του Γιάννου Χαραλαμπίδη*
από το SIGMALIVE Κύπρος
Η Καταλωνία και το δημοψήφισμα βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα της διεθνούς επικαιρότητας, διότι είναι ζητήματα που προκαλούν συνέπειες και ξεπερνούν τα ισπανικά σύνορα. Το ερώτημα που εγείρεται είναι εάν αγγίζουν και την Κύπρο. Εάν, δηλαδή, υπάρχει συσχέτιση με την κατεχόμενη Κύπρο και ποια ή εάν είναι διαφορετικές περιπτώσεις. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση: Ποιος είναι ο ρόλος της Ε.Ε. και ποιες μπορούν να είναι οι επιλογές επίλυσης της κρίσης.
Συνταγματική νομιμότητα και βία
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι Αρχές της Καταλωνίας ανακοίνωσαν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, το οποίο, όμως, η νόμιμη και καθ’ ύλην αρμόδια Αρχή του ισπανικού κράτους -στο οποίο ανήκει η Καταλωνία ως μία από τις 17 αυτόνομες περιοχές- δηλαδή το Ανώτατο Δικαστήριο, έκρινε ότι είναι παράνομο. Συνεπώς, οι Αρχές της Ισπανίας είχαν δικαίωμα ή ακόμη και καθήκον να μην επιτρέψουν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, υπό τη έννοια ότι απειλείται η εδαφική ακεραιότητα της χώρας και η κυριαρχία της. Εφόσον η Κυβέρνηση ασκεί την εκτελεστική εξουσία και την κυριαρχία εφ’ όλης της επικράτειας, θα πρέπει να επιβάλλει τις αποφάσεις εκείνες που προστατεύουν τη συνοχή κράτους. Το δημοψήφισμα ως τέτοιο δεν πληροί τα κριτήρια για να θεωρηθεί ως έγκυρο.
Υπήρχε πρόβλημα με τον τρόπο ψηφοφορίας, με τη διακίνηση των ψηφοδελτίων και τους ελέγχους. Το 42% μόνο ψήφισε από τα 5,3 εκατομμύρια που αριθμούν οι νόμιμοι ψηφοφόροι της Καταλωνίας. Βεβαίως, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η αποχή οφείλεται στον φόβο που προκάλεσε η κυβέρνηση και κάποιος άλλος στη συμμόρφωση προς τις κυβερνητικές υποδείξεις. Εκεί που ο Πρωθυπουργός Ραχόι έχασε το παιχνίδι ήταν στην υπέρμετρη άσκηση βίας σε βάρος πολιτών από τις δυνάμεις ασφαλείας. Οι σκηνές που έδειξαν τα διεθνή ΜΜΕ δεν αποτελούν τμήμα του πολιτικού πολιτισμού της Ευρώπης. Για τον ίδιο, όμως, και την Ισπανία αυτό είναι το λιγότερο κακό. Κανείς δεν θα ήθελε να ήταν στη θέση του και ειδικώς να είναι ο ηγέτης που έχασε την Καταλωνία.
Η αυτοδιάθεση
Τα ανωτέρω αποτελούν την μια ανάγνωση της κρίσης στην Καταλωνία. Υπάρχει και η άλλη άποψη. Αυτή των Καταλανών αυτονομιστών, οι οποίοι στηρίζουν το όλο εγχείρημά τους στην αρχή του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Στο άρθρο 1 παράγραφος 2 του Χάρτη των Ην. Εθνών και στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Και επιχειρηματολογούν ως εξής: Αποτελούν λαό χωριστό από τους Ισπανούς, που κατοικεί επί μακρόν σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, με ανάπτυξη ιστορίας, πολιτισμού (από τη γλώσσα ώς τη θρησκεία) και ο οποίος διαθέτει διοίκηση με την άσκηση εξουσίας. Ζητούν να τους αναγνωριστεί αυθύπαρκτη εξουσία και εθνική ανεξαρτησία, τις οποίες θεωρούν ότι διαθέτουν. Τους λείπει η διεθνής αναγνώριση.
Εθνικό vs διεθνές δίκαιο και ισχύς
Υπό αυτές τις συνθήκες, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι έχουμε διάσταση μεταξύ των όσων προβλέπει το εθνικό δίκαιο με μιαν από τις βασικές αρχές του ΟΗΕ και του διεθνούς δικαίου. Αυτήν της αυτοδιάθεσης. Τα στοιχεία που μπορούν να οδηγήσουν στην επικράτηση του ενός έναντι του άλλου είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής:
1. Τα ισοζύγια δυνάμεων μεταξύ των μερών σε στρατιωτικό επίπεδο, που μπορούν να καθορίσουν ταυτοχρόνως και τη νομική διάσταση. Εάν η Ισπανία ήταν αδύναμη, πολύ πιο εύκολα θα μπορούσε να αποσχιστεί η Καταλωνία, εφόσον είχε τη σύμφωνη γνώμη της διεθνούς κοινότητας.
