ΚΥΠΡΟΣ : Η PESCO γυμνή στη σκιά...του ΝΑΤΟ

του Γιάννου Χαραλαμπίδη

από το SIGMALIVE

Μέσα στη δίνη του προεκλογικού αγώνα , προέκυψε η συμφωνία επί της PESCO (Permanent, Structured Cooperation), στα Ελληνικά, Μόνιμη Δομική Συνεργασία, ως τμήμα της Κοινής Άμυνας και ταυτόχρονα αποτελεσματικής άσκησης εξωτερικής πολιτικής από την ΕΕ. Το ερώτημα είναι τι σημαίνει αυτή η αμυντική προσπάθεια εμβάθυνσης της πλειοψηφίας των κρατών μελών της ΕΕ στον τομέα της άμυνας για την ίδια, για το ΝΑΤΟ και αν και πώς επηρεάζεται η Κύπρος και η ασφάλειά της σε σχέση με την Τουρκία και τις απειλές της.     

Πολεμικές βιομηχανίες 

Η συμφωνία μεταξύ των 23 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ συνιστά ενεργοποίηση του ανενεργού άρθρου 46 της Συνθήκης της Λισαβόνας σε συνδυασμό με το άρθρο 42 της ίδιας Συνθήκης. Ήταν, δε, το άρθρο 46 ανενεργό, κυρίως λόγω της Βρετανίας, η οποία δεν επιθυμούσε την παραπέρα εμβάθυνση στον τομέα της άμυνας. Με το Brexit, το εμπόδιο του Λονδίνου απαλείφθηκε, αλλά προκύπτει ένα οικονομικό κενό, καθώς και υποδομών, λόγω Βρετανίας. Ειδικώς το οικονομικό κενό θα καλυφθεί από τα μεγάλα κράτη μέλη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, καθώς και η Ιταλία και η Ισπανία.

Οι δύο πρώτες ήταν  αυτές που είχαν την πρωτοβουλία για την ενεργοποίηση του άρθρου 46. Το ποσό από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για τα θέματα της άμυνας αναμένεται να φτάσει, όπως δήλωσε η Ύπατος Εκπρόσωπος της Κοινής Άμυνας και Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, Φεντερίκα Μονγκερίνι, στα 5,5  δις ευρώ ετησίως.

Επί τη βάσει του τρόπου λειτουργίας της  PESCO, όντως τα μεγάλα κράτη είναι εκείνα που θα προσφέρουν τα περισσότερα χρήματα στον προϋπολογισμό, αλλά, ταυτοχρόνως, είναι αυτά που θα απορροφήσουν τη μερίδα του λέοντος, λαδώνοντας, έτσι, τις πολεμικές τους βιομηχανίες, με την προσδοκία  μεγαλύτερων κερδών.

Αφενός, αφαιρούν από τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς δαπάνες για αγορά οπλικών συστημάτων από αλλού και, αφετέρου, ενισχύουν την εσωτερική αγορά όπλων με δυνατότητες εξαγωγής, επί τη βάσει, πάντοτε, των δεσμεύσεων που τα κράτη μέλη έχουν έναντι του ΝΑΤΟ, όπως ρητώς αναφέρεται στο προοίμιο της συμφωνίας των 23 κρατών μελών, συμφώνως προς το άρθρο 42 παράγραφος 4 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Πέραν τούτων, η πολεμική τεχνολογία σταδιακά περνά στην υπηρεσία προς τους πολίτες (civilian purposes).     

