Η Ε.Ε. ΜΠΑΙΝΕΙ ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗΣ

 Του Wolfang Munchau στους Financial Times

Η προσφυγική κρίση δείχνει να ξεφεύγει από τον έλεγχο, φέρνοντας την ΕΕ αντιμέτωπη με μια από τις πιο δύσκολες στιγμές στην ιστορία της. Είναι η «συμμαχία» Αυστρίας-Αν. Ευρώπης, το χάσμα Γαλλίας-Γερμανίας και τα τέσσερα «ρήγματα» στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Υπάρχει τώρα μια πραγματική πιθανότητα το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου των συνόρων και της μετανάστευσης να καταρρεύσει μέσα σε περίπου 10 μέρες. Στις 7 Μαρτίου, οι ηγέτες της ΕΕ θα πραγματοποιήσουν σύνοδο στις Βρυξέλλες, με τον Τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου.

Η ιδέα είναι να πειστεί η Άγκυρα να κάνει αυτό που απέτυχε να κάνει η Ελλάδα: να προστατεύσει τα νοτιοανατολικά σύνορα της ΕΕ και να σταματήσει τη ροή των προσφύγων/μεταναστών. Υπάρχει πολλή παρασκηνιακή διπλωματία μεταξύ Γερμανίας και Τουρκίας. Το κλίμα στο Βερολίνο, ωστόσο, δεν είναι καλό.

Η ενέργεια που ανέλαβαν η Αυστρία, η Ουγγαρία και άλλες χώρες για να προστατεύσουν τα εθνικά τους σύνορα έχει κλείσει τον δρόμο των δυτικών Βαλκανίων, μέσω του οποίου οι πρόσφυγες/μετανάστες έφταναν στη Γερμανία.

Οι πρόσφυγες βρίσκονται τώρα εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα. Ορισμένοι μπορεί να φύγουν για την Ιταλία με βάρκα. Όταν αυτοί που θα επιβιώσουν από το ταξίδι φτάσουν εκεί, θα περίμενα η Σλοβενία, η Ελβετία και η Γαλλία να κλείσουν τα δικά τους σύνορα. Στο σημείο αυτό, δεν θα πρέπει πλέον να θεωρούμε πως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των επικεφαλής των κυβερνήσεων είναι ένα πολιτικό σώμα που λειτουργεί.

Μια προσφυγική κρίση που ξεφεύγει από τον έλεγχο θα μπορούσε να γύρει την ψήφο στο βρετανικό δημοψήφισμα. Δεν υπάρχει τρόπος η ΕΕ να καταφέρει να χειριστεί δύο τέτοιου μεγέθους ταυτόχρονα σοκ. Σε μια τέτοια περίοδο, ένα Brexit θα ήταν δυνητικά καταστροφικό για την ΕΕ.

Δεν περιμένω ένα τέτοιο καταστροφικό σενάριο, όμως δεν είναι και απίθανο. Η ΕΕ πρόκειται να έρθει αντιμέτωπη με μία από τις πιο δύσκολες στιγμές στην ιστορία της. Τα κράτη-μέλη έχουν χάσει τη θέληση να βρουν κοινές λύσεις για προβλήματα που θα μπορούσαν να λύσουν σε επίπεδο ΕΕ αλλά όχι μόνα τους. Ο πληθυσμός της ΕΕ που ξεπερνά τα 500 εκατομμύρια θα μπορούσε άνετα να απορροφήσει 1 εκατ. πρόσφυγες ετησίως. Κανένα κράτος-μέλος δεν μπορεί να το κάνει αυτό μόνο του, ούτε καν η Γερμανία.

Η τάση για εθνικές λύσεις είναι ιδιαίτερα έντονη στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Η Αυστρία συγκάλεσε μια σύσκεψη δυτικών βαλκανικών χωρών την περασμένη εβδομάδα για να στηριχθούν οι πολιτικές της για περιορισμό του αριθμού των προσφύγων. Ο Βίκτορ Όμπαν, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, διενεργεί δημοψήφισμα για να προκαταβάλει μια συμφωνία για την ποσόστωση στην κατανομή των προσφύγων που προωθούν Βρυξέλλες και Βερολίνο. Οι Ούγγροι σίγουρα θα τον στηρίξουν.

