ΟΧΙ ΑΡΟΥΡΑΙΟΙ, ΟΧΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ! Τι εντύπωση έδωσαν στην αμερικάνικη κοινωνία οι πρώτοι ρωμιοί μετανάστες...

του Νίκου Αργύρη 

Η μυθοπλασία της Ρωμιοσύνης θέλει τους μετανάστες από την Ελλάδα στην Αμερική να είναι δουλευταράδες και οικογενειάρχες, που παρά τις δυσκολίες «τα κατάφεραν». Η ιστορική αλήθεια όμως, είναι εντελώς διαφορετική.

Τα πρώτα «καραβάνια» ρωμιών που έπιασαν τη στεριά των ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα αποτελούνταν από νέους άντρες, χωριάτες, εντελώς αμόρφωτους. Θεωρήθηκαν αμέσως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, κατάλληλοι μόνο για τις δύσκολες και βρώμικες εργασίες. Δεν τους εκτιμούσαν καθόλου. Τους έλεγαν worthless ή filthy greeks. Αντιμετωπίστηκαν με εχθρότητα και προκατάληψη, που οδήγησαν ακόμα και σε πογκρόμ.

Κατ΄αρχήν, οι αμερικάνοι τους κοίταζαν περίεργα, επειδή ήταν ντυμένοι διαφορετικά. Πολλοί από αυτούς πριν φύγουν για την Αμερική φορούσαν ακόμα φουστανέλες. Δεν ήταν όμως μόνο το ότι ντύνονταν, περπατούσαν και φέρονταν διαφορετικά, ότι είχαν άλλη κορμοστασιά και συνήθειες. Οι ρωμιοί δεν είχαν οικογένειες. Τα πρώτα χρόνια είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική μόνο άντρες, οι οποίοι σύχναζαν σε καφενεία και χαρτοπαικτικές λέσχες, όπου μιλούσαν ρωμέικα, φώναζαν και τσακώνονταν.

Γρήγορα οργανώθηκαν και σε συμμορίες. Τα ποσοστά εγκληματικότητάς τους (ανθρωποκτονίες, βιασμοί, κλοπές, ληστείες, πορνεία κ.λπ.) ξεπερνούσαν κατά πολύ τα ποσοστά όλων των άλλων ευρωπαίων. Υπολείπονταν μόνο των μεξικανών. Επιπλέον, το πιο σκούρο από τους αγγλοσάξονες δέρμα τους, έδωσε το σινιάλο ότι ήταν ανατολίτες. Όχι μόνον δεν τους κατέταξαν στους ευρωπαίους, αλλά θεώρησαν ότι δεν ανήκαν καν στη λευκή φυλή. Τους είχαν μία κατηγορία ίδια με τους μαύρους πρώην σκλάβους.

Σε πολλές περιοχές τους επιβάλλονταν οι κανόνες που εφαρμόζονταν και στους μαύρους. Στους κινηματογράφους για παράδειγμα, η πλατεία ανήκε στους λευκούς, ενώ ο εξώστης στους μαύρους και στους ρωμιούς.

Εναντίον τους στράφηκε ακόμα και η ρατσιστική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν.

Φτώχεια στην Ελλάδα

Η Ελλάδα του 19ου αιώνα ήταν μια φτωχή γεωργική χώρα. Πολλοί ήταν αγρότες. Οι καλλιεργήσιμες ιδιοκτησίες ήταν πολύ μικρές στη νότιο Ελλάδα και στα νησιά. Στα μέσα του αιώνα οι περισσότεροι γεωργοί μετά βίας κατάφερναν να επιβιώνουν. Λίγο αργότερα, μια σοβαρή ασθένεια έπληξε τις αμπελοκαλλιέργειες. Τα σταφύλια καταστράφηκαν και η παραγωγή έπεσε. Μόνη λύση ήταν να μεταναστεύσουν στην Αμερική. Η μαζική μετανάστευση από την Ελλάδα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1890 και ως τα τέλη της δεκαετίας του 1920 μετανάστευσαν στην Αμερική περίπου 400.000 ρωμιοί.