Σενάρια Γιούνκερ και εξάρτηση από το ΝΑΤΟ

Επί τη βάσει των ανωτέρω και των όσων αναφέρουν οι Συνθήκες και η κατ’ αρχήν συμφωνία των 23 κρατών μελών, θα πρέπει να δούμε την PESCO γυμνή,  χωρίς τις ρητορείες, αλλά μέσα από τον πραγματικό της χαρακτήρα. Συναφώς, σχετικά με την PESCO επισημαίνουμε τα εξής:    

  

1. Η συμμετοχή στην PESCO είναι εθελοντική. Κάθε κράτος μέλος, που δεν συμμετέχει αρχικά, είναι δυνατό να συμμετάσχει στη συνέχεια. Επί του παρόντος, δεν συμμετέχουν η Πορτογαλία, η Μάλτα, η Ιρλανδία και η Δανία. Η τελευταία επί μακρόν απέχει από τα θέματα της κοινής άμυνας και ασφάλειας. Η κατ’ αρχήν συμφωνία των 23 είναι ενταγμένη σε κάποια από τα Πέντε Σενάρια που εισηγείται  ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, για την εμβάθυνση στα θέματα άμυνας με τις χώρες που επιθυμούν να το πράξουν. Η PESCO συνιστά μεν εμβάθυνση στην πολεμική βιομηχανία της ΕΕ και σε άλλους επιχειρησιακούς τομείς, αλλά, ταυτοχρόνως, εμπεδώνει την Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων, διότι: Α. Κάποια κράτη είναι εντός και κάποια εκτός. Δεν υπάρχει η υποχρεωτική ρήτρα, που υπήρχε για την ΟΝΕ μετά τη Διεύρυνση του 2004. Ότι, δηλαδή, τα κράτη υποχρεωτικά θα πρέπει να ενταχθούν στην PESCO, ακόμη και αν δεν το πράττουν σήμερα. Β. Ακόμη και εντός της PESCO θα υπάρχουν διάφορες ταχύτητες συμμετοχής, αναλόγως του  εθνικού σχεδιασμού και των δυνατοτήτων συμμετοχής των κρατών μελών, καθώς και αναλόγως των δυνατοτήτων και της ισχύος ενός εκάστου.     

2. Οι σκοποί της PESCO είναι η εμβάθυνση, ο συντονισμός, η  συνεργασία, οι επενδύσεις και η κάλυψη αμυντικών αναγκών μέσα από προγράμματα και διάθεση μέσων και πόρων, ώστε να μπορούν να αναλαμβάνονται επιτυχώς στρατιωτικές δράσεις. Στο πλαίσιο της κάλυψης αυτών των αναγκών εμπίπτουν και τα Battle Groups (Ομάδες Ταχείας Ανάπτυξης), των οποίων η θεσμοθέτηση αποφασίστηκε από το 2005, αλλά στην πράξη δεν λειτούργησαν ποτέ, λόγω έλλειψης υποδομών και προσφορών. Στο ιδεολογικό και θεωρητικό σκέλος, η PESCO στοχεύει στην προστασία του Ευρωπαίου πολίτη και σε βήματα αυτονόμησης της ΕΕ, παρότι, ακόμη και μέσω της PESCO, και του άρθρου 42 παρ. 2 της Συνθήκης της Λισαβόνας, η άμυνα της Ευρώπης είναι συνδεδεμένη και εξαρτημένη από το ΝΑΤΟ, στο οποίο συμμετέχουν τα πλείστα των κρατών - μελών της ΕΕ. Η  PESCO συμβαδίζει με το ΝΑΤΟ, στη σκιά του οποίου εκ των πραγμάτων βρίσκεται.  

Στρατηγικός Σχεδιασμός, απειλή και το άρθρο  47,2   

3. Τα κράτη  υποβάλλουν το δικό τους Εθνικό Σχεδιασμό στο πλαίσιο της PESCO. Στα προγράμματα που συμμετέχουν, καταβάλλουν και τον δικό τους οβολό. Εδώ έχουμε ένα σημαντικό ζήτημα. Ο Εθνικός Σχεδιασμός έχει σχέση με το τι στρατό θέλει να έχει μια χώρα. Εμείς ακόμη δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα. Διότι, άλλοτε γίνεται λόγος για αποστρατιωτικοποίηση στο πλαίσιο λύσης, οπότε και το ενδιαφέρον και οι δαπάνες είναι περιορισμένες, ενώ τώρα ακούγονται φωνές ότι, μέσω της PESCO, ενισχύεται η αποτρεπτική μας ικανότητα. Αληθές είναι ότι η PESCO από μόνη της δεν μπορεί να πράξει κάτι τέτοιο. Δεν συνιστά δεσμευτικό  σύμφωνο  κοινής αντίδρασης σε εξωτερική επίθεση.

