Η προφανής αγωνία του Παναγιώτη Κουρουμπλή να δείξει πως δεν είναι η
Ελλάδα το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης στο προσφυγικό και να διαχειριστεί
την ασφυκτική πίεση των Βρυξελλών, τον οδήγησε να ανακοινώσει ότι η
Ελλάδα συμφώνησε να αναγνωριστεί η Τουρκία ως «τρίτη χώρα ασφαλούς
διέλευσης» και να μιλήσει για «μια μεγάλη υπέρβαση της Ελλάδας, ακριβώς
για να καταδείξει τη διάθεσή της να υπάρξει μια συνολική αντιμετώπιση
του προβλήματος».
Η δήλωση δημιούργησε δικαιολογημένες απορίες, όχι μόνο διότι θα περίμενε κανείς πως αρμόδιο για το ζήτημα είναι το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και διότι ο όρος «τρίτη χώρα ασφαλούς διέλευσης» δεν υπάρχει στο διεθνές ή το ελληνικό δίκαιο.
Μια χώρα εκτός της Ε.Ε. μπορεί να χαρακτηριστεί «ασφαλής τρίτη χώρα», που σημαίνει ότι πληροί τις προϋποθέσεις, για να μπορεί να δεχτεί στην επικράτειά της πρόσφυγες και μετανάστες που επιστρέφονται από την Ε.Ε. ή από άλλα κράτη, χωρίς να κινδυνεύει η ζωή τους και χωρίς να υπονομεύεται το επίπεδο διαβίωσής τους.
Βασικές προϋποθέσεις, για να αναγνωριστεί μια τρίτη χώρα ως τέτοια είναι, για παράδειγμα, ο σεβασμός της αρχής της μη επαναπροώθησης των προσφύγων στις χώρες καταγωγής τους, όπου κινδυνεύει η ζωή τους, και η εξασφάλιση πρόσβασης σε συνθήκες υποδοχής και ένταξης, περιλαμβανομένης της πρόσβασης στην αγορά εργασίας και στο κράτος πρόνοιας.
Περί ασφαλείας
Προφανώς, ο υπουργός είχε υπόψη του τον όρο «ασφαλής τρίτη χώρα προέλευσης», ο οποίος έχει να κάνει με το επίπεδο προστασίας που προσφέρει μια χώρα στους ίδιους τους πολίτες της. Ενας δείκτης που κρίνει, αν είναι ασφαλής μια χώρα προέλευσης, αφορά το ποσοστό των πολιτών της που έχουν ζητήσει και έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα, ακριβώς επειδή κινδυνεύουν στη δική τους.
Σχηματικά, αν το ποσοστό των Ελβετών που έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα είναι 1%, η Ελβετία θεωρείται ασφαλής χώρα προέλευσης. Αν το ποσοστό των Τούρκων που έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα είναι 20%, η Τουρκία δεν θεωρείται ασφαλής χώρα προέλευσης.
Επειδή είναι αυτονόητο πως μια χώρα πρώτα προστατεύει τους πολίτες της και μετά τους υπηκόους τρίτων χωρών, το να είναι ασφαλής η χώρα προέλευσης αποτελεί προϋπόθεση, προκειμένου να μπορεί να χαρακτηριστεί ασφαλής τρίτη χώρα, ώστε να δέχεται τις επιστροφές προσφύγων και μεταναστών.
Ολα είναι σχετικά
Ο χαρακτηρισμός «ασφαλής» για μια χώρα είναι πολύ σχετικός. Μπορεί να χαρακτηρίζεται ασφαλής από την Ε.Ε., όχι όμως και από το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Αυτή είναι, για παράδειγμα, η περίπτωση της Ελλάδας, που έχει καταδικαστεί επανειλημμένως, επειδή οι συνθήκες κράτησης είναι απάνθρωπες και εξευτελιστικές και παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Γι’ αυτό άλλωστε και τα δικαστήρια ευρωπαϊκών κρατών-μελών, ακολουθώντας το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, απαγορεύουν την επιστροφή προσφύγων στην Ελλάδα, ακυρώνοντας στην πράξη τον Κανονισμό του Δουβλίνου που προβλέπει να μένουν οι πρόσφυγες στη χώρα πρώτης υποδοχής. Σχετική οδηγία έχουν εκδώσει άλλωστε η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί.
