Η Ελλάς κλυδωνίζεται αλλά μηδέποτε βυθίζεται

της Έφης Μαρίνου

Ο  95χρονος Νάνος Βαλαωρίτης,  που παρουσιάζει αυτή την περίοδο στην αίθουσα τέχνης ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ  μια έκθεση σχεδίων  ("Ελλάδα, η χώρα του ποτέ και πάντοτε") συνεντευξιάζεται από την Έφη Μαρίνου, που διάλεξε  και τον παραπάνω υπεραισιόδοξο τίτλο για την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ...Βέβαια, το "ποτέ και πάντα" είναι μια απόφανση του Έλιοτ, τον οποίο ο Βαλαωρίτης γνώρισε προσωπικά , αλλά το ζήτημα δεν είναι εκεί :Το ζήτημα είναι ότι  διαβεβαιώσεις αυτού του είδους μας (π.χ. "η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει") μας  χαλαρώνουν και μας κάνουν να ξεχνάμε τους λαούς που υπήρξαν και στη συνέχεια χάθηκαν..Αφού λοιπόν η Ιστορία είναι μια ενδεχομενικότητα, ας κρατήσουμε σαν θετική την παρέμβαση του διαπρεπούς  Λόγιου στην πολιτική και - πάνω απ' όλα- την  δική μας αποφασιστικότητα  για δράση.....ΓΣχ.

• Πώς φτάσατε στην έκθεση μ’ αυτόν τον παιγνιώδη τίτλο;
Επειδή η Ελλάς κλυδωνίζεται αλλά μηδέποτε βυθίζεται... Επίσης χάρη στην παρακίνηση της Αντωνίας Δημητρακοπούλου του Αστρολάβου.
Πρόκειται για μια σειρά κλόουν, μια σάτιρα εμπνευσμένη από την πολιτικοκοινωνική επικαιρότητα. Πολιτικοποίησα το θέμα με τις λεζάντες συσχετίζοντας τις εικόνες με τη σημερινή κατάσταση και κάποια πρόσωπα. Αλλωστε και στο «Πικρό καρναβάλι», τα ποιήματα συνόδευαν σκίτσα με πικρό χιούμορ για την κατάσταση.
• Πώς βλέπετε την κατάσταση στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στον κόσμο;

Παρατηρώντας τη στάση Ευρωπαίων και Αμερικανών σε άλλα χρεωμένα κράτη διαπιστώνεις λιγότερη σκληρότητα. Εξηγώ την τρομερή πίεση που δεχόμαστε με όρους ψυχολογικούς παρά οικονομικούς.
Ανέκαθεν δεν μας αγαπούσαν... Αντιπάθεια προερχόμενη από την αντίθεση Δύσης-Βυζαντίου που προκάλεσε τις γνωστές καταστροφές, την κατάληψη ελληνικών εδαφών κ.λπ., η οποία σ’ έναν βαθμό οφείλεται στην εχθρότητα της ιδιαίτερα μαχητικής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας έναντι της ειρηνόφιλης Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Οι καθολικοί έχουν καταστρέψει ολόκληρους πολιτισμούς στο όνομα του δόγματος. Δεν είναι τυχαία η πολεμική σε Ρωσία, Σερβία κι άλλες βαλκανικές χώρες. Εμείς είμαστε η κατακλείδα αυτής της εχθρότητας η οποία εν μέρει είναι συνειδητή και εν μέρει ασυνείδητη. Κατ’ εμέ το σηκωμένο δάχτυλο της Αφροδίτης αποτυπώνει την πολιτιστική επίθεση που δεχόμαστε πάνω από την οικονομική.
• Το αξιολογείτε περισσότερο από ένα ακραίο δημοσιογραφικό σχόλιο;
Το «Focus», η «Bild», λιγότερο το «Spiegel», είναι έντυπα συνδεδεμένα με τη Μέρκελ. Τέτοια δημοσιεύματα υπακούνε απολύτως στην κρατική πολιτική. Η πολεμική γερμανικών ΜΜΕ προς την Ελλάδα έχει ρίζες. Δεν ξεχνούν τον ρόλο μας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν εννοώ απλώς την αντίσταση. Με την καθυστέρηση που τους κάναμε έχασαν τον πόλεμο. Αυτός ο κρίσιμος μήνας αργοπορίας απέβη μοιραίος.
Αργησαν να χτυπήσουν τη Ρωσία, τους βρήκε ο χειμώνας, νικήθηκαν. Το ομολογεί άλλωστε ο αρχηγός του επιτελείου του Χίτλερ. Στην Αμερική, γινόμουν συχνά δέκτης αυτής της εχθρότητας.
Κάποτε στο Σαν Φρανσίσκο, στη διάρκεια ενός δείπνου υπέστην την εκφρασμένη απέχθεια από τον Γερμανό διευθυντή του Γκέτε. Μου εξομολογήθηκε πως όταν τραυματίστηκε στην Κρήτη μεταφέρθηκε σ’ ένα πρόχειρο ιατρείο που δεν του άρεσε. Οταν μπήκε στο αεροπλάνο είπε: «Επιτέλους πατάω γερμανικό έδαφος». Η Ελλάδα, μια κατεστραμμένη από τους ίδιους χώρα, ήταν και κατηγορούμενη...
• Αλλά το χρέος μας είναι δεδομένο. Κι έχουμε ευθύνη.
Ασφαλώς οι Ελληνες είναι αμαρτωλοί από εποχής Αδάμ αλλά συγχρόνως είναι και αρματολοί… Οι ευθύνες μας χλομιάζουν μπροστά σε εκείνες των Γερμανών, οι απατεωνιές των οποίων είναι εκατονταπλάσιες, ασύλληπτες σε κέρδη. Εξαγοράζουν τα πάντα.

