Γιατί ο Ερντογκαν απειλεί με τη συνθήκη της Λωζάνης

ΤΟΥ  ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΠΟΥΤΣΗ      

Η εμφανής προσπάθεια αναθεώρησης μέρους ή συνολικής ακύρωσης της Συνθήκης της Λωζάνης, από τον πρόεδρο της Τουρκίας Τ. Ερντογάν και το ισλαμικό κόμμα το ΑΚΡ, σχετίζεται ευθέως με πάγιες νέο-οθωμανικές διεκδικήσεις τόσο Αιγαίο, όσο και στα νοτιοανατολικά σύνορα της Τουρκίας (Ιράκ, Κούρδοι, Συρία). Κυρίως όμως, η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στη σημερινή διεθνοπολιτική συγκυρία, δημιουργεί de facto, προβλήματα ασφάλειας και περιφερειακής σταθερότητας.

Οι πόλεμοι στη Συρία, στο Ιράκ, στην Υεμένη, στην Λιβύη, οι ανταγωνισμοί ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ, Ρωσίας και οι συμμαχίες τους με τις τοπικές περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, καθώς επίσης και η ένοπλη δράση των τζιχαντιστών του ISIS και άλλων ακραίων ισλαμικών και τρομοκρατιών οργανώσεων, διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό διεθνές περιβάλλον , που επιβαρύνεται έτι περαιτέρω, με την επιδείνωση των ελληνοτούρκικων σχέσεων που προκαλείται από τα τερτίπια του Τ. Ερντογάν για αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης.

Κυρίως όμως, οι αναθεωρητικές δηλώσεις του Προέδρου της Τουρκίας και οι επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας στην Ιρακινή περιοχή της Μοσούλης, συνδέονται και αποκαλύπτουν τους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς μεγάλων (ΗΠΑ και Ρωσία) και περιφερειακών δυνάμεων (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Τουρκία, Ιράν) , που έχουν ως επίκεντρο το ενεργειακό (εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου) και την ασφάλεια των αγωγών μεταφοράς της
ενέργειας. Εγγυητής της ασφάλειας των αγωγών μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, από την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη, θα είναι το ΝΑΤΟ! Είναι μια λύση «οικονομική» για τις πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην εξόρυξη, εκμετάλλευση και μεταφορά ενεργειακών προϊόντων.

Η τουρκική απειλή για αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης ή η έμπρακτη αμφισβήτησή της και μάλιστα με στρατιωτικά μέσα, συνιστά προσπάθεια ανατροπής της διεθνούς νομιμότητας, «δοκιμάζει» την αντοχή διακρατικών συμμαχιών και «αγγίζει» μείζονα ζητήματα  όπως:  

1. Επαναφέρει θέμα αποστρατιωτικοποίησης νησιών του ανατολικού Αιγαίου και επαναπροσδιορισμού της εθνικής κυριαρχίας σε δεκάδες νησίδες και βραχονησίδες. Πολιτική επιλογή που δυναμιτίζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και επιβαρύνει το ήδη βεβαρυμμένο γεωπολιτικά περιβάλλον της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής μας, που κυριολεκτικά φλέγεται από τις ένοπλες συγκρούσεις και δοκιμάζεται από την «απελπισία» των κατοίκων των βομβαρδισμένων περιοχών (Χαλέπι) και ασφαλώς από το διογκούμενο κύμα προσφύγων.
2. Επιβάλει την παράταση, αλλά και την ισχυροποίηση του Έλεγχου των Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Τουρκίας. Καίριας στρατηγικής σημασίας ο στρατιωτικός έλεγχος της «εισόδου» στο Αιγαίο , άρα και στη Μεσόγειο. Ο Ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας, θα ζητάει την άδεια της Τουρκίας για να κατέβει , μέσω Αιγαίου, στην ανατολική Μεσόγειο και τα ρωσικά πολεμικά πλοία να ελλιμενιστούν στα λιμάνια της Συρίας.
3. Εμμονή στο δόγμα Νταβούτογλου, ότι το Καστελόριζο δεν έχει δική του υφαλοκρηπίδα, άρα και ΑΟΖ. Δηλαδή, υποστηρίζει η τουρκική διπλωματία, η Ελλάδα, δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο και την Αίγυπτο, διότι παρεμβάλλεται η τουρκική ΑΟΖ. Αν επιβληθεί αυτή η άποψη, τότε η Τουρκία θα έχει καταστεί ενεργειακά και γεωπολιτικά πανίσχυρη.
4. Επισημοποίηση των εδαφικών απαιτήσεων της Τουρκίας σε βάρος της Συρίας (κουρδικές περιοχές) και του Ιράκ (πετρελαιοφόρος περιοχή Μοσούλης). Όμως η Μοσούλη είναι μία ακόμη εστία αντιπαράθεσης των ΗΠΑ και της Τουρκίας διότι: Οι αμερικανοί θα βοηθήσουν με την παροχή στρατιωτικών μέσων τις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις στην επιχείρηση για την ανακατάληψη της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος. Ωστόσο, το υπουργείο εξωτερικών του Ιράκ απέρριψε τα σχέδια της Τουρκίας για συμμετοχή και του τουρκικού στρατού στις σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις στη Μοσούλη, προφανώς με υπόδειξη των αμερικανών. Επίσης με την ρητορική για αδικίες στη Συνθήκη της Λωζάννης, ο πρόεδρος της Τουρκίας εκφράζει τη δυσφορία του προς τις ΗΠΑ, που εστιάζονται και στη μη διευθέτηση του Κουρδικού ζητήματος. Στα σχέδια των ΗΠΑ υπάρχει η πρόβλεψη για την δημιουργία της Ανεξάρτητης Κουρδικής Περιοχής στο Β. Ιράκ καθώς και της δημιουργίας μιας ακόμη αυτόνομης Κουρδικής περιοχής κατά μήκος της τουρκο-συριακής συνοριακής γραμμής, περιοχές πιθανής διέλευσης του σουνητικού αγωγού πετρελαίου. Συνεπώς, ο αιματηρός πόλεμος στη Συρία και στο Β. Ιράκ, δεν γίνεται, ούτε για να ανατραπεί το καθεστώς του Άσαντ, ούτε για να εξουδετερωθούν οι τζιχαντιστές του ISIS, αλλά γίνεται για το πετρέλαιο και την ασφαλή μεταφορά του στην Ευρώπη.
5. Ξεκαθάρισμα λογαριασμών σε εσωτερικές υποθέσεις, όπως: Αποκαθήλωση του Κεμαλισμού και του κοσμικού χαρακτήρα του Τουρκικού κράτους, καθώς και την περιθωριοποίηση των Κεμαλιστών και της επιρροής τους στην πολιτική, στο Στρατό και στη Δικαιοσύνη. Ο Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) το οποίο ίδρυσε δεσπόζουν στην πολιτική ζωή της Τουρκίας από το 2002. Επί 14 χρόνια κατόρθωσαν να παγιώσουν την πολιτική κυριαρχία τους σε βάρος της αντιπολίτευσης που εξακολουθεί να έχει ως κορμό το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Λαού (CHP), δημιούργημα του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ).