Ερωτήματα
Είναι λοιπόν απορίας άξιο πώς μπορεί να θεωρηθεί «ασφαλής χώρα» η Τουρκία, όπου το επίπεδο δημοκρατίας και οι εγγυήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπολείπονται κατά πολύ, όχι μόνο για τους υπηκόους τρίτων χωρών, αλλά και για τους ίδιους τους πολίτες της, που παίρνουν κατά κανόνα πολιτικό άσυλο σε άλλες χώρες.
Αλλωστε, η Τουρκία αναγνωρίζει τη Σύμβαση της Γενεύης με γεωγραφικό προσδιορισμό, μόνο δηλαδή για τους Τούρκους πολίτες και όχι για υπηκόους άλλων χωρών, γεγονός που σημαίνει πως δεν αναγνωρίζει την υποχρέωση παροχής ασύλου στους μη Τούρκους. Ενώ και η διαδικασία ασύλου και οι συνθήκες ζωής των προσφύγων στην Τουρκία υπολείπονται κατά πολύ από τα πρότυπα που θέτει η ίδια η Ε.Ε.
Φυσικά, όλα αυτά μπορεί να αλλάξουν στο μέλλον. Θα ήταν μάλιστα ευχής έργο. Εκεί αποσκοπεί άλλωστε η πρόσφατη συμφωνία της Ε.Ε. με την Τουρκία και η παροχή χρηματοδότησης τριών δισ. ευρώ: να βελτιωθεί το σύστημα ασύλου, να υπάρξει πρόσβαση στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας, να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής για τους πρόσφυγες.
Μόνο που όλα αυτά χρειάζονται χρόνο. Η εμπειρία από χώρες της ανατολικής Ευρώπης ή ακόμα και από την Ελλάδα, που ακόμα αγωνίζεται να φτιάξει στοιχειωδώς επαρκές σύστημα υποδοχής και ένταξης, προσδιορίζει τον αναγκαίο χρόνο σε τουλάχιστον τρία χρόνια!
Κατόπιν πιέσεων
Τι σημαίνει τότε η έντονη πίεση που ασκεί από το καλοκαίρι, και πολύ πιο συστηματικά από τον Οκτώβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με κύριο μοχλό τη Γερμανία να χαρακτηριστεί σήμερα «ασφαλής χώρα» η Τουρκία;
Τι άλλο από ακόμη μια προσπάθεια της Ε.Ε. να αποφύγει την ευθύνη να παρέχει διεθνή προστασία στους πρόσφυγες και να μεταφέρει αυτή την ευθύνη σε άλλες χώρες, τις οποίες βαφτίζει «ασφαλείς», προκειμένου να έχει ήσυχη τη συνείδησή της και να μπορεί ανερυθρίαστα να ισχυρίζεται ότι σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Η χτεσινή δήλωση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πως η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα εξ ορισμού, επειδή είναι υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε., εντάσσεται προφανώς στο γνωστό πλαίσιο ασφυκτικής πίεσης που ασκεί η Ε.Ε. για επικοινωνιακούς λόγους, χωρίς να παίρνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες. Σ’ αυτό το πλαίσιο, εντάσσεται και η σημερινή επίσκεψη της Ανγκελα Μέρκελ στην Τουρκία.
Οπως όμως και να χαρακτηρίσει την Τουρκία η Ε.Ε., όσο και να αναγκαστούν να κάνουν «μεγάλες υπερβάσεις» οι Ελληνες υπουργοί, η πραγματικότητα δεν αλλάζει.