Μου λέτε για τάξη και οικονομία. Πράγματι ο γερμανικός λαός έχει σύστημα, μέθοδο, προνοητικότητα. Δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Δεν είναι τυχαίο που εφηύραν τους φούρνους για τα εκατομμύρια των Εβραίων.
Ως γνήσιοι γραφειοκράτες αναρωτήθηκαν έγκαιρα, νοικοκυρεμένα: Τι θα τους κάνουμε όλους αυτούς;... Αρνούνται τις αποζημιώσεις πολέμου ισχυριζόμενοι ότι η υπόθεση έχει κλείσει. Λάθος, τίποτα δεν έχει κλείσει. Οι υποχρεώσεις για τα εγκλήματα πολέμου δεν εξαλείφονται ποτέ. Εχουμε να κάνουμε με βάρβαρους.
• Πολύ βαρύ ακούγεται αυτό…
Πρόκειται για τη βαρβαρότητα ενός σχιζοφρενούς έθνους που ενώ είναι υπερπολιτισμένο (με τέτοια κληρονομιά στη φιλοσοφία, την επιστήμη, τα γράμματα) φέρεται με νοοτροπία δράκου.
Είναι συμπέρασμα που προκύπτει από αναλύσεις των ίδιων των Γερμανών για τον εαυτό τους. Η Ιστορία δείχνει πως κινούνται μεταξύ φόβου και πανικού στη σκέψη ότι άλλα έθνη τούς ξεπέρασαν σε ιμπεριαλιστική εξέλιξη.
Στον πρώτο πόλεμο απέτυχαν να νικήσουν τους Αγγλους και να κυριαρχήσουν στις θάλασσες. Στον δεύτερο άλλαξαν τακτική αξιοποιώντας τον στρατό. Η Ρωσία έχασε τότε το 1/5 του πληθυσμού της. Πώς να ξεχάσουμε την πολιορκία του Στάλινγκραντ; Απέτυχαν χάρη στην αντίσταση των Ευρωπαίων αλλά και των Σέρβων, του ανθεκτικού λόγω κλίματος ρωσικού λαού.
• Περιγράφετε ένα σύνδρομο ήττας…
Ξεκινάει από τον Μεσαίωνα με τις επιδρομές ξανά εναντίον των Ρώσων, όπου και πάλι ο ρωσικός χειμώνας τούς καταπόντισε κυριολεκτικά στην παγωμένη λίμνη Βαϊκάλη. Οι Ρώσοι περιμένουν πάντα την επίθεση της Δύσης. Ολα όσα γίνονται διεθνώς συνδέονται μεταξύ τους, αλλά η δική μας ατυχία δεν είναι… τυχαία, για να πούμε και κάτι αντιφατικό.
Οι Αμερικανοί προσπαθούν να την περικυκλώσουν από την Κεντρική Ασία και από τις πρώην λαϊκές Δημοκρατίες. Το ίδιο επιχειρούν και οι Ευρωπαίοι. Η εμφάνιση των ισλαμιστών άλλαξε τις συμμαχίες αλλά οι βασικές γραμμές δεν αλλάζουν. Οι ΗΠΑ έχουν πρόβλημα με την εξέλιξη της Κίνας.

