων των δημόσιων υπηρεσιών ». Αυτό υπαγορεύεται από το « σεβασμό των ευρωπαϊκών δεσμεύσεων όσον αφορά τη φορολογική ενοποίηση », ένα νόμο που έρχεται ως επακόλουθο των πολιτικών λιτότητας και επιβάλλει , εκτός της μείωσης του ελλείματος, τη θυσία κάθε πλεονάσματος στην αποπληρωμή του χρέους. Πέρα από τις απαιτήσεις που προκύπτουν από τα πολιτικά τους προγράμματα , οι Δημαρχίες πρέπει να δώσουν και τη μάχη για το τι σημαίνει η ίδια η δράση της δημοτικής αρχής: πρέπει να αρκούνται στο να είναι απλά τοπικά εκτελεστικά όργανα στο πλαίσιο που προβλέπεται από το Κράτος ή αντίθετα να προσπαθούν να ενισχυθούν ως αυτόνομες πολιτικές οντότητες, στη συνέχεια της « κοινοτιστικής, αυτοδιοικητικής » παράδοσης η οποία είναι γερά αγκυροβολημένη στην ιστορία της χώρας από το 19ο αιώνα;

Αυτή η κατάσταση υποχρεώνει τις προοδευτικές συμμαχίες σε περίεργες «συστροφές της γλώσσας » στο επικοινωνιακό επίπεδο. Μπορεί όλες αυτές οι δυνάμεις να υπερηφανεύονται ότι εξυγίαναν του δημόσιους λογαριασμούς και πέτυχαν ένα επαρκές πλεόνασμα στους προϋπολογισμούς από τότε που ανέλαβαν ( 5 ), υποχρεώθηκαν να καταβάλουν συνολικά 2,3 δις € ( 6 ) στις τράπεζες κατ’ επιταγή του Νόμου Montoro. Ορισμένοι επιλέγουν να το παρουσιάζουν ως «το μη χείρον βέλτιστον »: μιας και δεν μπορούν να επενδύσουν αυτό το χρήμα που εξοικονόμησαν, επιλέγουν να παρουσιάζουν την «επιστροφή » του στις τράπεζες ,ως απόδειξη της καλής διαχείρισής τους.
Αυτή η στρατηγική δεν εμποδίζει τος ηγετικές ομάδες του κινήματος να προσπαθούν να πετύχουν μια τροποποίηση του νόμου. Με την υποστήριξη των «Δημάρχων της αλλαγής», η κοινοβουλευτική ομάδα του Podemos κατέθεσε μια πρόταση νόμου σε αυτήν την κατεύθυνση τον Οκτώβριο του 2016. Τέλη Νοεμβρίου, περίπου πενήντα εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης συναντήθηκα στο Οβιέδο για να κηρύξουν την έναρξη ενός κύκλου συναντήσεων που θα καταγγέλλει το παράνομο χρέος και τις περικοπές του προϋπολογισμού. Δεν πρόκειται για μια μεμονωμένη ενέργεια, αντίθετα η συνάντηση του Οβιέδο αναδεικνύει μια πρακτική που είναι συνήθης στις « εξεγερμένες δημαρχίες » : να δημιουργούν ενιαίο μέτωπο. Στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου 2015 έλαβε χώρα στη Βαρκελώνη, με αυτή τη λογική, η σύνοδος κορυφής των « Πόλεων για το κοινό καλό. Να μοιραστούμε τις εμπειρίες της αλλαγής », σύνοδος που συνεχίστηκε στη La Coruna ένα μήνα αργότερα. Και στις δύο συναντήσεις το ζητούμενο ήταν να γίνει ανταλλαγή απόψεων πάνω στα πιο συγκρουσιακά ζητήματα: την επιστροφή των δημόσιων υπηρεσιών στους Δήμους, τα κέντρα κράτησης μεταναστών, οι πρόσφυγες, η μνήμη.

Για κάποιους , οι δώδεκα μήνες ήταν αρκετοί για να εμφυσήσουν ένα αίσθημα απογοήτευσης. Ο M. Macías, που διαδέχθηκε την Ada Colau ως εκπρόσωπος του PAH, αποδοκιμάζει τη βραδύτητα των αλλαγών: « Ας πάρουμε το θέμα των κυρώσεων απέναντι στις τράπεζες που κατέχουν ακίνητα που κρατούνται ακατοίκητα: η δημαρχία δεν εκπλήρωσε την αποστολή της. Επέβαλε 50 με 60 πρόστιμα, θα όφειλε να έχει επιβάλλει 2000. Ή δεν βαδίζει προς τη σωστή κατεύθυνση, ή είναι εξαιρετικά αργή. Και, ως προς αυτό το θέμα, δεν υπάρχει τίποτε να συζητηθεί: είναι αποκλειστικά της αρμοδιότητάς της ».