Το μόνο που μπορεί να ελπίζει κανείς είναι πως, όταν κληθούν οι αρμόδιες υπηρεσίες να εξετάσουν εξατομικευμένα το ζήτημα της επιστροφής προσφύγων στην Τουρκία, θα πάρουν υπόψη την πραγματικότητα, όχι τους ευσεβείς ή ανίερους πόθους της ευρωπαϊκής ηγεσίας.
Η δήλωση δημιούργησε δικαιολογημένες απορίες, όχι μόνο διότι θα περίμενε κανείς πως αρμόδιο για το ζήτημα είναι το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και διότι ο όρος «τρίτη χώρα ασφαλούς διέλευσης» δεν υπάρχει στο διεθνές ή το ελληνικό δίκαιο.
Μια χώρα εκτός της Ε.Ε. μπορεί να χαρακτηριστεί «ασφαλής τρίτη χώρα», που σημαίνει ότι πληροί τις προϋποθέσεις, για να μπορεί να δεχτεί στην επικράτειά της πρόσφυγες και μετανάστες που επιστρέφονται από την Ε.Ε. ή από άλλα κράτη, χωρίς να κινδυνεύει η ζωή τους και χωρίς να υπονομεύεται το επίπεδο διαβίωσής τους.
Βασικές προϋποθέσεις, για να αναγνωριστεί μια τρίτη χώρα ως τέτοια είναι, για παράδειγμα, ο σεβασμός της αρχής της μη επαναπροώθησης των προσφύγων στις χώρες καταγωγής τους, όπου κινδυνεύει η ζωή τους, και η εξασφάλιση πρόσβασης σε συνθήκες υποδοχής και ένταξης, περιλαμβανομένης της πρόσβασης στην αγορά εργασίας και στο κράτος πρόνοιας.
Περί ασφαλείας
Προφανώς, ο υπουργός είχε υπόψη του τον όρο «ασφαλής τρίτη χώρα προέλευσης», ο οποίος έχει να κάνει με το επίπεδο προστασίας που προσφέρει μια χώρα στους ίδιους τους πολίτες της. Ενας δείκτης που κρίνει, αν είναι ασφαλής μια χώρα προέλευσης, αφορά το ποσοστό των πολιτών της που έχουν ζητήσει και έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα, ακριβώς επειδή κινδυνεύουν στη δική τους.
Σχηματικά, αν το ποσοστό των Ελβετών που έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα είναι 1%, η Ελβετία θεωρείται ασφαλής χώρα προέλευσης. Αν το ποσοστό των Τούρκων που έχουν πάρει άσυλο σε άλλη χώρα είναι 20%, η Τουρκία δεν θεωρείται ασφαλής χώρα προέλευσης.
Επειδή είναι αυτονόητο πως μια χώρα πρώτα προστατεύει τους πολίτες της και μετά τους υπηκόους τρίτων χωρών, το να είναι ασφαλής η χώρα προέλευσης αποτελεί προϋπόθεση, προκειμένου να μπορεί να χαρακτηριστεί ασφαλής τρίτη χώρα, ώστε να δέχεται τις επιστροφές προσφύγων και μεταναστών.
Ολα είναι σχετικά
Ο χαρακτηρισμός «ασφαλής» για μια χώρα είναι πολύ σχετικός. Μπορεί να χαρακτηρίζεται ασφαλής από την Ε.Ε., όχι όμως και από το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Αυτή είναι, για παράδειγμα, η περίπτωση της Ελλάδας, που έχει καταδικαστεί επανειλημμένως, επειδή οι συνθήκες κράτησης είναι απάνθρωπες και εξευτελιστικές και παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Γι’ αυτό άλλωστε και τα δικαστήρια ευρωπαϊκών κρατών-μελών, ακολουθώντας το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, απαγορεύουν την επιστροφή προσφύγων στην Ελλάδα, ακυρώνοντας στην πράξη τον Κανονισμό του Δουβλίνου που προβλέπει να μένουν οι πρόσφυγες στη χώρα πρώτης υποδοχής. Σχετική οδηγία έχουν εκδώσει άλλωστε η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί.
