Πίσω από τα φώτα της Βάρνας και η εθνική σημαία του κεφαλαίου

Του Γιάννου Χαραλαμπίδη

Η Ε.Ε. και η Τουρκία παίζουν διπλωματικό σκάκι για να γλιτώσουν με όσο το δυνατό λιγότερες ζημιές, όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, και να προκύψουν κοινά οφέλη εκεί και όπου μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Αληθές είναι ότι η συνάντηση της Βάρνας, που πραγματοποιείται αύριο Δευτέρα, από νομικής και θεσμικής απόψεως δεν συνιστά Σύνοδο μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας και δεν μπορεί να παράγει νομικά αποτελέσματα. Μπορεί όμως να καθορίσει πολιτικές, που θα είναι δυνατό εν συνεχεία να πάρουν τη νομική οδό, επί τη βάσει της οποία κινείται η ενταξιακή διαδικασία της Άγκυρας. Η Επιτροπή χαρακτηρίζει τη σχέση της Ε.Ε. με την Τουρκία «ως προβληματική». Από την άλλη, όμως, τονίζει ότι «δεν θα κάνει το χατίρι του Ερντογάν να διακόψει τις ενταξιακές διαδικασίες», ενώ αναγνωρίζει τη στρατηγική και εμπορική σημασία της Άγκυρας.

Αληθές είναι, επίσης, ότι εφόσον δεν τίθεται θέμα Συνόδου στη Βάρνα, αλλά μιας συνάντησης υψηλού επιπέδου μεταξύ ηγετών, όπως λέγεται, και να ήθελε να την αναβάλει ή να την ακυρώσει ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, λόγω των τουρκικών προκλήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ, ασκώντας βέτο, δεν μπορεί. Πώς, μάλιστα, μπορούσε να ζητήσει, κατά τρόπον πειστικό, κάτι τέτοιο όταν τις προηγούμενες ώρες γινόταν παρασκήνιο για δείπνο μεταξύ του ιδίου και του κατοχικού ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί;

Πήρε άλλωστε ένα περιεχόμενο συμπερασμάτων, όπως το ήθελε, με την Ε.Ε. να καταδικάζει τις τουρκικές δράσεις στην κυπριακή ΑΟΖ και να παρακολουθεί το θέμα. Τα δύσκολα και για την Κυβέρνηση και για την Ε.Ε. τότε θα είναι. Εάν συνεχίσει η Άγκυρα στον ίδιο αμανέ και φέρει τρυπάνι.

Η βίζα και η αναγνώριση

Στη Βάρνα θα τεθούν προς συζήτηση ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, των χρημάτων που θα λάβει η Τουρκία για τους πρόσφυγες που φιλοξενεί, της ενέργειας, του Κυπριακού και ακόμη δυο θέματα, που μας αφορούν εκ των πραγμάτων: Αυτό της κατάργησης της βίζας για τους Τούρκους πολίτες, που σημαίνει διαμονή τους για ένα τρίμηνο σε έδαφος της Ε.Ε., καθώς και εκείνο της επικαιροποίησης της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας - Ε.Ε. Και τα δυο αυτά ζητήματα σχετίζονται με τη λύση του Κυπριακού. Τι σημαίνει για την Κύπρο εάν το θέμα της βίζας κλείσει πριν από τη λύση του Κυπριακού; Σημαίνει ότι οι Τούρκοι πολίτες θα μπορούν να έρχονται στην Κύπρο, χωρίς βίζα, για τρεις μήνες. Εδώ προκύπτει μια αλυσίδα νομικών και πολιτικών προβλημάτων: Πώς θα εφαρμοστεί ένα τέτοιο μέτρο, όταν η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και όταν απαραίτητη προϋπόθεση για να ολοκληρωθεί μια τέτοια διαδικασία είναι η συνεργασία της Άγκυρας, όχι μόνο με τους θεσμούς της Ε.Ε. και την Interpol, αλλά και με τις Αρχές των κρατών - μελών και δη με τα αρμόδια Υπουργεία της Κυπριακής Δημοκρατίας (Δικαιοσύνης και Εσωτερικών). Μέχρι στιγμής η Τουρκία αρνείται να το πράξει.