Από το χωριό στη Νέα Υόρκη

Είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος τι σκέφτονταν οι ρωμιοί μετανάστες, όταν έφθαναν στη Νέα Υόρκη, γιατί αντιμετώπιζαν έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Έφευγαν από το χωριό τους στην Ελλάδα ─μέχρι τότε οι περισσότεροι δεν είχαν καν γνωρίσει μια μεγάλη πόλη─ και ξαφνικά, έμπαιναν στο πλοίο, περνούσαν τον Ατλαντικό κι έφταναν στη Νέα Υόρκη, μια πολυεθνική, πολυάσχολη μεγαλούπολη με ανθρώπους κάθε καταγωγής. Πολλοί από αυτούς τους δεν είχαν πάει ούτε στην δική τους πρωτεύουσα, την Αθήνα, και ξαφνικά έρχονταν αντιμέτωποι με ιταλούς, εβραίους, ιρλανδούς, με όλες τις διαφορετικές εθνικότητες στη Νέα Υόρκη.

Η Νέα Υόρκη ήταν ο πρώτος σταθμός γι’ αυτούς, όπου και βρήκαν την πρώτη τους δουλειά. Όμως, αναζητούσαν την καλύτερη δυνατή δουλειά. Έτσι, πολλοί έψαχναν να βρουν μέρη να εργαστούν και πέρα από τη Νέα Υόρκη. Γι’ αυτό και έχουμε μια μεγάλη γεωγραφική διασπορά των ρωμιών σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Πήγαιναν όπου είχε δουλειά. Μεγάλο μέρος πήγε βορειοανατολικά, γιατί εκεί υπήρχε εργασία στα κλωστοϋφαντουργεία της Μασαχουσέτης και του Νιου Χάμσαϊρ.

Κατά μια έννοια, το Σικάγο αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό για πιο μακρινούς προορισμούς. Αφού έφταναν στο Σικάγο, μπορούσαν από εκεί να μετακινηθούν δυτικότερα. Τότε κατασκευαζόταν το σιδηροδρομικό δίκτυο. Υπήρχαν πολλά ορυχεία και μεταλλεία στο Κολοράντο και στη Γιούτα.

Η ζωή των ρωμιών εργατών στα ορυχεία και το σιδηρόδρομο ήταν πολύ σκληρή. Ζούσαν σε άθλιες συνθήκες, σε σκηνές και αυτοσχέδιες παράγκες ή σε παλιά, άδεια βαγόνια δίπλα στις γραμμές. Με τόσο κακές συνθήκες ζωής και εργασίας, πολλοί από αυτούς, αν και δεν είχαν ιδέα περί συνδικαλισμού, προσχώρησαν στα εργατικά συνδικάτα. Άλλοι, προσπαθώντας να έχουν μια πιο άνετη δουλειά με περισσότερο κέρδος, στράφηκαν σιγά-σιγά προς την ίδρυση μικροεπιχειρήσεων. Όμως, οι περισσότεροι αμερικάνοι αρνούνταν να εργαστούν για τους ρωμιούς. Έτσι, εκείνοι αναγκάζονταν να παίρνουν αφροαμερικανούς εργάτες. Το 1910 ήταν ανήκουστο για τα δεδομένα στην Αμερική μια κοινότητα λευκών να δέχεται μαύρους εργάτες και μάλιστα να τους πληρώνει μισθό.

Οι πρώτοι ρωμιοί μετανάστες στην Αμερική ζούσαν σε αγελαία κατάσταση εντός καταλυμάτων σε ομάδες ακόμα και των είκοσι ατόμων ανά δωμάτιο.

Βρωμοέλληνες

Ο τρόπος διαβίωσης των ρωμιών ήταν όπως σχεδόν βλέπουμε σήμερα τους μετανάστες στη χώρα μας. Όπως και σήμερα, έτσι και τότε, οι μετανάστες θεωρούνταν πηγή μόλυνσης, κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Έτσι βγήκε το «filthy greeks», δηλαδή «βρωμοέλληνες». Σε πινακίδες έξω από εστιατόρια αναγραφόταν «All American. No rats. No greeks».