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Η αμφισβήτηση της ισχύος της Συνθήκης της ΛΩΖΑΝΗΣ, αγγίζει εκ των πραγμάτων και θέματα κυριαρχίας των νησιών του Αιγαίου. Σε ανακοίνωση του Τουρκικού ΥΠΕΞ, επισημαίνεται ότι: «Μεταξύ των προβλημάτων στο Αιγαίο, περιλαμβάνεται και η κυριότητα ορισμένων νησίδων και βραχονησίδων. Τα ζητήματα του Αιγαίου εξετάζονται στο πλαίσιο των υφιστάμενων μηχανισμών διαλόγου με την Ελλάδα».

Η απάντηση από το Ελληνικό Υπουργείο εξωτερικών είναι: «το μοναδικό αντικείμενο των διερευνητικών επαφών, μεταξύ ελλήνων και τούρκων εμπειρογνωμόνων, ήταν και είναι, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας».

Διαχρονική θέση των ελληνικών κυβερνήσεων είναι ότι: δεν υπάρχουν ελληνοτουρκικές διαφορές, αλλά μόνο μονομερείς Τουρκικές διεκδικήσεις, με μοναδική εκκρεμότητα, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο.  

Η Συνθήκη Λωζάνης, που υπέγραψαν εκ μέρους της Ελλάδας και της Τουρκίας ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κεμαλ Αττατούρκ το 1923, καθορίζει και τα σημερινά σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας. (Την Συνθήκη δεν διαπραγματεύτηκε επί τόπου ο Κεμάλ, αλλά ο Ισμέτ Ινονού, η εγγονή του οποίου είναι βουλευτής του Κεμαλικού κόμματος του CHP).

Με το πλέγμα των Συμφωνιών της Λωζάννης (1923), ρυθμίστηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε ευαίσθητες περιοχές όπως στη Θράκη με τη μουσουλμανική - θρησκευτική μειονότητα και με την ανταλλαγή πληθυσμών, αλλά και ρυθμίστηκε το καθεστώς κάποιων νησιών του Αιγαίου. Για παράδειγμα, τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία. Ενώ η Τουρκία παραιτούνταν από κάθε δικαίωμα ή διεκδίκηση από το νησί της Κύπρου.

Το καθεστώς των νήσων Λήμνου και Σαμοθράκης διέπεται από τη Σύμβαση της Λωζάννης, που πράγματι προβλέπει την αποστρατιωτικοποίηση τους. Όμως , στο σκέλος αυτό, αντικαταστάθηκε με τη Σύμβαση του Montreux του 1936. Μάλιστα με αυτή τη συνθήκη η Τουρκία απόκτησε τον έλεγχο των στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου. Το ενδιαφέρον αυτής της Σύβασης είναι η ακύρωση της αποστρατικοποίησης των Στενών και των νησιών, άρα δεν υπάρχει θέμα με την στρατιωτική οχύρωση, της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης, δεν δόθηκε στην Ελλάδα κανένα νησί του Αιγαίου.

Ειδικά για το καθεστώς των νήσων Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας, που επίσης διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης, πουθενά δεν προβλέπεται η αποστρατιωτικοποίησή τους.