Η κ. Μέρκελ πρέπει να αναλάβει μεγάλο μέρος της ευθύνης. Η πολιτική των ανοικτών συνόρων της ήταν αντιευρωπαϊκή από την άποψη ότι την επέβαλε μονομερώς στη χώρα της και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Για το θέμα συζήτησε μόνο με τον καγκελάριο της Αυστρίας, Βέρνερ Φάιμαν.

Η ΕΕ κινδυνεύει από τέσσερα «ρήγματα». Δεν περιμένω πως θα συμβούν όλα, όμως θα με εξέπληττε αν δεν συνέβαινε κανένα. Το πρώτο είναι μια διάσπαση βορρά-νότου λόγω των προσφύγων. Το επονομαζόμενο σύστημα Σένγκεν για την ελεύθερη μετακίνηση, στο οποίο συμμετέχουν 26 ευρωπαϊκές χώρες, θα μπορούσε να αρθεί επ' αόριστον, ή να γίνει μια «μίνι βερσιόν» του, στην οποία θα συμμετέχουν μόνο η Γερμανία, η Γαλλία και οι χώρες της Μπενελούξ. Η Ιταλία δεν θα συμμετέχει.

Ένα δεύτερο «ρήγμα» βορρά-νότου αφορά στο ευρώ. Εκεί τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η «ηχώ» της κρίσης της ευρωζώνης συνεχίζεται και η ελληνική θέση είναι τόσο μη βιώσιμη όσο ήταν και το περασμένο καλοκαίρι.

Το τρίτο είναι ένα χάσμα Ανατολής-Δύσης. Θα θελήσουν οι ανοικτές κοινωνίες της δυτικής Ευρώπης να συνδεθούν σε μία όλο και πιο στενή ένωση με τύπους σαν τον κ. Όρμπαν ή τους άλλους εθνικιστές της κεντρικής ή ανατολικής Ευρώπης;

Τέλος, υπάρχει το Brexit. Δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Οι δημοσκοπήσεις είναι τόσο άχρηστες όσο ήταν και στις περυσινές εκλογές.

Το σημαντικότερο, η διαμάχη δεν έχει ακόμα αρχίσει για τα καλά. Θα υπάρξουν νέα γεγονότα, νέα δεδομένα, ή ψέματα. Μια βρετανική ψήφος για αποχώρηση από την ΕΕ ίσως πυροδοτήσει δημοψηφίσματα στη Σουηδία ή τη Δανία, αυξάνοντας την αβεβαιότητα.

Μια προσφυγική κρίση που ξεφεύγει από τον έλεγχο είναι τελικά πιο επικίνδυνη για το μέλλον της Ευρώπης απ' όσο ένας κατακερματισμός της ευρωζώνης. Αυτό που κάνει την προσφυγική κρίση πολιτικά πιο φορτισμένη είναι ότι αυτή τη φορά η Γαλλία και η Γερμανία βρίσκονται στα αντίθετα άκρα της επιχειρηματολογίας.

Στο Συμβούλιο Ασφαλείας που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του μήνα στο Μόναχο, δεν με εξέπληξε που άκουσα τον Μανουέλ Βαλς, τον Γάλλο πρωθυπουργό, να επαναλαμβάνει την αντίθεσή του στις επιπλέον ποσοστώσεις για τους πρόσφυγες, όμως με εξέπληξε που τον άκουσα να επικρίνει άμεσα την κα Μέρκελ. Δεν ήταν η Γαλλία αυτή που προσκάλεσε τους πρόσφυγες, δήλωσε.

Το πολιτικό αδιέξοδο για τους πρόσφυγες/μετανάστες μάς λέει πως τα ανοικτά σύνορα της ΕΕ δεν συνάδουν με την εθνική κυριαρχία σε ό,τι αφορά στη μετανάστευση. Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να επιλέξουν. Και θα επιλέξουν την εθνική κυριαρχία.

Μετά από σχεδόν 60 χρόνια ευρωπαϊκής ενοποίησης, εισερχόμαστε στην εποχή της αποσύνθεσης. Δεν είναι απαραίτητο ότι θα οδηγήσει σε επίσημη διάλυση της ΕΕ -αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο-, όμως θα κάνει την ΕΕ λιγότερο αποτελεσματική.

Το σίγουρο είναι πως η προσφυγική κρίση προσθέτει ένα ακόμα «στρώμα» περιπλοκότητας στο βρετανικό debate. Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιου είδους ΕΕ καλούνται να παραμείνουν -ή να φύγουν- οι Βρετανοί. Ο κίνδυνος βρίσκεται μπροστά.

Τετάρτη 2 Μαρτίου