Απεργοσπάστες

Όταν πρωτοσυστάθηκαν εργατικά συνδικάτα στην Ουάσινγκτον, οι ρωμιοί αποκλείστηκαν απ’ τις κεντρικές οργανώσεις ως μη λευκοί. Έτσι, σχημάτισαν εργατικό συνδικάτο με τους τούρκους και τους αλβανούς μετανάστες. Συχνά οι ρωμιοί ήταν απεργοσπάστες, γιατί κάποιοι άλλοι που δούλευαν έκαναν απεργία. Οι ρωμιοί έπαιρναν τη θέση τους.

Πογκρόμ

Χαρακτηριστικά ήταν τα πογκρόμ που υπέστησαν κατά καιρούς οι κοινότητες των ρωμιών, όπως του Νιου Χαμσάιρ (1906), του Σικάγο (1907) κ.ά.. Σε ένα συμβάν στην Ουάσινγκτον, αμερικάνοι έβαλαν ρωμιούς σε βάρκα και τους είπαν να μην επιστρέψουν γιατί θα πυροβολούνταν. Το 1909 στη Νότια Ομάχα η χρήση ρωμιών ως απεργοσπαστών σε κινητοποίηση των κατοίκων της περιοχής εξόργισε τον κόσμο. Σε μια ένταση που δημιουργήθηκε συνέπεια αντίδρασης των εργαζομένων, ένας αστυνόμος δολοφονήθηκε από ρωμιό απεργοσπάστη. Τότε σημειώθηκαν λιντσαρίσματα σε όποιον ρωμιό έβρισκαν στους δρόμους και εμπρησμοί των ιδιοκτησιών τους (κατοικιών και καταστημάτων).

Επικίνδυνοι

Ξεφυλλίζοντας τις ομογενειακές εφημερίδες της εποχής, διαπιστώνει κανείς ότι τα ρατσιστικά στερεότυπα σε βάρος των ρωμιών μεταναστών αφθονούσαν στις στήλες του αμερικάνικου Τύπου με θεματολογία που παρουσιάζει εκπληκτικές αναλογίες με όσα γράφονται κι ακούγονται σήμερα στην Ελλάδα για τους ξένους μετανάστες.

Πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό που αποδίδεται στους ρωμιούς, έτσι γενικά, είναι η υψηλή εγκληματικότητα. Καθρέφτης της σχετικής αρθρογραφίας μπορεί να θεωρηθεί η τακτική στήλη «Έλληνες εν Αμερική» του «Ελληνικού Αστέρος» του Σικάγου, που περιείχε ως επί το πλείστον αναδημοσιεύσεις από τον τοπικό Τύπο διάφορων περιοχών: Σε σύνολο 149 ειδήσεων που δημοσιεύθηκαν στις 12 πρώτες εβδομάδες του 1909, οι 78 (ποσοστό 52,3%) αφορούσαν πραγματικά εγκληματικά περιστατικά με δράστες ρωμιούς μετανάστες, ενώ άλλες 16 (10,7 %) ασχολούνταν με παρεμφερείς κατηγορίες που ─λανθασμένα ή «φουσκωμένα»─ τους απευθύνθηκαν. Ακολουθεί επιλογή από χαρακτηριστικά δημοσιεύματα της εν λόγω στήλης.

Τσαντάκηδες

Η εν Φιλαδελφεία της Πενσυλβανίας συνάδελφος “Ημερολόγιον” γράφει ότι συνελήφθη ο έλλην Βουζάνης, κατηγορούμενος ότι κατέριψε χαμαί μίαν αμερικανίδα με τον σκοπόν να της αφαιρέσει τα διαμαντικά και τα πολύτιμα αυτής ενώτια. (15/1/1909).

Βιαστές ανηλίκων

Επίθεσις έλληνος κατά μικράς αμερικανίδος. Εν Πουέβλω της πολιτείας Κολοράδου κατά την εκεί συνάδελφον “Chieftain” συνελήφθη ο έλλην Ιωάννης Σωτηρίου, διότι νύκτα τινά μεθυσμένος ων κατεδίωξε μικράν τίνα αμερικανίδα. Εις τας φωνάς της παιδίσκης προσέτρεξαν κλητήρες, οίτινες συνέλαβον τον μεθυσμένον ομογενή, ον οδήγησαν εις το κρατητήριον, όπου την επομένην κατεδικάσθη εις πρόστιμον 100.000 δολλαρίων και τα έξοδα παρ' όλας τας διαμαρτυρίας του ότι ουδέν κακόν διεννοείτο και ότι η μικρά αμερικανίς ωμοίαζε τα μέγιστα προς την εν τη γενετείρα διαμένουσαν αδελφήν του. (5/2/1909).