Ενώ το 1947, με τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων, τα Δωδεκάνησα αποδόθηκαν στην Ελλάδα, από την Ιταλία.

Είναι ιδιαιτέρως σημαντικές δύο ρητές προβλέψεις των Συνθηκών Λωζάνης και Παρισίων, κυρίως διότι αφορούν το Καστελόριζο. Σύμφωνα με το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάννης “Η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου επί των κάτωθι απαριθμουμένων νήσων, τουτέστι της Αστυπαλαίας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψούς, Σύμης και Κω, των κατεχομένων νυν υπό της Ιταλίας και των νησίδων των εξ αυτών εξαρτωμένων, ως και της νήσου Καστελλορίζου”. Περαιτέρω, το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10.12.1947) προβλέπει : «Η Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου τας κατωτέρω απαριθμουμένας, ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λειψών, Σύμην, Κω και Καστελλόριζον, ως και τας παρακειμένας νησίδας».

Αυτές είναι οι συνθήκες και οι συμβάσεις που οριοθετούν το νομικό και κυριαρχικό πλαίσιο στο Αιγαίο και καθορίζουν και σύνορα της Ε.Ε. με την Τουρκία.

Απόψεις, για ακύρωση των ισχυουσών διεθνών συμβάσεων, δηλαδή αμφισβήτησης της Διεθνούς Νομιμότητας (π.χ. αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης), συνιστούν, προσπάθεια αναθεώρησης του υφιστάμενου κυριαρχικού καθεστώτος στο Αιγαίο, που αναπόφευκτα θα φέρουν σε τροχιά σύγκρουσης την Τουρκία με την Ελλάδα, αλλά και την άμεση εμπλοκή του ΝΑΤΟ, που θα υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Δυτικής Συμμαχίας (ΗΠΑ-Ε.Ε.), πιθανότατα σε βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Είναι σαφές ότι, η εξομάλυνση και βελτίωση των ελληνο-τουρκικών σχέσεων, πέραν της σημασίας της στο διμερές επίπεδο, αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Υπό την προϋπόθεση φυσικά, ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, θα διαμορφώσει μια ανεξάρτητη εξωτερική και αμυντική πολιτική , με γνώμονα τα εθνικά μας συμφέροντα και θα σταματήσει να είναι «υποταγμένη» στις Στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ και στους δογματισμούς του ΝΑΤΟ.  

*

ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ: Το «κλειδί» για την Ελλάδα, στη ρύθμιση των θαλασσίων ζωνών, είναι να συμπεριληφθεί και το νησιωτικό συμπλέγματα του ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟΥ, ως τμήμα της ελληνικής ΑΟΖ. Αλλά για το θέμα αυτό, θα πρέπει να υπάρξει καταρχήν συμφωνία της Ελλάδας με την Τουρκία, που δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.

Το Καστελόριζο είναι το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης, που απέχει 72 ναυτικά μίλια από Ρόδο και 1,25 από τις τουρκικές ακτές.

Στη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (του 1982) αναφέρεται ρητά στο άρθρο 121, ότι όλα τα νησιά που κατοικούνται, δηλαδή που έχουν οικονομική ζωή, διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Άρα, σύμφωνα με το Δίκαιο για την Σύμβαση της Θάλασσας (Montego Bay, 1982), το ΚΑΣΤΕΛΟΡΙΖΟ έχει ΑΟΖ.

Ειδικά για την περίπτωση του Καστελόριζου, η τουρκική διπλωματία υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατόν ένα τόσο μικρό νησί μπροστά από τις τουρκικές ακτές, να έχει ένα τόσο μεγάλο κομμάτι υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ. Και προβάλει το επιχείρημα ότι το σύμπλεγμα των 14 νησίδων-βραχονησίδων της περιοχής του Καστελόριζου (κατοικούνται οι νησίδες Μεγίστη, ΡΩ, Στρογγύλη) διέπεται από ειδικό καθεστώς, των αποκομμένων νησίδων που επικάθονται επί της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Άρα, τα νησιά αυτά δεν διαθέτουν ούτε ΑΟΖ, ούτε και έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, υποστηρίζει η Άγκυρα!

Η Τουρκία , διατείνεται, ότι δεν πρόκειται να συμφωνήσει, ότι το Καστελόριζο ανήκει στην Ελληνική ΑΟΖ, που ως έννοια είναι υπέρτερη της υφαλοκρηπίδας. Επισημαίνουμε ότι, η ΑΟΖ είναι οικονομική και όχι γεωλογική έννοια, όπως η υφαλοκρηπίδα. Αυτός είναι ο λόγος που η τουρκική διπλωματία επιμένει να μιλάει για υφαλοκρηπίδα στην περιοχή του Καστελόριζου.

Η απάντηση από την Ελληνική Διπλωματία θα έπρεπε να είναι η οριοθέτηση της ΑΟΖ, μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας 1982, αγνοώντας τις τουρκικές αιτιάσεις περί παρεμβολής της τουρκικής ΑΟΖ.  

Δευτέρα 10 Οκτωβρίου 2016