2. Η διεθνής κοινότητα, ξεκινώντας από την Ε.Ε. ώς τον ΟΗΕ, αλλά και οι μεγάλες δυνάμεις. Εάν οι δρώντες αυτοί στηρίξουν την Καταλωνία και συνάψουν διπλωματικές σχέσεις μαζί της στην περίπτωση που αποσχιστεί, τότε δημιουργείται δίκαιο, που στηρίζεται στην αποδοχή μιας πράξης που πηγάζει από το διεθνές δίκαιο, δηλαδή στην αυτοδιάθεση, και γίνεται δεκτή η αυθύπαρκτη, χωριστή από εκείνην της Ισπανίας, εξουσία - κυριαρχία. Την οποία εξουσία οι Καταλανοί θα ασκούν επί συγκεκριμένου γεωγραφικού χώρου.
Εδώ έχουμε, μερικώς, το παράδειγμα της Γιουγκοσλαβίας. Όταν αποσχίστηκε η Σλοβενία, η διεθνής κοινότητα, με πρώτη την Ε.Ε., επί τη βάσει της έκθεσης Μπατεντέρ, προχώρησε σε αναγνώριση και εν συνεχεία ο ΟΗΕ δέχθηκε τη Σλοβενία στους κόλπους του. Και αργότερα η Ε.Ε. Η κατάσταση δεν ήταν το ίδιο απλή στην περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, όπου οι Σέρβοι της περιοχής δεν αποδέχθηκαν την ενσωμάτωσή τους σε μια ομοσπονδιακή δομή με τους Κροάτες και τους Μουσουλμάνους και ως εκ τούτου ακολούθησε σφαγή. Το Βελιγράδι στήριζε τη δράση του στο ότι ήταν η νόμιμη Κυβέρνηση.
Όμως, η διεθνής κοινότητα είχε άλλα στο μυαλό της και η Γιουγκοσλαβία τεμαχίστηκε με αιματηρό τρόπο. Οι Σέρβοι είχαν την εσωτερική ισχύ αλλά δεν μπορούσαν μόνοι να τα βάλουν με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, και με τη Ρωσία απούσα. Συναφές είναι και το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου. Εκεί τα πλείστα μέλη της Ε.Ε. είπαν ναι στην ανεξαρτητοποίηση μιας αυτόνομης περιοχή Αλβανών από τη Σερβία και η Ισπανία διαφώνησε και διαφωνεί, γιατί έβλεπε το μοντέλο του Κοσσυφοπεδίου να αποτελεί προηγούμενο για τη δική της περίπτωση.
Κλειστή η πόρτα της Ε.Ε.
Η Ε.Ε. διά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μέσα από τη συζήτηση της περασμένης Τετάρτης στην Ολομέλεια δήλωσε σεβασμό στους νόμους της Ισπανίας, στην εδαφική της ακεραιότητα και παρείχε στήριξη στην Κυβέρνηση Ραχόι, ο οποίος αρνείται να χορέψει το τανγκό της απόσχισης. Ταυτοχρόνως, οι εταίροι αναφέρονται στον σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών.
Η Ε.Ε. δεν αποδέχεται το δημοψήφισμα, αλλά ούτε και την υπέρμετρη βία των Αρχών. Αυτή ήταν η σαφής θέση των πολιτικών ομάδων, οι οποίες, όπως και η Επιτροπή, θεωρούν ότι η υπόθεση είναι εσωτερικό ζήτημα της Ισπανίας και μαζί με την Ευρωβουλή υποστήριξαν ότι η επίλυση του ζητήματος μπορεί να γίνει με διάλογο. Χωρίς όμως την ανεξαρτητοποίηση της Καταλωνίας.
Οι επιλογές, η Σκοτία και ο στρατός
Το ερώτημα είναι πώς λύνεται, εάν μπορεί να επιλυθεί, το πρόβλημα όταν έχουμε δυο θέσεις που δεν συναντιούνται. Η μεν ισπανική κυβέρνηση θεωρεί το δημοψήφισμα ως μηδέποτε γενόμενο, οι δε Αρχές της Καταλωνίας το θεωρούν ως βάση συζήτησης. Πώς θα γίνει διάλογος;
Υπάρχουν οι εξής επιλογές για τους εμπλεκομένους: Πρώτη βάση συζήτησης η παραμονή της Καταλωνίας στην Ισπανία με συνταγματικές αλλαγές. Δεύτερη βάση συζήτησης η απόσχιση. Σε μια τέτοια περίπτωση, όμως, το πρόβλημα δεν θα επιλυθεί αλλά θα οξυνθεί, διότι ενδέχεται να μπουν στο παιχνίδι και οι Βάσκοι.