Δουλέμποροι ανηλίκων

Κατά την εν Μέμφιδι της πολιτείας Τεννεσή συνάδελφον “Scimiter” συνελήφθησαν οι έλληνες Ηλίας και Νικόλαος Καλαμούζος, κατηγορούμενοι επί παραβάσει του περί μεταναστεύσεως νόμου δια της εισαγωγής ενταύθα ελληνοπαίδων ανηλίκων, ους ετοποθέτουν ως υπαλλήλους εις στιλβωτήρια υποδημάτων, λεγόντες και διαβεβαιούντες ενόρκως προ των μεταναστευτικών αρχών ότι οι εισαγόμενοι ελληνόπαιδες ήσαν συγγενείς των. (19/2/1909).

Βρωμιάρηδες

Την φρικώδη κατάστασιν των ελλήνων αναγιγνώσκομεν εν τη Δέμβερ του Κολοράδου συναδέλφω “Νέα”. Κατά την συνάδελφον ταύτην, ήτις δημοσιεύει εν πλάτει την έκθεσιν του εκεί αστυϊάτρου, 800 έλληνες ζώσιν υπό τους χειρίστους της υγιεινής και ανθρωπότητος κανόνας. Η αστυνομία εύρε περί τους 25 έλληνας κοιμωμένους και διαιτωμένους εις εν στενότατον δωμάτιον. Αμέσως η αστυνομία εξεδίωξε τούτους εκείθεν και απελύμανε καταλλήλως το δωμάτιον τούτο, εξ ου ηπειλείτο η υγεία και του περιοίκου πληθυσμού. Ενεκα τούτου η συνάδελφος επιτίθεται δριμύτατα κατά των ελλήνων, λέγει δ' ότι εκ της ελεεινής τούτων υγιεινής καταστάσεως απειλείται η υγεία όλης της πόλεως. (5/3/1909).

Απεργοσπάστες

Δεν είνε ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά, καθ' ην συμβαίνει ομογενείς να εργάζωνται ως ανταπεργοί. Τούτο είνε κάκιστον, διότι όχι μόνον μισητοί μεταξύ των άλλων ανθρώπων γενόμεθα, αλλά ενεργούμεν και καθ' ημών αυτών, ενώ εκ του άλλου αι διάφοροι αμερικανικαί εταιρείαι μας μεταχειρίζονται ως όργανα, η δε ζωή μας διατρέχει τον έσχατον των κινδύνων. (29/1/1909).

Σωματέμποροι

Έτερον κρούσμα σωματεμπορίας μας έρχεται από την πόλιν Κάνσας της πολιτείας Μιζούρι, κατά την εκεί συνάδελφον “Αστήρ”. Ενεκα τούτων οι επί της μεταναστεύσεως επόπται ήρξαντο σταυροφορίαν κατά των ελλήνων, ενώ αι αμερικανικαί εφημερίδες πλάσσουσι διαφόρους φανταστικάς ιστορίας, αίτινες γράφονται επί το τραγικώτερον προς εξερέθισιν των αμερικανών κατά των Ελλήνων. Το βέβαιον είναι ότι τοιαύτα κρούσματα συμβαίνουσιν, αλλ' είναι όντως πολύ άδικον να μέμφεται ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός δια την παρανομίαν δύο ή τριών ελλήνων ιδιοκτητών στιλβωτηρίων. (1/1/1909, iospress.gr).