Όμηροι των αποφάσεων των προκατόχων τους

Στις αρχές του 2016 μια σύγκρουση αναταράσσει τη δημοτική ομάδα, η οποία δέχεται κριτική για τον τρόπο διαχείρισης της απεργίας των εργαζομένων στις δημόσιες συγκοινωνίες. Οι κινητοποιήσεις, που προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια του Mobile World Congress, της διεθνούς βιτρίνας της τηλεφωνίας, τέλη Φεβρουαρίου του 2016, είχαν ως αιτήματα το σταμάτημα των συμβάσεων προσωρινής απασχόλησης, το ξεπάγωμα των μισθών και τη δημοσιοποίησης των εσόδων των διευθυντικών στελεχών. Μετά την απόρριψη εκ μέρους των συνδικάτων, των λύσεων που πρότεινε η « ανυπότακτη δημαρχία » για να σταματήσει την απεργία, η δήμαρχος Ada Colau χαρακτήρισε τις κινητοποιήσεις ως « δυσανάλογες » και η Mercedes Vidal σύμβουλος της στα θέματα κινητικότητας έκανε έκκληση στην « αίσθημα ευθύνης »των απεργών. « Αυτή η τοποθέτηση, απόλυτα εχθρική απέναντι στην απεργία, ίσως πολύ πιο άγρια απ’ ότι σε άλλους δήμους, εξέπληξε πολύ »αναφέρει ο José Ángel Ciércoles, εκπρόσωπος της CGT του Μετρό, το πλειοψηφικό συνδικάτο σε αυτόν τον τομέα των μεταφορών. Είναι προφανές ότι αυτοί που είχαν ψηφίσει την Ada Colau αισθάνθηκαν προδομένοι ».

Ο Albert Ruba Canardo, πρόεδρος της Ateus de Catalunya («Άθεοι της Καταλονίας»), μια ένωση σε πανεθνικό επίπεδο, που καταγγέλλει την ανάμειξη της Καθολικής θρησκείας στην ισπανική κοινωνία αναρωτιέται πότε θα ολοκληρωθεί η καταγραφή των ακινήτων της Εκκλησίας – και των προνομίων τους – καταγραφή που απαίτησε από τον δήμο της Βαρκελώνης και που θεωρεί ζωτικό δεδομένο για το ζήτημα της στέγασης. «Το Κονκορδάτο, του οποίου θέλουμε την κατάργηση, φοροαπαλλάσσει τα κτίσματα της εκκλησίας που προσδιορίζονται ως χώροι λατρείας. Αλλά αυτό είναι μια υποκρισία. Μπορεί να υπάρχει ένα τεράστιο κτίριο, με μεγάλη πρόσοψη πάνω από εκατό μέτρα και με πρόσβαση σε μια κεντρική πλατεία της πόλης, το οποίο να ανήκει στην Εκκλησία, με, στο εσωτερικό του, δικηγορικά γραφεία, καταστήματα, όλα νοικιασμένα. Και γι' αυτό το κτίριο, η Εκκλησία δεν πληρώνει φόρους. Γιατί; Επειδή έχει εγκαταστήσει ένα γλυπτό ενός αγίου σε μια γωνία».

Παίρνοντας την σκυτάλη από τη σκληρή δεξιά, όπως στη Μαδρίτη, όπου η κα Manuela Carmena εξελέγη μετά από είκοσι τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης του Λαϊκού Κόμματος (PP), οι συνασπισμοί κληρονομούν συμφωνίες και έργα προαποφασισμένα. Οι νεοεισερχόμενοι υφίστανται τα πυρά μιας κριτικής που θα έπρεπε να κατευθύνεται κυρίως στους προηγούμενούς. Η ισπανική πρωτεύουσα ενέκρινε έτσι την ανέγερση της συνοικίας Los Berrocales, που σχεδιάστηκε από την προηγούμενη δημαρχεία. Περισσότερα από 22 000 κατοικίες θα κατασκευαστούν μέχρι το 2018. «Το ΡΡ έχει αφήσει πίσω του κληρονομιά μια πληθώρα συμβάσεων για τριάντα ή περισσότερα χρόνια με την τάδε ή την δείνα εταιρεία, σχολιάζει ο Μ. Villalobos. Η αμφισβήτησή τους θα είχε σαν αποτέλεσμα τεράστιες αποζημιώσεις. Το Los Berrocales, για παράδειγμα, είναι μια τρέλα. Η πόλη διαθέτει σήμερα αρκετά καταλύματα για τα επόμενα τριάντα ή σαράντα χρόνια. Αν οικοδομήσουμε τη νέα συνοικία, μερικά θα παραμείνουν κενά ». Η κα Carmena είχε υποσχεθεί να μην επιτρέψει νέα αστικά έργα αυτού του μεγέθους, ωστόσο εκτίμησε ότι δεν ήταν σε θέση να ανακαλέσει αυτό το σχέδιο που τροχοδρόμησαν οι πολιτικοί αντίπαλοι της.

