Φτώχειας μορφολογία

Του Γιάννη Σχίζα

Δημοσιεύεται στην ΑΥΓΗ της 26.3.16

Η φτώχεια είναι σκληρή, αλλά η πτώχευση  είναι σκληρότερη… Με αφορμή την παγκόσμια Ημέρα Ποίησης παρακολουθώ μια εκδήλωση   με   θέμα την αμερικάνικη φτώχεια της περιόδου της μεγάλης ύφεσης…Και τελικά φεύγω  με   περισσότερα ερωτηματικά από  απαντήσεις :

Ποιοι είναι φτωχοί;  Μήπως  αυτοί που δεν είναι πλούσιοι;  Μήπως  αυτοί  που στερούνται των στοιχειωδών ανέσεων κάποιας  συγκεκριμένης εποχής;

 Αν φτωχοί θεωρηθούν  οι μη πλούσιοι, τότε αυτός είναι ένας ρελατιβιστικός  ορισμός, μάλλον ανεπαρκής. Αν φτωχοί είναι όσοι στερούνται κάποιων βιοτικών  μέσων (π.χ. καλοριφέρ ) τότε κι εδώ υπάρχει εννοιολογική ασάφεια.  Αν φτωχοί θεωρούνται  αυτοί που βρίσκονται κοντά ή κάτω από το starvation limit – το όριο του λιμού, κατά την Σοσιαλιστική  ορολογία – τότε κάτι βρήκαμε. 

Εν όψει : Φωτογραφία από την Ιθάκη, του Σ.Μελετζή

Η φτώχεια μπορεί να έχει οποιαδήποτε προϊστορία,  όμως η  πτώχευση σχετίζεται με τον προϋπάρξαντα πλούτο, ενώ  επίσης είναι  συνάρτηση  των υποκειμενικών προσδοκιών . Θα έλεγα, όσο πιο πολύ φαντασία, τόσο πιο σκληρή  πτώχευση. Σε αντίθεση με τη φαντασία στην εξουσία, η φαντασία στη φτώχεια είναι αφόρητη.

Νεό- πτωχοι είναι οι παλαιο-εύποροι. Κι αυτοί δεν είναι πολλοί. «Περιβαλλοντικά πτωχοί»  είναι εκείνοι  που περιστοιχίζονται από πτωχούς. Έχεις λόγου χρήματα στην τράπεζα,   μένεις σε σπίτι, βγαίνεις σε ταβέρνες, αλλά περνάς από την οδό Σταδίου και παθαίνεις κατάθλιψη από τα κλειστά καταστήματα : Αντιλαμβάνεσαι ότι είσαι περικυκλωμένος από τη φτώχεια, κι αυτό ακόμη κι αν δεν σημαίνει πολιορκία ή  υποβόσκοντα κίνδυνο,  σημαίνει μοναχικότητα, σημαίνει μια οικονομική Σαχάρα στον περίγυρό σου. Αναγκαστικά κλονίζεσαι – ένα   Σύνδρομο Επίκτητης Ψυχικής    Αβεβαιότητας  αναπτύσσεται μέσα σου.

Υπάρχει και η υποκειμενική φτώχεια, η φτώχεια αυτών που θέλουν πολύ περισσότερα από όσα  έχουν, γιατί εξωθούνται από τον κοινωνικό  περίγυρο. Οι παλιοί οικονομολόγοι συγγραφείς  μίλαγαν για το  “Demonstration effect” – δηλαδή έχεις φολκσβάγκεν και περιπίπτεις σε μελαγχολία εν όψει της ρολσρόϊς του γείτονα.

Σε αντίθεση  πάντως με την υποκειμενική φτώχεια, υπάρχει  ο υποκειμενικός πλούτος. Προσοχή, δεν πρόκειται  για τον μολιερικό «κατά φαντασίαν πλούτο», αλλά για τον βιωμένο πλούτο των ολιγαρκών, των φακίρηδων, των Διογένηδων της σύγχρονης εποχής,  όλων εκείνων που  έτυχε κατά καιρούς να αναρωτηθούν «Μήπως περνούσαμε καλύτερα όταν περνάγαμε χειρότερα»;

Την παραπάνω  έκφραση δανείστηκα για το βιβλίο μου ο «Κήπος», για να δηλώσω  το «συγκριτικό» πνεύμα που αναδύεται συχνά στους ηλικιωμένους, με βάση το οποίο κατά καιρούς προκρίνουν  την παλιά ζωή έναντι της καινούργιας, παρά  τις νέες ανέσεις και δυνατότητες.

Ο Μαρξ διέσωσε ένα γνωμικό της  εποχής του : «Φτωχές χώρες είναι εκείνες όπου οι φτωχοί περνούν καλά» !  Ερώτημα : Θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε  μιά θετική προσδοκία για το μέλλον, αν ολοκληρωθεί η επώδυνη διαδικασία της πτωχοποίησης και προσγειωθούμε  επί τέλους στη φτώχεια;