Πογκρόμ και στον Καναδά

Η μη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε εκληφθεί από τους καναδούς ως υπεκφυγή, την ώρα που καναδοί στρατιώτες άφηναν τις οικογένειές τους για να πολεμήσουν στο πλευρό της Αντάντ. Η επιστροφή των στρατιωτών βρήκε τους ρωμιούς να έχουν κυριαρχήσει στο εμπόριο και να έχουν διεισδύσει στα οικονομικά του Τορόντο με καταστήματα, εστιατόρια κ.λπ.. Αυτό δεν άρεσε στους βετεράνους καναδούς. Το ποτήρι ξεχείλισε τον Αύγουστο του 1918 όταν βετεράνοι και απλοί πολίτες (γύρω στους 20.000) επιτέθηκαν σε ό,τι ρωμέικο υπήρχε και δεν άφησαν εστιατόριο για εστιατόριο. Οι οδομαχίες κράτησαν σχεδόν τέσσερις με τελικό αποτέλεσμα σωματικές βλάβες ρωμιών (μεταξύ αυτών γυναίκες και παιδιά) και πολλές υλικές ζημιές.

μελέτη του Henry Pratt Fairchild, που εκδόθηκε από το πανεπιστήμιο του Yale, στην οποία συγκρίνονταν οι ρωμιοί με τους λευκούς και τους μαύρους κι εξεταζόταν αν θα μπορούσαν να συνεισφέρουν θετικά στην αμερικάνικη κοινωνία.

Είναι οι ρωμιοί λευκοί;

Το ερώτημα αν οι ρωμιοί ήταν λευκοί ήταν τόσο σοβαρό, που έγινε ειδική έρευνα από ένα σημαντικό επιστήμονα εκείνης της εποχής. Το 1910, ο ανθρωπολόγος Henry Pratt Fairchild ήρθε στην Ελλάδα για να μελετήσει εμπεριστατωμένα τους ρωμιούς και να διαπιστώσει σε ποια φυλή ανήκουν. Δηλαδή έκανε επιτόπια έρευνα και εδώ και στις κοινότητες των ρωμιών μεταναστών στην Αμερική. Προσπαθούσε να καταλάβει πού ανήκαν φυλετικά οι ρωμιοί. Τους σύγκρινε τόσο με τους λευκούς όσο και με τους μαύρους, όχι όμως μόνο ωα προς το χρώμα τους, αλλά κυρίως ως προς την συμπεριφορά τους. Το ερώτημα ήταν αν θα μπορούσαν να συνεισφέρουν θετικά στην αμερικάνικη κοινωνία ή θα αποτελούσαν ένα μεγάλο πρόβλημα.

Το 1911 ο μεγάλου κύρους εκδοτικός οίκος του πανεπιστημίου Yale κυκλοφόρησε ένα σχετικό βιβλίο 340 σελίδων με τα αποτελέσματα των ερευνών του Fairchild.  Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό του απόσπασμα:

Η περίπτωση των σύγχρονων μεταναστών μοιάζει πάρα πολύ με την περίπτωση των νέγρων. Οι νεοφερμένοι βεβαίως τις περισσότερες φορές έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα αντί για σκούρο, όμως στο μυαλό του μέσω αμερικανού οι σύγχρονοι μετανάστες θεωρούνται εν γένει κατώτερες φυλές που τις περιφρονεί και δεν θέλει να τις συναναστρέφεται με όρους κοινωνικής ισότητας. Δουλειά του ξένου είναι να μπει στις στοές, στα χυτήρια, στους υπονόμους, στην αποπνικτική ατμόσφαιρα των εργοστασίων και των εργαστηρίων, έξω στους δρόμους και στους σιδηροδρόμους κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού ή το ορμητικό χιονόνερο και το χιόνι κι αν αποδειχτεί πραγματικός άνδρας κι αναρριχηθεί σε καλύτερη κοινωνική σειρά και πλουτίσει και τακτοποιηθεί, πολύ καλά, να τον δεχτούμε έπειτα από μια-δυο γενιές. Προς το παρόν όμως, βρίσκεται πολύ πιο χαμηλά από εμάς και εναπόκειται σε εκείνον να αποδείξει το αντίθετο.