Η παγίδα του Σένγκεν

Συνεπώς, για να προχωρήσει η διαδικασία θα πρέπει να παρακαμφθεί σιωπηρώς και άλλως πώς η Κυπριακή Δημοκρατία και να θεωρηθεί ως εκλιπούσα. Άρα, όχι η Ε.Ε., αλλά η ίδια η Κυβέρνηση οφείλει δημόσια και χωρίς περιστροφές να πει όχι στην κατάργηση της βίζας, προβάλλοντας πλήρη νομική τεκμηρίωση: 1. Τόσο στα συμπεράσματα του Συμβουλίου όσο και στην αντιδήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου του 2005 διατυπώνεται σαφής θέση ότι, για να προχωρήσει η ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας, πρέπει η χώρα αυτή να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με όλα τα κράτη-μέλη, περιλαμβανομένης και της Κυπριακής Δημοκρατίας, την οποία οφείλει να αναγνωρίσει. 2. Με βάση το πρωτόκολλο 10, στην Ε.Ε. εντάχθηκε ολόκληρη η Κυπριακή Δημοκρατία ως ενιαίο κράτος με αναστολή του κεκτημένου στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα της, λόγω της υφιστάμενης κατάστασης και δη της εισβολής και της κατοχής.

Ήδη, από το φθινόπωρο του 2016, όταν οι συνομιλίες είχαν εντατικοποιηθεί, η τουρκική πλευρά είχε ζητήσει τη νομική άποψη της Επιτροπής για το θέμα των Τούρκων πολιτών στην Κύπρο μετά τη λύση. Η θέση της Επιτροπής δεν ήταν και τόσο ξεκάθαρη. Δεν έδωσε νομική άποψη,  απλώς άφησε ανοικτή τη ρύθμιση του θέματος στις δυο πλευρές. Εκείνο που κυρίως την ενδιέφερε ήταν η αποτροπή επιπτώσεων στην περίπτωση μιας τέτοιας απόφασης για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους και δη για τα κράτη μέλη.

Και μια σκέψη που καταγράφεται ως δικλίδα ασφαλείας είναι το Σένγκεν. Δηλαδή, εφόσον η Κύπρος δεν είναι στο Σένγκεν, οι Τούρκοι πολίτες δεν θα μπορούν να μετακινηθούν προς την Ε.Ε. πέραν των τριών μηνών, που, ούτως ή άλλως, θα προβλέπεται από το καθεστώς της κατάργησης της βίζας. Εάν γίνει δεκτό ένα τέτοιο μέτρο, ακόμη και επί τη βάσει της αρχής του 1 προς 4 (για να διατηρηθούν τα πληθυσμιακά ισοζύγια), τότε είναι που η Ε.Ε. και τα λοιπά κράτη μέλη δεν θα μας δεχθούν ποτέ στο Σένγκεν. Η Άγκυρα θα τα χρησιμοποιήσει όλα αυτά ως επιχειρήματα. Τα χρησιμοποίησε ήδη η ίδια στην Ε.Ε., καθώς και μέσω των Τουρκοκυπρίων και δη του κ. Ναμί, αλλά και μέσω του τέως εκπροσώπου του Γ.Γ. του ΟΗΕ στην Κύπρο, Έσπεν Μπαρθ ΄Ειντε, σκανδαλωδώς, μάλιστα, για να προωθήσει αργά, αλλά σταθερά, τον στόχο της.

Τουριστικά πακέτα και αθέμιτος ανταγωνισμός...

Η αποδοχή της αρχής ότι οι Τούρκοι πολίτες θα έχουν δικαιώματα Ευρωπαίων πολιτών κάτω από οποιαδήποτε φόρμουλα, θα συνιστά την τελευταία πράξη της τουρκοποίησης της Κύπρου, η οποία θα σημαίνει τη νομιμοποίηση νέων κυμάτων εποικισμού με τη δική μας σφραγίδα, καθώς και αυτήν της Ε.Ε. Αυτή η πολιτική επιλογή θα συνδεθεί με την οικονομική εισβολή, που σχετίζεται με την εμβάθυνσης της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας - Ε.Ε., καθώς και με το δικαίωμα, που έχει δοθεί, μέσω των συνομιλιών, στα δυο ισότιμου καθεστώτος κρατίδια να μπορούν μονομερώς να υπογράφουν τουριστικές συμφωνίες. Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο, δηλαδή τον τουρισμό. Θα είναι τέτοια τα πακέτα και οι τιμές, που θα προσφέρουν το τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος με την Τουρκία, στον βορρά σε συνδυασμό με τα τουρκικά παράλια, που θα μείνουν άφωνοι οι δικοί μας ξενοδόχοι. Αυτή είναι η μία πτυχή του θέματος.