Εχοντας ζήσει εκεί ξέρω πώς σκέφτονται. Από την εποχή του δόγματος Μονρόε δεν ήθελαν καμιά σχέση με τον έξω κόσμο. Γρήγορα κατάλαβαν ότι δεν τους συμφέρει η απομόνωση, όπως και τους Ευρωπαίους. Αν το ιδεώδες στη μεταπολεμική Ευρώπη ήταν να εκτονωθούν οι συγκρούσεις, σήμερα αυτές βαθαίνουν κάτω από άλλες συνθήκες με διαφορετικούς τρόπους. Η επίθεση εναντίον της Ελλάδας υπάρχει έστω και υποβόσκουσα επί αιώνες.
Τελευταία εμφανίστηκε ως πογκρόμ που θυμίζει εκείνο κατά των Εβραίων. Πριν από μερικά χρόνια οι Ελληνες στην Ευρώπη δεν μπορούσαν να νοικιάσουν δωμάτιο, αναγκάζονταν να πληρώσουν τα γεύματα πριν τα φάνε…
Το φαινόμενο εξασθένησε πρόσφατα εξαιτίας της κρίσης του προσφυγικού. Το ενδιαφέρον εστιάστηκε αλλού, αποσύρθηκαν τα περί τεμπέληδων και αναξιόπιστων Ελλήνων, αφού οι Ευρωπαίοι αποδείχτηκαν αναξιόπιστοι στις ευρωπαϊκές αρχές. Επίσης έχουν ν’ αντιμετωπίσουν δικά τους σοβαρά προβλήματα.
Το χρέος της Γαλλίας ανεβαίνει, αδυνατεί να ανταγωνιστεί τη βιομηχανική ισχύ της Γερμανίας, κάτι που οι Γάλλοι συνειδητοποιούν σταδιακά. Οι κινητοποιήσεις στα μέτρα λιτότητας είναι πολύ πιο έντονες απ’ ό,τι στη χώρα μας.
• Φοβάστε τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
Αναλύσεις σοβαρών οικονομολόγων, όπως του Πολ Κρούγκμαν, υποστηρίζουν ότι το ευρώ δεν αντιπροσωπεύει πια τίποτα. Δεν υπάρχει η πολιτική, οικονομική ένωση που ισχύει στις Πολιτείες της Αμερικής, άσε τις διαφορετικές κουλτούρες και γλώσσες.
Επειδή το δολάριο έπεσε εξαιτίας του μεγάλου χρέους των ΗΠΑ -οι Κινέζοι αγόρασαν όλα τα ομόλογά τους-, το ευρώ μοιάζει ισχυρό. Ομως αυτό δεν θα διαρκέσει γιατί η ίδια η Γερμανία, απαιτώντας λιτότητα, υπονομεύει τις χώρες που θα τη στήριζαν: Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ελλάδα.
• Τι υπαγορεύει αυτή την πολιτική;
Ο τρόμος του πληθωρισμού. Ακούγεται παιδαριώδες ως επιχείρημα αλλά είναι έτσι. Εζησα στη Γερμανία μέχρι πέντε ετών. Η μητέρα μου αγόραζε ένα αυγό πληρώνοντας πολλά εκατομμύρια μάρκα και μου το έδινε κρυφά, μη δει και στενοχωρηθεί η οικογένεια στο σπίτι της οποίας μέναμε.
Ηταν τέτοιος ο πληθωρισμός τότε που οι άνθρωποι δεν μπορούσαν ν’ αγοράσουν ούτε ένα αυγό. Μια τραγική κατάσταση που γέννησε το τέρας του Χίτλερ. Σήμερα διευθύνουν οι Μέρκελ και Σόιμπλε, ένα ζεύγος περίεργο. Αυτός από τη Δυτική Γερμανία, εκείνη από την Ανατολική, μείγμα εκρηκτικό. Δεν τους εμπιστεύομαι καθόλου. Η Ελλάδα είναι πιόνι στα χέρια τους.
• Η σημερινή κυβέρνηση μπορεί να αντισταθεί;
Οταν πήγε να κουνηθεί της έσφιξαν αμέσως το λουρί με τα capital controls. Γιατί δεν το έκαναν σε άλλη χώρα; Επρεπε να υποτάξουν τον ΣΥΡΙΖΑ και το πέτυχαν. Αν κυβερνούσε η Ν.Δ. δεν θα είχαν εξελιχτεί τα πράγματα με τέτοια δραματική ταχύτητα. Ολοι είμαστε υποταγμένοι, όχι μόνο ο Τσίπρας.
Οποιοσδήποτε κι αν κυβερνούσε δεν θα είχε επιλογή. Η οικονομία είναι ο απόλυτος ρυθμιστής. Ακόμα κι αν καταρρεύσει το ευρώ, εμείς θα... μείνουμε στο ευρώ. Θα το σφίγγουμε στη χούφτα μας…
Η μοίρα μας είναι δεμένη μαζί του. Δεν μπορούμε να φύγουμε, δεν ορίζουμε την τύχη μας μένοντας. Πολλά μπορώ να κατακρίνω στην πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά επιλογή μετά το δημοψήφισμα δεν είχε. Χρειάζεται υπομονή και πονηριά για να μη μας ρίξουν κι άλλο.
• Θα χρησίμευε μια κυβέρνηση συνεργασίας;
Δεν νομίζω. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των Ελλήνων είναι η διχόνοια. Είναι το πρώτο που μαθαίνεις ανοίγοντας την Ιλιάδα: τον καβγά του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, να βρίζονται σαν παιδιά. Είμαστε ατομιστές, εγωιστές αλλά υπό συνθήκες συνεργαζόμαστε. Δουλεύουμε μαζί –δεν είναι τυχαίο φαινόμενο η ελληνική ναυτοσύνη–, θυσιάζουμε τη ζωή μας στα δύσκολα.
Η Αριστερά και οι ακλόνητες ιδεολογίες που γνωρίσαμε πριν από τον πόλεμο τελείωσαν. Χρειαζόμαστε έναν κοινωνικό σοσιαλισμό, μέριμνα για παιδεία, εργασία, περίθαλψη, περιβάλλον.
Ο πλανήτης κινδυνεύει. Μέσα σε πενήντα χρόνια θα χάσουμε γη, πολιτείες θα βρεθούν κάτω από τον ωκεανό. Πρέπει να εκλεγεί η Χίλαρι Κλίντον, δεν γίνεται αλλιώς. Οι άλλοι κωφεύουν.

Ο γαλλικός πολιτισμός είναι ανυπέρβλητος

• Ζήσατε στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Αμερική. Ποια αγαπήσατε;
Οι Γάλλοι είναι ισχυρογνώμονες αλλά ανυπέρβλητοι σε επίπεδο πολιτισμού. Εκεί γνώρισα μια σπουδαία προσωπικότητα, τον διανοούμενο Αντρέ Μπρετόν, λιγότερο ποιητή, περισσότερο πεζογράφο μιας πρόζας που, παραδόξως, είχε κληρονομήσει από τον Προυστ. Ηταν παράδοξο γιατί ο Μπρετόν δεν τον εκτιμούσε. Κι όμως, έχοντας υπάρξει διορθωτής έργων του, γνώρισε βαθιά τον Προυστ, βυθίστηκε στο στιλ του και μοιραία επηρεάστηκε.
Ενα πρωινό που περπατούσαμε στην εξοχή μού εκμυστηρεύτηκε πως πλούσιοι και μοδάτοι τού παράγγελναν έργα, όμως δεν τον πλήρωναν τακτικά, ενώ ο σνομπ Προυστ «ήταν πάντα κύριος»... Ο Μπρετόν, γιος αγροφύλακα από τη Βρετάνη, κατάφερε να εξελιχτεί σ’ αυτό που ξέρουμε.
Κι αυτό αποτελεί θαύμα της γαλλικής παιδείας. Οπως επίσης η εξέλιξη του ταλαντούχου Ρεμπό. Ενας αντίστοιχος νεαρός Ελληνας δεν θα είχε τους δασκάλους. Το σύστημα εδώ είναι τόσο κλειστό, απαρχαιωμένο, που σχεδόν απαγορεύει την άνθηση, την εξέλιξη. Τα Πανεπιστήμια είναι φέουδα, όλα περνούν από πρόσωπο σε πρόσωπο.
• Πώς είναι η καθημερινότητά σας;
Προσπαθώ να επιβιώσω. Βγαίνω, όχι συχνά. Δεν έχω καλή ισορροπία και περιορίζομαι σε ό,τι με αφορά. Πρέπει να συντηρήσω τις δυνάμεις μου. Η περιουσία μου δεν αρκεί πια για να αντιμετωπίσω τους φόρους.
Ζω από τη σύνταξη της Αμερικής και κάποια χρήματα που έχω μαζέψει, αλλά τα έξοδα είναι πολλά εξαιτίας της αναπηρίας της γυναίκας μου. Πρέπει να αντιμετωπίζω και την έμφυτη ακαταστασία μου. Οι κυρίες από τις Φιλιππίνες που εργάζονται στο σπίτι συγυρίζουν, αλλάζουν θέση στα χαρτιά μου, δεν βρίσκω τίποτα...
• Τα διάσπαρτα παντού βιβλία δεν είναι λίγα…
Μόνο από τις ΗΠΑ έφερα 10 χιλιάδες βιβλία. Σε άλλο διαμέρισμα υπάρχουν κι άλλες βιβλιοθήκες. Εχω ήδη δώσει στο Μέγαρο Μουσικής και κάποτε θα διοχετευτούν κι άλλα. Να μπορούν οι νέοι να αποκτήσουν γνώση. Το ερώτημα είναι: Εχουν πάθος; Δεν είμαι σίγουρος, αλλά δεν φταίνε τόσο οι ίδιοι όσο το σύστημα εκπαίδευσης που δεν δημιουργεί ευκαιρίες.
• Το νησάκι Μαδουρή στη Λευκάδα ανήκει στην ιδιοκτησία σας. Πώς είναι να έχει κανείς ένα νησί;
Εκεί πέρασα τα παιδικά μου χρόνια. Ξαναπήγα μετά τον πόλεμο επιστρέφοντας από το Παρίσι με Γάλλους φίλους. Θυμάμαι παλιά τις βάρκες με τα κουπιά για να περνάμε απέναντι.
Ο παππούς μου είχε φέρει ανθρώπους από το Μεγανήσι που καλλιεργούσαν στο νησί. Ενας από αυτούς έμενε εκεί, ο σέμπρος, φροντίζοντας τον εφοδιασμό του σπιτιού. Τα Ιόνια νησιά έχουν πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία μέσα στους αιώνες, το λίμπρο ντόρο πηγαίνει μέχρι το 1200 μ.Χ., η ιδιοσυγκρασία των κατοίκων είναι βαθιά επηρεασμένη από Φράγκους, Γότθους, Βενετσιάνους, Αγγλους.
• Επηρεασμένη και από τη βία που άσκησαν οι πολιτισμένοι κατακτητές...
Εγιναν μεγάλες επαναστάσεις, κυρίως στα Κύθηρα, το νησί της Αφροδίτης, ο παράδεισος των εραστών, όπως θεωρούνταν. Για το οποίο ο Μποντλέρ έγραψε ένα ποίημα περιγράφοντάς το με τα πιο ζοφερά χρώματα εξαιτίας του αίματος που είχε χυθεί.
Ο γαμπρός μου αγόρασε κάποτε ένα οικόπεδο στη Χώρα των Κυθήρων που δεν ήθελε κανείς. Εμαθε μετά ότι ο τόπος ήταν στοιχειωμένος: εκεί έστηναν οι Αγγλοι τις αγχόνες.