Ku Klux Klan εναντίον ρωμιών

Οι ρωμιοί αποκαλούνται με διάφορους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς. Τους θεωρούσαν σαν τα αποβράσματα της Ευρώπης, τους αποκαλούσαν λιγδιάρηδες, βρωμοέλληνες κ.λπ.. Όπου πήγαιναν, ακόμα κι όταν περπατούσαν στο δρόμο, οι αμερικάνοι ήταν εχθρικοί προς αυτούς. Τους θεωρούσαν βιολογική απειλή κι η κοινωνία τους αστυνόμευε. Αν κυκλοφορούσε έξω ένας μετανάστης με κάποια λευκή γυναίκα κινδύνευε. Σε αμερικάνικη εφημερίδα της εποχής γράφτηκε: «Λευκή εθεάθη με έλληνα».

Η Ku Klux Klan, νόμιμη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και με κυβερνητική κάλυψη και μεγάλη πολιτική δύναμη καθότι ανάμεσα στα εκατομμύρια των μελών της υπήρχαν γερουσιαστές και κυβερνήτες, ανέλαβε δράση. Εκτός από τους αφροαμερικανούς, κυνήγησε και τους ρωμιούς μετανάστες.

Έκαψε επιχειρήσεις τους, σκότωσε εργαζόμενους κ.λπ.. Μποϊκόταρε τα εστιατόριά  τους, απειλούσε τους πελάτες τους κι ανάγκαζε τους ιδιοκτήτες τους να τα πουλούν και μάλιστα σε χαμηλές τιμές. Στη Νεμπράσκα έκαψαν ολόκληρη την Greek town, ένα μικρό χωριό που υπήρχε εκεί. Οι ρωμιές μετανάστριες δεν πήγαιναν στο γιατρό, γιατί αν ο γιατρός ήταν ρατσιστής ή μέλος της Κου Κλουξ Κλαν φοβούνταν ότι θα τις στείρωνε.

Ρατσιστές και οι ρωμιοί

Το ίδιο ρατσιστές ήταν όμως και οι ίδιοι οι ρωμιοί. Αρνούνταν να μάθουν αγγλικά και να ενταχθούν στην κοινωνία, πράγμα που δεν άρεσε στους αμερικάνους. Μαζεύονταν στα καφενεία τους και μιλούσαν πολιτικά, τσακωνόντουσαν χωρισμένοι σε βενιζελικούς / βασιλικούς, φώναζαν, έπιναν και τζόγαραν, πράγματα ασυνήθιστα για τους βορειοαμερικάνους.

Στο Νότο, όπου οι φυλετικοί διαχωρισμοί ήταν θεσμικά κατοχυρωμένοι, οι ρωμιοί πολλές φορές συγκατάνευσαν στην ιδέα της λευκής κυριαρχίας κι εντάσσονταν  έτσι στην αμερικάνικη κοινότητα. Ρωμιές μητέρες έλεγαν στα παιδιά τους, στους ρωμιούς της δεύτερης γενιάς, να μην παίζουν με τα μαυράκια.

Με τα χρόνια, οι ρωμιοί μετανάστες αντιλήφθηκαν ότι θα έπρεπε να σταματήσουν να συμμετέχουν στο οργανωμένο έγκλημα και να προσαρμοστούν σταδιακά στην αμερικάνικη κοινωνία. Άλλαξαν τρόπο σκέψης, άλλαξαν τη συμπεριφορά τους, ακόμα και την εμφάνισή τους. Έκοψαν τα μεγάλα μουστάκια τους κι άρχισαν να πηγαίνουν σε νυκτερινά σχολεία για να μάθουν αγγλικά.

Πάντως ακόμα και πολύ αργότερα, όταν έκαναν οικογένειες, οι ρωμιοί γονείς δεν ήθελαν τα παιδιά τους ούτε καν να κάνουν παρέα με αμερικανάκια στο σχολείο. Ήθελαν δε να παντρεύονται μόνο ρωμιό ή ρωμιά. Αν παντρευόταν ένα παιδί κάποιον/α που δεν ήταν ρωμιός/ά, δημιουργούνταν πολλά προβλήματα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει μέχρι και σήμερα.

---

Δείτε:

Την ταινία της Μαρίας Ηλιού:

«The journey: Τhe greek american dream».

Το ντοκιμαντέρ της «Μηχανής του χρόνου»:

«Έλληνες μετανάστες στην Αμερική. Από τους διωγμούς στην καταξίωση».

---