Κύπρος, ιστορική προσέγγιση

του Άντη Ροδίτη 

Όπως είναι γνωστό, τον Αύγουστο του 1964, η ελληνική Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, συναινούσης της αντιπολιτεύσεως Παναγιώτη Κανελλόπουλου και με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλέα Κωνσταντίνου, αποφάσισε και πρότεινε στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο την εφαρμογή της Ένωσης. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος αρνήθηκε, τη στιγμή που και οι Αμερικανοί δεν ήσαν καθόλου αρνητικοί. Κάποιος ενδιαφερόμενος εξ Ελλάδος μού απηύθυνε το ερώτημα: «Γιατί ο Παπανδρέου δεν προχώρησες στην κήρυξη της Ένωσης αγνοώντας τον Μακάριο;». Προσπάθησα να συνοψίσω μια απάντηση, την οποία απέστειλα στον ερωτήσαντα και σε 20-25 άλλους ιστορικούς, πολιτικούς και λογοτέχνες. Επειδή δεν υπήρξαν σχόλια (εκτός από ένα θετικό), ούτε καν από εκείνον που υπέβαλε την ερώτηση, την παραθέτω ξανά πιο κάτω, ακόμα πιο συνοπτική, προς περισσότερους:

Όπως έχει ήδη γραφτεί στο βιβλίο Κουράγιο Πηνελόπη, Αρμός 2013, η συμπεριφορά του Γεωργίου Παπανδρέου εκείνες τις μέρες καθορίσθηκε από τις συμβουλές τού συμμαθητή του Κυπρίου διανοουμένου Λουκή Ακρίτα. Ο Λ. Α. ήταν επίσης στενά συνδεδεμένος με τον Βάσο Λυσσαρίδη, μόνιμο υποστηρικτή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, που διατηρούσε και ένοπλες ομάδες ως αντίβαρο στη Μεραρχία!
Έτσι, όταν στις 20 έως 21/8/1964, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος καθυστερούσε την οριστική απάντηση προς τον Υπ. Αμ. Της Ελλάδος Πέτρο Γαρουφαλιά, ταυτόχρονα ενεργούσε, μέσω Λυσσαρίδη, ώστε να ειδοποιηθεί ο Παπανδρέου μέσω του υιού του Ανδρέα (που είχε ήδη μετακινηθεί από ενωτικός σε οπαδό του ανεξαρτησιακού Μακαρίου), να αποσύρει την πρόταση, αλλιώς ο Μακάριος θα εξέθετε στον λαό την πρόταση ως παγίδα διχοτόμησης εφόσον ήταν αμερικανόπνευστη. Μη ξεχνάμε ότι ο κυπριακός λαός τότε, σε πολύ μεγάλο ποσοστό (αν όχι κατά πλειονότητα, αφού μιλούμε για το ΑΚΕΛ συν σοβαρή μερίδα της εμποροβιομηχανικής δεξιάς κ.α.) στήριζε τον Μακάριο και τη διαβρωτική του «πολιτική» κατά της Ελλάδος, της Μεραρχίας και της Ενώσεως. Υπάρχει γι’ αυτό σωρεία στοιχείων και μαρτυριών, όπως αίφνης τα άρθρα του Σάββα Παύλου του 1998, με τίτλο «Συγγνώμην, Μεραρχία». Υποκύπτοντας, λοιπόν, στον εκβιασμό ο Γ. Π. ειδοποίησε τον Γαρουφαλιά να αποσύρει την προς Μακάριο πρόταση άμεσης κήρυξης της Ενώσεως. Αγανακτισμένος ο Γαρουφαλιάς καθυστερούσε να το πράξει κι επέμενε, μέχρι που έλαβε την τελική άρνηση του αρχιεπισκόπου (21/8) συνοδευμένη από την «δικαιολογία» ότι ως ιερωμένος δεν ήθελε… αίματα, που πιθανόν να προέκυπταν αν παρ’ ελπίδα επενέβαιναν οι Τούρκοι (στους οποίους, βέβαια, οι Αμερικανοί, όπως το λεν καθαρά όλα τα έγγραφα, δεν θα επέτρεπαν ποτέ να επέμβουν στρατιωτικά και να υπάρξει ενδονατοϊκή σύρραξη). Πιεσμένος, όμως, τώρα, από τους Αμερικανούς ο Παπανδρέου, ταυτόχρονα με την οδηγία για απόσυρση της πρότασης προς τον Μακάριο, ειδοποίησε τους Αμερικανούς ότι αποδεχόταν την πρόταση συμφωνημένης Ενώσεως με παραχώρηση βάσης με 5% έδαφος επί ενοικίω. Οπότε επενέβη ο Λουκής Ακρίτας και  υπενθύμισε στον Γ. Π. ότι ήταν μέγα σφάλμα να αποδεχθεί την πρόταση των Αμερικανών αφού οπωσδήποτε αυτήν κι αν  απέρριπτε ο Μακάριος! Αντίθετα, θα έπειθε (ήδη τον είχε πεπεισμένο) τον λαό ότι επρόκειτο για προδοσία. Οπότε τι θα έκανε ο Παπανδρέου; Πραξικόπημα δια της Μεραρχίας και δια της Εθνικής Φρουράς, με απρόβλεπτες συνέπειες αν αντιστέκονταν η φρουρά τού Μακαρίου, οι ένοπλοι του Λυσσαρίδη και το ΑΚΕΛ (που επίσης διέθετε όπλα); Έτσι ο Γ. Π. απέσυρε και αυτή την πρόταση. Οι Αμερικανοί προσπάθησαν τότε, μια τελευταία φορά (23/8) όπως δείχνουν τα έγγραφα 479, 462 και το αγγλικό 10368 (25/8): Εφόσον οι Τούρκοι είχαν ήδη επίσης απορρίψει το 5% έδαφος επί ενοικίω (22/8), θα βρίσκονταν ανεπανόρθωτα εκτεθειμένοι μπροστά σε ένα γεγονός εφαρμογής της Ενώσεως και συζήτηση για παραχώρηση εδάφους 5%… μετά! Πώς θα συζητούσαν κάτι που είχαν απορρίψει; Η Ελλάς θα είχε κάθε δικαίωμα να τους αρνηθεί τέτοια συζήτηση μετά την Ένωση. Με αυτή τη λογική ο Υπ. Αμ. Των ΗΠΑ Ντην Ρασκ στο έγγραφο secret 479, της 23ης Αυγούστου 1964, μιλά ακόμα και για ψήφισμα της Γ. Σ. του ΟΗΕ που θα καλούσε την Τουρκία να παραιτηθεί από κάθε δικαίωμα στην Κύπρο και να αποσύρει την εκεί ΤΟΥΡ.ΔΥ.Κ. Τελικά, καταλαβαίνετε ότι ο Παπανδρέου δεν μπορούσε να «αγνοήσει» τον Μακάριο και το συμπέρασμα είναι ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο δεν πραγματοποιήθηκε η Ένωση ήταν η απουσία αλληλοσεβασμού και ειλικρινούς συνεννόησης μεταξύ Παπανδρέου-Μακαρίου, για την οποία αποκλειστικός ένοχος ήταν, δυστυχώς, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, όπως πολύ καλά το ξέρει η Ιστορία.   

Το να γράφουν οι παλαιοί ιστορικοί τις μισές αλήθειες, αφού δεν είχαν υπόψη όλα τα στοιχεία στην εποχή τους, όταν δρούσαν υπό το βάρος του μύθου και των ωφελημάτων που τους παρείχε η μακαριακή και οι επίγονές της διακυβερνήσεις είναι ένα πράμα, αλλά το να μένουν και οι νεότεροι ιστορικοί μας κολλημένοι σε τέτοιες μόνο «πηγές», πώς αλλιώς να το δει κανείς παρά ως ένα ακόμα σύμπτωμα της παρούσας, γενικευμένης παρακμής μας;