Οι νέοι να κινητοποιηθούν, Μεσσίας δεν υπάρχει

• Πώς κρίνετε τους σημερινούς ποιητές;
Αρέσκονται στον θρήνο, τη μελαγχολία, τον ναρκισσισμό. Φυσικά κάποιοι φέρουν το καινούργιο. Στην Ελλάδα της επικίνδυνης στασιμότητας όλοι είναι αυτοδίδακτοι, χωρίς πρόσβαση στη μέθοδο, τη γνώση.
Είμαι πεισματάρης, φύσει αισιόδοξος ακόμα και κόντρα στη λογική. Οταν έφυγα στην Αγγλία βρισκόμουν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αλλά με επανέφεραν οι υπερρεαλιστές γιατί αυτοί είναι αδιόρθωτα αισιόδοξοι… Μου εξήγησαν ότι πρέπει να διατηρούμε πάντα τις αρχές μας έστω κι αν δεν εφαρμόζονται. Πήρα θάρρος…
• Τι θα συμβουλεύατε τους νέους;
Να διαβάζουν για να βελτιωθούν. Να επινοήσουν τρόπους επιβίωσης όπως γινόταν επί Τουρκοκρατίας. Μελετώντας βιογραφίες όπως του Ρήγα Φεραίου, μένεις άφωνος από το κατόρθωμα κόντρα σε συνθήκες απαγορευτικές. Οι νέοι να κινητοποιηθούν, ο Μεσσίας δεν θα έρθει.
• Πιστεύετε στον Θεό;
Τον έχω βρει μόνο μέσα σε βιβλία. Διδάσκοντας Συγκριτική Μυθολογία εντρύφησα σε όλες τις θρησκείες. Είδα τον ρόλο που παίζει ο Θεός ακόμα και στον αθεϊστικό βουδισμό, μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του ινδουισμού.
Δεν πρέπει να κοροϊδεύουμε την πίστη ως γελοίο μύθο ή όπιο των λαών κατά τους πρώτους μαρξιστές. Πρόκειται για τη βαθιά ανάγκη να προβληθείς σε κάτι που θα σε αγκυροβολήσει μέσα στην ύπαρξή σου...