Τον Απρίλιο του 1931 η νίκη των προοδευτικών δυνάμεων σε αρκετές μεγάλες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Μαδρίτης, είχε προαναγγείλει την Δεύτερη Δημοκρατία. Μερικοί βλέπουν στις «δημαρχίες της αλλαγής» ένα προπομπό επανάληψης αυτού του φαινομένου. Αλλά, στις ίδιες τις πόλεις, μια μορφή απογοήτευσης παραμονεύει, εξίσου μεγάλη με τον ενθουσιασμό που προκλήθηκε από τις νίκες του 2015, σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Εκείνη τη στιγμή, νέοι πολιτικοί σχηματισμοί, με επικεφαλής το Podemos, επωφελούνταν μιας ισχυρής δυναμικής. Ήλπιζαν ότι θα θριάμβευαν στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές. Οι ηγέτες προωθούσαν την θεωρία της «θεσμικής κατάληψης»: την ταχεία κατάκτηση της εξουσίας σε όλα τα επίπεδα μέσω μιας ηθελημένης εκλογικίστικης στρατηγικής, που απόφευγε λίγο πολύ τους διαχωρισμούς (πολιτικός λόγος του «ούτε δεξιά, ούτε αριστερά») και που ανοιχτά διεκδικούσε να καταγραφεί ως «λαϊκίστικη».

Εν αναμονή μιας νέας επίθεσης, και πέρα από τις δικές τους αντιφάσεις, οι «δημαρχίες της αλλαγής» πρέπει να αντιμετωπίσουν εθνικές και περιφερειακές εκτελεστικές εξουσίες δομικά πιο ισχυρές και αποφασισμένες να τους καθυποτάξουν.


(1) Σχηματίστηκε από το Podemos, την Ενωμένη Αριστερά ( ένωση του ΚΚΙ και άλλων κομμάτων της ριζοσπαστικής Αριστεράς ), Equo ( οικολόγοι ), Puyálon ( αντικαπιταλιστές της Αραγονίας υπέρ της εθνικής κυριαρχίας ), Somos ( αριστεροί δημοκράτες [républicains ] ), Demos Plus ( γεννήθηκε από το κοινωνικό κίνημα υπεράσπισης της δημόσιας υγείας και παιδείας ) και Piratas de Aragón ( Κόμμα των Πειρατών ).

(2) Το κίνημα συλλόγων γειτονιάς έχει μια ιδιαίτερη θέση στην Ισπανία από της εποχή της φρανκιστική δικτατορίας. Είναι παρούσες σε όλη τη χώρα, συνενώνονται σε ομοσπονδίες στις αυτόνομες κοινότητες και συμμετέχουν σε ευρεία κλίμακα στο δημόσιο διάλογο.

(3) Η Δημαρχία της Μαδρίτης π.χ. δημιούργησε την πλατφόρμα https://decide.madrid.es

(4) Ludovic Lamant, Squatter le pouvoir. Les mairies rebelles d’Espagne, Lux, Montréal, 2016. (Καταλήψεις της εξουσίας. Οι εξεγερμένες δημαρχίες της Ισπανίας ).

(5) Η Μαδρίτη, ιδιαίτερα, εμφανίζεται ως «καλός μαθητής» μιας και μείωσε το δημόσιο χρέος της κατά 19,7% σε ένα χρόνο.

(6) Eduardo Bayona, « La deuda en los ayuntamientos del cambio se reduce 160.000 euros cada hora », Público, 26 novembre 2016. ( Το χρέος των δημαρχιών της αλλαγής μειώνεται κατά 160.000€ κάθε ώρα ).

Η φωτογραφία είναι του Boa Mistura ("Να κοιμάσαι λιγότερο, να ονειρεύεσαι περισσότερο", Μαδρίτη, 2014), www.boamistura.com 

Πηγή: Le Monde diplomatique: https://www.monde-diplomatique.fr/2017/02/PERRENOT/57096

Μετάφραση: Δημήτρης Οικονομίδης