Ερωτήματα
Είναι λοιπόν απορίας άξιο πώς μπορεί να θεωρηθεί «ασφαλής χώρα» η Τουρκία, όπου το επίπεδο δημοκρατίας και οι εγγυήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπολείπονται κατά πολύ, όχι μόνο για τους υπηκόους τρίτων χωρών, αλλά και για τους ίδιους τους πολίτες της, που παίρνουν κατά κανόνα πολιτικό άσυλο σε άλλες χώρες.
Αλλωστε, η Τουρκία αναγνωρίζει τη Σύμβαση της Γενεύης με γεωγραφικό προσδιορισμό, μόνο δηλαδή για τους Τούρκους πολίτες και όχι για υπηκόους άλλων χωρών, γεγονός που σημαίνει πως δεν αναγνωρίζει την υποχρέωση παροχής ασύλου στους μη Τούρκους. Ενώ και η διαδικασία ασύλου και οι συνθήκες ζωής των προσφύγων στην Τουρκία υπολείπονται κατά πολύ από τα πρότυπα που θέτει η ίδια η Ε.Ε.
Φυσικά, όλα αυτά μπορεί να αλλάξουν στο μέλλον. Θα ήταν μάλιστα ευχής έργο. Εκεί αποσκοπεί άλλωστε η πρόσφατη συμφωνία της Ε.Ε. με την Τουρκία και η παροχή χρηματοδότησης τριών δισ. ευρώ: να βελτιωθεί το σύστημα ασύλου, να υπάρξει πρόσβαση στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας, να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής για τους πρόσφυγες.
Μόνο που όλα αυτά χρειάζονται χρόνο. Η εμπειρία από χώρες της ανατολικής Ευρώπης ή ακόμα και από την Ελλάδα, που ακόμα αγωνίζεται να φτιάξει στοιχειωδώς επαρκές σύστημα υποδοχής και ένταξης, προσδιορίζει τον αναγκαίο χρόνο σε τουλάχιστον τρία χρόνια!
Κατόπιν πιέσεων
Τι σημαίνει τότε η έντονη πίεση που ασκεί από το καλοκαίρι, και πολύ πιο συστηματικά από τον Οκτώβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με κύριο μοχλό τη Γερμανία να χαρακτηριστεί σήμερα «ασφαλής χώρα» η Τουρκία;
Τι άλλο από ακόμη μια προσπάθεια της Ε.Ε. να αποφύγει την ευθύνη να παρέχει διεθνή προστασία στους πρόσφυγες και να μεταφέρει αυτή την ευθύνη σε άλλες χώρες, τις οποίες βαφτίζει «ασφαλείς», προκειμένου να έχει ήσυχη τη συνείδησή της και να μπορεί ανερυθρίαστα να ισχυρίζεται ότι σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Η χτεσινή δήλωση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πως η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα εξ ορισμού, επειδή είναι υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε., εντάσσεται προφανώς στο γνωστό πλαίσιο ασφυκτικής πίεσης που ασκεί η Ε.Ε. για επικοινωνιακούς λόγους, χωρίς να παίρνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες. Σ’ αυτό το πλαίσιο, εντάσσεται και η σημερινή επίσκεψη της Ανγκελα Μέρκελ στην Τουρκία.
Οπως όμως και να χαρακτηρίσει την Τουρκία η Ε.Ε., όσο και να αναγκαστούν να κάνουν «μεγάλες υπερβάσεις» οι Ελληνες υπουργοί, η πραγματικότητα δεν αλλάζει.
Το μόνο που μπορεί να ελπίζει κανείς είναι πως, όταν κληθούν οι αρμόδιες υπηρεσίες να εξετάσουν εξατομικευμένα το ζήτημα της επιστροφής προσφύγων στην Τουρκία, θα πάρουν υπόψη την πραγματικότητα, όχι τους ευσεβείς ή ανίερους πόθους της ευρωπαϊκής ηγεσίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου