Οι αφορισμοί του Γιάννη Τσαρούχη

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 8.10.16

 

Ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν μεγάλος και πολυσχιδής, με το  επί πλέον  ταλέντο να συνοψίζει νοήματα σε ένα απίθανα μικρό «όγκο» λέξεων. Καθώς τα γνωμικά του συνδέθηκαν με την προ-εοκική περίοδο της αντιπαροχής και της αστικής  ακαλαισθησίας, τώρα πλέον φαντάζουν «ξεπερασμένα» και ανενεργά. Όμως σε αυτά εξακολουθεί να υπάρχει ένα  υπόστρωμα κοινωνικού, αισθητικού και χωροταξικού στοχασμού, που παραμένει  «εξορύξιμο»  και  επ’ αόριστο χρηστικό.  

Πρόσφατα ένας δικτυακός τόπος έφερε στην επιφάνεια 29 γνωμικά του Έλληνα συγγραφέα και ζωγράφου, από όπου όμως  απουσίαζαν κάποιες ιστορικές ατάκες του, που αποτέλεσαν κριτικά σουξέ ολόκληρων περιόδων. Να πούμε λ.χ. την βολή του ενάντια στη συμβατική αντίληψη περί πρασίνου, που χαρακτήριζε μια ολόκληρη εποχή αποδασώσεων, πύρινων(προεκλογικών) καταστροφών, συμβατικών αντιλήψεων για τη σχέση πρασίνου και ποιότητας  ζωής : Ο Τσαρούχης εγκωμίαζε τις βραχώδεις επιφάνειες του Υμηττού ως συντελεστές τοπιακού πλούτου και ομορφιάς, μη διστάζοντας να πάει αντίθετα στον  «προοδευτικό»  συρμό…Πρόσφατα στην Κάρπαθο αλλά και παλιότερα στην Ρόδο, είχα την ευκαιρία  να ανακαλέσω την εκπληκτική βολή του εναντίον της υπερδόμησης, μέσα από μια υπόδειξη προς υποψηφίους ευεργέτες : Αν θέλετε να κάνετε  καλό, πάρτε ένα τετράγωνο και κατεδαφίστε το, βάζοντας  αντί της συνηθισμένης  επιγραφής  («Ανηγέρθη δαπάναις του τάδε ») την επιγραφή : «Κατεδαφίσθη δαπάναις του δείνα ».

Ο Τσαρούχης μιλούσε σε μια εποχή οικοδομικού οργασμού, όταν οι βολές εναντίον της καταστροφικής λύσσας των εργολάβων  συνιστούσαν πρελούδιο του οικολογικού κινήματος , όταν για δυο χρονιές (1977-1978) η Ελλάδα ερχόταν δεύτερη παγκοσμίως στην κατά κεφαλήν κατανάλωση οπλισμένου σκυροδέματος ! Κατά δεύτερο λόγο, ο Τσαρούχης μιλούσε τότε που οι ευεργέτες και οι «χορηγοί» παντός είδους – μη εξαιρουμένων των πολιτικών – ήταν ψωνισμένοι με την εμπραγμάτωση της ευεργεσίας τους, έστω κι αν αυτό ήταν απολύτως καταστρεπτικό για το πράσινο ή την αισθητική….

 Το πιο στοχαστικό γνωμικό του Τσαρούχη ήταν αναγεγραμμένο σε ένα από τα έργα του και εξέπεμπε ένα  γριφώδες νόημα : «Προστατεύω τον εαυτό μου, για να εμποδίσω τους άλλους να κάνουν το κακό». Το γνωμικό ήθελε προφανώς να μιλήσει για την απειλή της επικυριαρχίας του κακού μέσω της  προσχώρησης του εαυτού μας, όμως αυτή και μόνο η στριφνότητά του λειτουργούσε διεγερτικά.

Πολλοί από τους 29 αφορισμούς  εκπροσωπούσαν  ένα αμφιθυμικό πνεύμα απέναντι στην ελληνικότητα – πνεύμα έρωτα και μίσους – που έγινε κάποτε δικαιολογημένα ή άλλοτε αδικαιολόγητα, παντιέρα ανθρώπων της τέχνης. Να πρωτοσημειώσω εκείνο το περίφημο «Στην Ελλάδα ποτέ δεν σου συγχωρούν την επιτυχία». Ή το ότι «Οι Έλληνες κονταίνουν τον άλλον για να ψηλώσουν»…

Όλα αυτά,  ωραία γενικώς  αν και συχνά αναπόδεικτα, βρέθηκαν στη διαδρομή της ιστορίας μας. Και χωρίς προγονοπληξία, θα μπορούσαμε να τα κηρύξουμε διατηρητέα…