Η άλλη, που είναι συναφής με την προηγούμενη, αφορά στην τελωνειακή ένωση. Επί τούτου τονίζουμε τα εξής: Πώς μπορεί να γίνεται λόγος για εμβάθυνση και επικαιροποίηση της τελωνειακής ένωσης, όταν η Τουρκία δεν εφαρμόζει την υφιστάμενη με την Κυπριακή Δημοκρατία ως οφείλει, με αποτέλεσμα να υπάρχουν παγωμένα δικά της ενταξιακά κεφάλαια, κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου, η οποία προέκυψε μετά από εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής; Δεύτερο, η υφιστάμενη κατάσταση δημιουργεί συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού. Διότι τα τουρκικά προϊόντα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα στην κυπριακή αγορά, ενώ τα κυπριακά δεν μπορούν να εισαχθούν στην τουρκική. Και εδώ είναι που, τόσο το ΚΕΒΕ όσο και η ΟΕΒ, καθώς και η Κυβέρνηση, οφείλουν να μελετήσουν προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ακόμη και σε βάρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είναι αρμόδια για τον έλεγχο και την εφαρμογή: Α. Του κεκτημένου, του οποίου η τελωνειακή ένωση με την Τουρκία συνιστά αναπόσπαστο τμήμα. Β. Της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς, χωρίς συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού. Ποιο είναι, λοιπόν, το δίδαγμα; Ότι σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να επαναλάβουμε το προηγούμενο λάθος. Δηλαδή ουδόλως θα πρέπει να δεχθούμε μια συμφωνία μεταξύ Τουρκίας - Ε.Ε., την οποία η Άγκυρα θα αρνηθεί να εφαρμόσει μαζί μας, προ της λύσης, ή θα την χρησιμοποιήσει μετά τη διευθέτηση του προβλήματος για να μας πνίξει, όχι μόνο πληθυσμιακά αλλά και οικονομικά.

Η λογική της οικονομικής ισχύος

Πάμε, λοιπόν, στο ψητό. Ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της επικαιροποίησης της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας - Ε.Ε., αν δεν είναι και ο κύριος, αφορά στο καθεστώς των τουρκικών εταιρειών και στη δράση τους στην Ευρώπη. Με αλλά λόγια, θα δοθούν διευκολύνσεις ή, αν θέλετε, θα δοθεί στις τουρκικές εταιρείες καθεστώς ευρωπαϊκών εταιρειών για να μπορούν επί τη βάσει της αρχής της αναλογικότητας να δρουν με ευκολία οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί κολοσσοί εντός της Τουρκίας. Τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη μπορούν να εισβάλουν στην τουρκική αγορά και να χαλιναγωγήσουν αφενός τις τουρκικές εταιρείες στην Ευρώπη και, αφετέρου, την ανταγωνιστικότητά τους, σε αντίθεση με την Κύπρο, η οποία λόγω μικρού μεγέθους πώς θα αντιδράσει; Τι παράγει εκτός από ήλιο και, αν οι Τούρκοι το επιτρέψουν,  φυσικό αέριο;

Είναι μύθος ότι το κεφάλαιο δεν έχει εθνική σημαία και, όπως προβάλλεται μέσω της νεοφιλελεύθερης οικονομικής αντίληψης και της παγκοσμιοποίησης, δεν έχει πατρίδα. Εάν προσέξουμε καλά τι συμβαίνει σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, θα δούμε ότι το κεφάλαιο έχει πατρίδα και ότι το έθνος-κράτος συνεχίζει να χρησιμοποιεί το κεφάλαιο ως εργαλείο ισχύος και επεκτατικότητας. Α. Η Γερμανία στην Ε.Ε. χρησιμοποιεί την οικονομική της ισχύ και τις εταιρείες, καθώς και τη βιομηχανία της για να κυβερνά την Ευρώπη και να προχωρεί πέραν αυτής, επιδιώκοντας να ταυτίζει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το δικό της εθνικό συμφέρον με αυτό που ονομάζουμε ως κοινό ευρωπαϊκό. Β. Η Ρωσία χρησιμοποιεί το φυσικό κυρίως αέριο για να εισβάλλει οικονομικά και πολιτικά από την Ευρώπη ώς την Κίνα. Τρίτο, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν τις εταιρείες τους και την οικονομική, καθώς και τη νομισματικής τους ισχύ για την εξυπηρέτηση των δικών τους εθνικών συμφερόντων σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Δείτε τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή με το θέμα του επαναπατρισμού των αμερικανικών εταιρειών ή με τη  φορολογία που επιβάλλει η Κυβέρνηση Τράμπ στην εισαγωγή ατσαλιού και αλουμινίου. Τέταρτο, η Κίνα ή η Ιαπωνία, καθώς και η Κορέα δεν χρησιμοποιούν τα οικονομικά και εμπορικά τους πλεονεκτήματα για την εξυπηρέτηση πρωτίστως του εθνικού τους συμφέροντος;

Αυτό δεν συμβαίνει, όπως έχουμε καταδείξει, και στην ίδια την Ε.Ε.; Έχουμε μια Ευρωπαϊκή Γερμανία ή μια Γερμανική Ευρώπη; Έχουμε και τα δυο. Η Ευρωπαϊκή Γερμανία με δημοκρατικό καθεστώς ηγεμονεύει της Γηραιάς Ηπείρου, μέσω των θεσμών της Ε.Ε., λόγω της οικονομικής της ισχύος, που μετατρέπεται σε πολιτική και θεσμική. Αυτό, άλλωστε, που συμβαίνει σήμερα στην Ευρώπη με τη Γερμανία, δεν φοβάται όχι μόνο η Γερμανία, αλλά και η Γαλλία και η Αυστρία, καθώς και άλλες χώρες ότι είναι δυνατό να συμβεί με την Τουρκία. Είναι τυχαίο που οι χώρες αυτές και άλλες δεν θέλουν την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.; Επειδή, λοιπόν, δεν θέλουν την Τουρκία πλήρες κράτος μέλος, θεωρούν ότι η τελωνειακή ένωση μπορεί να είναι το πρώτο βήμα μιας ειδικής σχέσης, όπως αυτήν που πάνε να οικοδομήσουν τώρα με τη Βρετανία και αυτήν που ήδη υπάρχει με τη Νορβηγία. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε το εξής: Η μεν Βρετανία εξήλθε της Ε.Ε. για να μη βιώνει άλλο την κυριαρχία της Γερμανίας, η δε Γερμανία δεν επιθυμεί την πλήρη ένταξη της Τουρκίας, διότι θα εγερθεί, λόγω μεγεθών, το ερώτημα που ετίθετο και για την ίδια: Εάν δηλαδή θα έχουμε μια Ευρωπαϊκή Τουρκία ή μια Τουρκική Ευρώπη.

Τα συμφέροντα της Ε.Ε. και το τουρκικό τρυπάνι

Επί τη βάσει των ανωτέρω, το ερώτημα που εγείρεται σε περίπτωση ομοσπονδιακής λύσης είναι το εξής: Θα έχουμε μια Ενωμένη Ευρωπαϊκή Κύπρο ή μια Τουρκική Κύπρο; Προφανώς και θα έχουμε μια ελεγχόμενη από κάθε άποψη (θεσμική, οικονομική, στρατιωτική, ακόμη και ενεργειακή) Κύπρο από την Τουρκία στην Ε.Ε. Και επειδή δεν ανήκουμε σε αυτούς που απορρίπτουν, χωρίς να προτείνουν, επιμένουμε ότι η νομική και διπλωματική μας φιλοσοφία πρέπει να είναι ο σεβασμός και η επιβίωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, που καθορίζεται ρητώς στο Πρωτόκολλο 10 και στην αντιδήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου του 2005, που προνοεί ότι για να συνεχίσει η Τουρκία την ενταξιακή της διαδικασία, θα πρέπει να αναγνωρίσει το ενιαίο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας και όχι το ομόσπονδο πολιτειακό σύστημα, που ενδεχομένως να προκύψει από μια διευθέτηση του προβλήματος. Ερώτημα: Γιατί δεν είναι αυτή η βάση των συνομιλιών;

Γιατί ενταχθήκαμε στην Ε.Ε.; Και επειδή περί Βάρνας ο λόγος, αυτή πρέπει να είναι η σαφής θέση της Ε.Ε., δηλαδή των θεσμών, που την εκπροσωπούν. Διότι η αντιδήλωση δεν συνιστά μόνο τμήμα των συμπερασμάτων, αλλά και του κοινοτικού κεκτημένου. Και κάτι άλλο συναφές: Στην ατζέντα της Βάρνας είναι και το θέμα της ενέργειας, που σχετίζεται και με τις πηγές φυσικού αερίου της Κύπρου και γενικά με τους αγωγούς μέσω Τουρκίας και Κύπρου και εκ των πραγμάτων με τη λύση του Κυπριακού, καθώς και με τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων και με τις απειλές της Άγκυρας ότι θα φέρει τρυπάνι στην ΑΟΖ μας για έρευνες. Ή στα όριά της. Σαφής, λοιπόν, θέση: Εφόσον η Ε.Ε. θα παρακολουθεί τις εξελίξεις, και εφόσον θεωρεί παράνομη τη δράση της Τουρκίας, εάν η Άγκυρα χρησιμοποιήσει τον πολεμικό της στόλο για να φέρει το τρυπάνι ή αν εμποδίσει έρευνες εταιρειών που ενεργούν σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα πρέπει να ενεργοποιηθεί αμέσως το άρθρο 42,7 των Συνθηκών, που σημαίνει έμπρακτη στήριξη των κρατών μελών σε κράτος μέλος που δέχεται εξωτερική επίθεση. Εάν είναι μόνο του το τουρκικό τρυπάνι, χωρίς πολεμική συνοδεία, τότε στη λογική του ότι παρακολουθείται η δράση της Άγκυρας από την Ε.Ε., θα πρέπει οι θεσμοί και δη το Συμβούλιο να προχωρήσει σε κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, στο μοντέλο της Ρωσίας για παράδειγμα... Βεβαίως, για να δράσουν οι θεσμοί, το κράτος μέλος, δηλαδή το έχον έννομο συμφέρον, θα πρέπει να αιτηθεί κάτι τέτοιο. Το πράξαμε; Το καλλιεργήσαμε διπλωματικά;

Προτού κλείσουμε, ας μας επιτραπεί και κάτι, που αφορά στους Τουρκοκύπριους, την Ε.Ε. και εμάς τους ιδίους: Εάν οι Τουρκοκύπριοι θέλουν μέρισμα στο φυσικό αέριο, θα πρέπει να αναγνωρίσει η Τουρκία την Κυπριακή Δημοκρατία και τότε ας προχωρήσουμε επί τη βάσει της αντιδήλωσης της 21ης Σεπτεμβρίου σε διοικητικές αλλαγές, που αφορούν στις δομές του κράτους της Ζυρίχης, για να γίνει πιο λειτουργικό και ευρωπαϊκό και ουχί επαρχία της Τουρκίας. Όσο, δε, για τους Ευρωπαίους εταίρους μας, θα λέγαμε το εξής: Είναι άσοφο να έχουν το φυσικό αέριο στο σπίτι τους, δηλαδή στην Κύπρο, και να θέλουν να το δώσουν για διαχείριση, εκμετάλλευση ή ακόμη και για ιδιοκτησία στην Τουρκία. Ακόμη και αν αυτοί δεν το βλέπουν έτσι, εμείς δεν θα πρέπει να τους το υποδείξουμε; Πάντως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει με αγωγό μέσω Τουρκίας, παρά μόνο μέσω του EastMed...