Εκτός και αν, εν συνεχεία, αποφασιστεί ομοφώνως από τα μέλη της κάτι τέτοιο και θεσμοθετηθεί με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, τα κράτη διατηρούν επί της PESCO και επί κάθε αμυντικού ζητήματος το δικαίωμα του βέτο ως στοιχείο των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων, της ίδιας της κυριαρχίας τους. Επί του παρόντος, και αυτό δεν είναι καθόλου υποτιμητικό θα λέγαμε, η στήριξη που μπορεί να δώσει η ΕΕ στην Κύπρο ως προς την αντιμετώπιση ξένης επίθεσης κατοχυρώνεται στο άρθρο 42 παράγραφος 7 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Λόγω της κατοχής, αλλά και των συνεχών απειλών στην ΑΟΖ, η Κυπριακή Κυβέρνηση είχε κάθε δικαίωμα να το ενεργοποιήσει ή να προειδοποιήσει ότι προτίθεται να κινηθεί προς αυτή την κατάσταση για να ευαισθητοποιήσει ακόμη περισσότερο τους εταίρους και να διεκδικήσει πιο σαφή και πρακτική στήριξη. Δεν το έπραξε.    

Αμυντικό Δόγμα και Στόχος 

Συμφώνως προς όσα προνοούν οι γενικές διατάξεις για τη λειτουργία της PESCO για κάθε κράτος μέλος, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να αποφασίσει ποιο είναι το αμυντικό της Δόγμα και επί τη βάσει αυτού να καθορίσει τον Εθνικό της Σχεδιασμό εντός της PESCO. Τι θέλει, δηλαδή, και πού επιδιώκει και πρέπει να συμμετάσχει. Σε ποια προγράμματα, πώς και γιατί.  Σημειώνουμε ότι, επί σειράν ετών, τονίζαμε από τις στήλες αυτές ότι η Εθνική Φρουρά θα έπρεπε να είχε δημιουργήσει δικό της Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Ανάπτυξης. Εάν υπήρχε κάτι τέτοιο σήμερα, γίνεται αντιληπτό πόσο πιο εύκολη και εποικοδομητική, καθώς και δημιουργική, θα ήταν η συμμετοχή της Κύπρου στην PESCO. 

Το γεγονός ότι η Εθνική Φουρά ήταν παραμελημένη,  σε συνθήκες αποσύνθεσης, αποδεικνύεται και από το ότι, τα τελευταία 30 χρόνια, από τα 8 δις ευρώ που ο Κύπριος φορολογούμενος πολίτης πρόσφερε  για την άμυνα, μόνο κάτι λιγότερο από τα 4,5 δις είχαν διατεθεί γι’ αυτήν. Υπάρχει ένα θεμελιώδες ζήτημα συναφές με το αμυντικό Δόγμα ενός κράτους και ενός έθνους ή δύο και περισσοτέρων κρατών του ιδίου έθνους, όπως συμβαίνει με την Ελληνική και την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτό το θεμελιώδες ζήτημα απαντάται στη μορφή της λύσης ενός εθνικού προβλήματος ή προβλημάτων, όπως είναι το Κυπριακό, το Αιγαίο και η Θράκη. Ειδικώς στο Κυπριακό, η άμυνα είναι συναφής με τον πολιτειακό στόχο της λύσης, εάν δηλαδή θα έχουμε ομοσπονδία ή συνέχεια του ενιαίου κράτους. Ακόμη θα πρέπει να διευκρινιστεί και να καθοριστεί ποια είναι σήμερα η απειλή  ή οι απειλές, ποιες μορφές έχουν (πυρηνικές, συμβατικές, χημικές, τρομοκρατικές μέσω κυβερνοχώρου) και, εάν μετά τη λύση, θα υπάρχει στρατός και σε ποιο επίπεδο.

Εφόσον αυτά δεν είναι ξεκάθαρα, ούτε από πλευράς Κυβέρνησης, ούτε και από τους υποψηφίους για την Προεδρία, πώς θα έχουμε ενεργή συμμετοχή στην PESCO; Ο ρόλος μας δεν θα είναι αυτός που οι ηγεσίες υπόσχονται στον λαό. Ούτε βεβαίως και τα οφέλη. Επί του θέματος του Αμυντικού Δόγματος ενός κράτους, που είναι συναφές και με τη διπλωματική του δυνατότητα, ειδικότερα στην περίπτωση της Κύπρου, όπου έχουμε πρόβλημα επίλυσης σύγκρουσης, θα πρέπει να διευκρινιστεί το εξής: Κατά πόσο η αλλαγή των ισοζυγίων δυνάμεως, μέσω συμμαχιών και πόρων διαθέσιμων για την άμυνα, συνιστά τμήμα της στρατηγικής για τον τελικό σκοπό, δηλαδή για μια δημοκρατική λύση, που θα επανενσωματώνει τα κατεχόμενα στην Κυπριακή Δημοκρατία; Η Ρεαλιστική Σχολή Σκέψης αυτό διδάσκει. Ότι, δηλαδή, τα ισοζύγια δυνάμεως καθορίζουν τη λύση που αποτυπώνεται σε συνταγματικό πλαίσιο.  Η συμμετοχή στην PESCO δεν καλύπτει τις ανάγκες μόνον της κοινής άμυνας, αλλά και των κρατών μελών μέσα από τα προγράμματα στα οποία θα θελήσουν να συμμετάσχουν, έχοντας υπόψη τις δικές τους ανάγκες σε συνάρτηση με εκείνες των λοιπών εταίρων ή μερίδας τους. Η κάλυψη των αναγκών ενός κράτους μπορεί να συμπίπτει με εκείνη άλλου ή άλλων κρατών, οπότε έχουμε συμμαχική σχέση εντός της PESCO.  Άλλωστε, η  συμμετοχή προϋποθέτει δέσμευση υλοποίησης από τα κράτη μέλη στους τομείς στους οποίους τα κράτη θα συμμετέχουν. 

Βέτο και τουρκική συμμετοχή 

4. Τα κράτη έχουν δικαίωμα βέτο. Δηλαδή, οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία. Τα κράτη διατηρούν την κυριαρχία τους. Ταυτοχρόνως, η συμφωνία αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο συμμετοχής στα προγράμματα και στις αποστολές τρίτων κρατών και δη του ΝΑΤΟ, όπως είναι, για παράδειγμα, η Τουρκία ή ακόμη και οι ΗΠΑ, αφού η παραγωγή είναι ενταγμένη στη λογική του Smart Defence. Δηλαδή, να υπάρχει συντονισμός και συνεργασία στην παραγωγή και στη διάθεση μέσων για να εξοικονομούνται πόροι και για να αποφεύγεται αχρείαστος ανταγωνισμός και κόστος, μεταβλητές που αυξάνουν το όφελος (στοχευμένη συμπαραγωγή και όχι duplication) .

Όπως έχει ήδη λεχθεί, οι δράσεις της PESCO γίνονται πάντα σε συνεννόηση με το ΝΑΤΟ, το οποίο - και αυτό καθίσταται σαφές - παραμένει ο κυρίαρχος στην Ευρώπη αμυντικός βραχίονας. Γιατί τα αναφέρουμε αυτά; Διότι, σε μια τέτοια περίπτωση αιτήματος της Τουρκίας για συμμετοχή είτε σε προγράμματα, είτε σε στρατιωτικές δράσεις, το νομικό πλεονέκτημα θα ανήκει στην Κυπριακή Δημοκρατία, εφόσον θα έχει, είτε εντός, είτε εκτός της PESCO, στρατηγική. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει το δικαίωμα βέτο, όμως η άσκησή του περνά μέσα από οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα. Εάν ένα μικρό κράτος ασκήσει διπλωματικώς άτσαλα το βέτο του, το κόστος που θα έχει, ενδέχεται να είναι  σταδιακά μεγαλύτερο του αρχικού οφέλους. Συνεπώς, από τώρα θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η συμμετοχή της Τουρκίας μπορεί να γίνει κυρίως σε ό,τι αφορά τα προγράμματα: 1. Με την άμεση αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Κύπρο. 2. Με τη συμμετοχή της Κύπρου στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (PfP) και με τη σταδιακή ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ ως φόρμουλας πλήρους αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων, στη λογική και πρακτική της δημιουργίας συνθηκών ασφάλειας και στην Κύπρο και στην περιοχή. Εάν η Τουρκία πει όχι, αυτή θα φέρει την ευθύνη των πράξεών της και όχι εμείς. Οι πιέσεις θα είναι πάνω της, όχι πάνω μας. 

Το μεγάλο παζάρι και το εμπάργκο  

Τα χρήματα που θα διατεθούν για τις πολεμικές βιομηχανίες και τα επιστημονικά ερευνητικά προγράμματα για την κάλυψη αναγκών στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας είναι σημαντικά στο πλαίσιο της PESCO. Και αφορούν, από κατασκευή αρμάτων μάχης, έως τα drones. Τα κράτη αναμένεται ότι θα πρέπει να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες σε πραγματικούς αριθμούς, ενώ  χρηματοδότηση των αμυντικών προγραμμάτων θα είναι δυνατό να γίνεται και από το European Defence Agency. Δημιουργείται μια νέα δυναμική για την αμυντική βιομηχανία και την αγορά της ΕΕ. Και αληθές είναι ότι θα υπάρξουν ή θα ζητηθούν πολιτικές δεσμεύσεις. Γίνεται, ήδη, λόγος περί τούτου. Ότι, δηλαδή, τα κράτη που συμμετέχουν στην PESCO θα αγοράζουν οπλικά συστήματα από την ευρωπαϊκή βιομηχανία και όχι, για παράδειγμα, από τη ρωσική. Αυτό ακούγεται λογικό, εφόσον ανήκει σε ομάδες συμπαραγωγής και θα προσφέρονται καλύτερες τιμές. Υπάρχουν, δε, τα εξής πλεονεκτήματα: 1. Δεν θα υπάρχει πρόβλημα εμπάργκο όπλων σε βάρος της Κύπρου. 2. Εάν δεν μας πωλούν οι εταίροι μας, δικαίως θα μπορούμε να αποδεσμευτούμε και να στραφούμε προς άλλες αγορές, όπως η ρωσική, στο πλαίσιο της άσκησης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων.  Το ερώτημα είναι, εάν θέλουμε εξοπλιστικά προγράμματα και ενίσχυση και σε ποιους τομείς, αναλόγως του στρατηγικού αμυντικού Δόγματος, που πρέπει να είναι τμήμα της ευρύτερης στρατηγικής μας. 

Ο αυτόματος πιλότος 

Από νομοτεχνικής απόψεως θα πρέπει να επισημανθεί το εξής: Η τελική απόφαση για την PESCO αναμένεται ότι θα ληφθεί από το Συμβούλιο του Δεκεμβρίου, επί τη βάσει του άρθρου 283 παράγραφος 3 εδάφιο (α) για τη Λειτουργία της ΕΕ, που προνοεί σταθμισμένη ψήφο. Δεν χρειάζεται ομοφωνία, αλλά αρκούν το 55% των κρατών μελών, που θα πρέπει να αντιστοιχούν στο 65% του συνολικού πληθυσμού της Ένωσης.  Ορθώς η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε συμμετοχή στην PESCO. Αυτό, όμως, δεν αρκεί για να προκύψουν οφέλη. Τα ζητήματα της ασφάλειας δεν επιλύονται, επειδή συμμετέχουμε στην PESCO ή όταν έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε, εντός της ΕΕ και στην PESCO, να λειτουργούμε με τον αυτόματο πιλότο. Χρειάζεται καθορισμός της δικής μας στρατηγικής. Ειδικώς, όμως, περί στρατηγικής, η ηγεσία μας δεν τα πάει και τόσο καλά...