Το ίδιο θα συμβεί και αν ο διεθνής παράγοντας στηρίξει την ανεξαρτησία της Καταλωνίας ειδικώς χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Μαδρίτης. Υπάρχει δηλαδή η περίπτωση που θα πει ναι η Μαδρίτη στην απόσχιση και υπάρχει και εκείνη που θα πει όχι η Μαδρίτη και ναι μέρος της διεθνούς κοινότητας. Η Ε.Ε. ως τέτοια δεν μπορεί να πει ναι εάν δεν συμφωνήσει η Μαδρίτη. Εάν Ισπανία και Ε.Ε. έχουν διαφορετική θέση, το πρόβλημα θα μεταφερθεί στις Βρυξέλλες. Οι επιπλοκές εντός της Ε.Ε. θα είναι τρομακτικές.
Τρίτο, να προχωρήσουν οι Καταλανοί στην ανεξαρτητοποίηση αύριο Δευτέρα ή σε μια άλλη ημερομηνία, οπότε η Μαδρίτη είτε θα επιλέξει τη διπλωματική οδό είτε θα στείλει αστυνομικές δυνάμεις, ακόμη και στρατό, για την επιβολή της εννόμου τάξεως, με ενεργοποίηση του άρθρου 155 του συντάγματος, επί τη βάσει του οποίου μπορεί να αφαιρέσει τις εξουσίες από τις τοπικές Αρχές και προφανώς να τους κηρύξει στασιαστές.
Γίνεται αντιληπτό ότι η κατάσταση θα καταστεί εκρηκτική. Η αποστολή στρατού είναι έσχατη μορφή δράσης, που θα ξυπνήσει, όμως, ακόμη και τον εφιάλτη του Φράνκο. Και ενδεχομένως να χάσει το παιχνίδι ο Ραχόι. Υπάρχουν άλλες επιλογές όπως της καραντίνας. Του αποκλεισμού και των νομικών και διπλωματικών δράσεων.
Εφόσον η ισπανική κυβέρνηση δεν δώσει τη σύμφωνη γνώμη για απόσχιση της Καταλωνίας, τα χέρια της Ε.Ε. είναι δεμένα. Δεν μπορεί να στραφεί εναντίον κράτους μέλους. Συνεπώς, ούτε η Καταλωνία θα μπορεί να αναγνωριστεί ή να υποβάλει αίτηση ένταξης. Ως εκ τούτου, θα συνιστά ένα νέο ψευδοκράτος. Ακόμη και αν δοθούν, στην παρούσα φάση, περισσότερες εξουσίες στην Καταλωνία, ακόμη και αν γίνει ομοσπονδιακό το σύστημα, δεν είναι βέβαιο ότι το ζήτημα θα διευθετηθεί ριζικά. Η ομοσπονδία θα είναι το προηγούμενο στάδιο της απόσχισης. Δεν είναι τυχαίο που οι Άγγλοι δεν αποδέχθηκαν στην περίπτωση της Σκοτίας την επιλογή της ομοσπονδίας.
Από την άλλη, οι Καταλανοί θα πρέπει να εξετάσουν εάν είναι καλύτερα να παραμείνουν εντός της ισπανικής επικράτειας ή εάν θα πρέπει να μετεξελιχθούν σε ένα ψευδοκράτος. Τότε μάλιστα δεν θα είναι σίγουρο εάν θα έχουν την ευημερία που έχουν σήμερα. Διότι πώς θα εμπορεύεται και δη με την Ε.Ε. Με τι νόμισμα και κάτω από ποιες συνθήκες; Θα προκύψουν τρομερές οικονομικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την Ισπανία, αφού η Καταλωνία παράγει το 17% με 20% ολόκληρου του ισπανικού ΑΕΠ.
Η σημασία της κατοχής
Πάμε τώρα και στα καθ’ ημάς. Υπάρχει σχέση με το Κυπριακό ή όχι; Η περίπτωση της κατεχόμενης Κύπρου είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη της Καταλωνίας ή της Χώρας των Βάσκων και της Κριμαίας. Στον βορρά της Κύπρου υπάρχει κατοχή και: 1. Δεν υπάρχει χωριστός λαός. 2. Ο νόμιμος πληθυσμός, σε πλειοψηφία πέραν του 82%, είναι Ελληνοκύπριοι, βιαίως εκδιωχθέντες. Το ίδιο ισχύει και για την ιδιοκτησία της γης. 3. Οι Τουρκοκύπριοι και οι έποικοι δεν συνιστούν λαό. Δεν είναι νόμιμοι αλλά παράνομοι κάτοικοι ως αποτέλεσμα της εισβολής και της κατοχής. Αφενός οι Τουρκοκύπριοι είναι βιαίως από την Άγκυρα μετακινηθέντες πολίτες από τον νότο στον βορρά, αφετέρου οι έποικοι είναι και αυτοί και τα παράγωγά τους -όπως το διεθνές δίκαιο καθορίζει- παράνομοι και προϊόντα εγκλήματος πολέμου. Άλλωστε, με βάση το διεθνές δίκαιο, λαός είναι άνθρωποι που νομίμως κατοικούν σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο επί μακρόν και οι οποίοι έχουν αναπτύξει ιστορία και πολιτισμό.
Στον βορρά δεν συμβαίνει αυτό σε ό,τι αφορά τους εποίκους και τους Τουρκοκυπρίους. Συνεπώς δεν μπορεί να αναγνωριστεί στους Τουρκοκυπρίους και στους εποίκους το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Ταυτοχρόνως, κανένα από τα λοιπά κριτήρια για να αναγνωριστεί το ψευδοκράτος ως νόμιμο κράτος δεν πληρούται.
Το ψευδοκράτος δεν ασκεί αποτελεσματική διοίκηση και εξουσία, η οποία είναι παράνομη. Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Συμβουλίου της Ευρώπης και δη η Τέταρτη Διακρατική Προσφυγή ρητώς τονίζουν ότι οι όποιες Αρχές στο βορρά είναι υποτελείς στην Τουρκία και στον στρατό της. Αυτά όλα τα στοιχεία είναι αντίθετα με εκείνα της Καταλωνίας και των πολιτών της, που καθ'όλα νόμιμοι είναι, εξ ου και η επίκληση της αυτοδιάθεσης, που σκοντάφτει, όμως, επί του παρόντος στο εθνικό σύνταγμα.
Η καραντίνα της Τουρκίας
Εάν πάντως -και εδώ είναι το μάθημα από την Καταλωνία αλλά και από το Κουρδιστάν του βορείου Ιράκ- υπογραφεί λύση ομοσπονδίας, όλα τα ανωτέρω που θεωρούνται ως παράνομα για τους Τουρκοκύπριους και τους εποίκους θα καταστούν νόμιμα. Νομιμοποίηση των τετελεσμένων της κατοχής και της διχοτόμησης.
Εφόσον, δε, καμιά αναφορά δεν υπάρχει στη Συμφωνία της 11ης Φεβρουαρίου για ένα και μόνο λαό, αλλά σε κυριαρχία, που θα πηγάζει εξίσου από Τουρκοκυπρίους και Ελληνοκυπρίους, γίνεται αντιληπτό ότι είναι πολύ πιθανό, εάν δεν υποκύπτουμε στις αξιώσεις της Άγκυρας, να εξελιχθεί μια κατάσταση ανάλογη με εκείνη είτε της Καταλωνίας είτε των Κούρδων του Βορείου Ιράκ είτε του Κοσσυφοπεδίου. Ή γιατί όχι της Κριμαίας. Εάν, μάλιστα, η Ισπανία διατηρείται ακόμη σε συνοχή, αυτό οφείλεται στο ότι δεν είναι ομοσπονδιακό το πολιτειακό της σύστημα και ότι διαθέτει ισχύ ως μεγάλη χώρα που είναι. Εάν ήταν η Καταλωνία και η Χώρα των Βάσκων ομόσπονδα κρατίδια, ανάλογων εξουσιών με αυτές που προσφέρουμε στους Τουρκοκύπριους και στους εποίκους, είτε θα εκβίαζαν και θα κυβερνούσαν αυτοί αντί των Ισπανών είτε θα έφευγαν πολύ ευκολότερα από την Ισπανία απ' ό,τι μπορούν να το πράξουν σήμερα.
Το μάθημα, λοιπόν, από την κρίση στην Καταλωνία δεν είναι να δημιουργήσουμε μια ομοσπονδία και να αλλάξουμε τη μορφή του κυπριακού προβλήματος αντί να το λύσουμε, αλλά θα έπρεπε ως τμήμα της στρατηγικής μας να τεθούν οι Τουρκοκύπριοι στο εξής δίλημμα: Να πουν τι θέλουν, επανενσωμάτωση εδαφών και πολιτών στην Κυπριακή Δημοκρατία επί τη βάσει δημοκρατικών αλλαγών στο πλαίσιο του υφιστάμενου κράτους ή να παραμείνουν ψευδοκράτος. Στην καραντίνα, δηλαδή, που τους καταδικάζει η Τουρκία. Εκτός και αν είναι μόνο δική μας η αντίληψη περί δημοκρατικής συνύπαρξης και όχι δική τους, οπότε είναι πρόδηλο ότι δεν θέλουν λύση, αλλά την ομοσπονδία ως όχημα, ως ένα τανγκό που οδηγεί βήμα-βήμα στην απόσχιση ή την πλήρη τουρκοποίηση.
*Δρ Διεθνών Σχέσεων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου