Εισήγηση σε Ημερίδα του ΣΥΡΙΖΑ/ΕΚΜ της 28.4.2013
Α. Την εγκατάσταση Βιομηχανικών Αιολικών Πάρκων (ΒΑΠ) στο Δήμο Ανατολικής Μάνης, τον τρόπο ειδικότερα με τον οποίο μεθοδεύτηκε η νομιμοποίησή τους σε μια περιοχή κατεξοχήν αντενδεικνυόμενη για τέτοιου μεγέθους επεμβάσεις και
Β. Την αξιολόγηση του ισχύοντος ενεργειακού σχεδιασμού της Λακωνίας και της Πελοποννήσου γενικότερα, με τα σοβαρά κατά την άποψή μου ερωτήματα που προκύπτουν για την τεχνική και οικονομική της εφαρμοσιμότητα.
Α. ΒΑΠΕ ΚΑΙ ΜΑΝΗ
Η εγκατάσταση ΒΑΠΕ στη Μάνη εγκαινιάζεται με τις υπ’αριθμ. 197130/26-3-2012 και υπ’ αριθμ. 197266/30-3-2012 αποφάσεις του ΥΠΕΚΑ δυνάμει των οποίων εγκρίθηκαν περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή και λειτουργία στο όρος Σαγγιά ενός ΑΣΠΗΕ ισχύος 55.3 MW και δυο ΑΣΠΗΕ ισχύος 16,1 MW και 31,1 MW αντίστοιχα.
Με τις ως άνω σχετικές αποφάσεις, το ΥΠΕΚΑ έχει εκδώσει περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις για τοποθέτηση 57 ανεμογεννητριών βιομηχανικού τύπου, ύψους πυλώνα 64-59 μέτρων και διαμέτρου πτερυγίων (δρομέα) 71-82 μέτρων, ύψους συνολικού 110-130 μέτρων, επί του όρους Σαγγιάς στη Μάνη. Επίσης, το ΥΠΕΚΑ επεξεργάζεται άλλα 6 αιτήματα για περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις τοποθέτησης 37 επιπλέον ανεμογεννητριών. Σύνολο 94. Όλες οι Α/Γ είναι προιόντα των εταιρειών ENERCON και REPOWER, γερμανικών συμφερόντων.
Η δυνατότητα εγκατάστασης βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας ανεβαίνει στις 217 Α/Γ και η δημόσια ευχή-δήλωση στο ΕΛΛΑΣ TV του κ. Ανδρεάκου, δημάρχου Ανατολικής Μάνης ήταν “μακάρι να ήταν 250 αλλά δε χωράνε”.
Οι Α/Γ τοποθετούνται όλες πάνω στην κεντρική κορυφογραμμή του Σαγγιά, είναι ορατές στη συντριπτική πλειοψηφία τους από τις κατοικούμενες και παραλιακές περιοχές. Με δεδομένη τη λιτότητα του μανιάτικου τοπίου, καμωμένου από απλές γραμμές, σχήματα και χρώματα, η προσθήκη των ΒΑΠΕ συνιστά αισθητική επέμβαση που ανατρέπει δραστικά μια πολύ ευαίσθητη ισορροπία. Η μετανάστευση και η ερήμωση από τις αρχές του 20ου αι. άφησαν τη Μάνη έξω από τις επιδράσεις της βιομηχανοποίησης, διαφυλάσσοντας την αρχιτεκτονική, τα μονοπάτια και τη Φύση. Ήταν ένα δώρο τελικά για τον τόπο, αφού παρέμεινε ένα ανοιχτό μουσείο με πάνω από 700 Βυζαντινά μνημεία, χωριά με ελάχιστη έως καμιά σύγχρονη παρέμβαση και μια παρθένα ενδοχώρα, με ξεχωριστή και πλούσια ορνιθοπανίδα. Για τη Μάνη αυτή η ταχεία ερήμωση από ανθρώπους υπήρξε ένα ιδιότυπο δώρο,
αφού την άφησε αλώβητη σε μεγάλο βαθμό από τα γνωστά παραπροϊόντα και τις αλλοιώσεις της βιομηχανικής και τουριστικής ανάπτυξης. Έτσι διατήρησε σε μεγάλο βαθμό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της και απόκτησε όλα τα χαρακτηριστικά ενός ανοιχτού μουσείου και φυσικού πάρκου. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλη η περιοχή εντάχθηκε στις ζώνες NATURA 2000 με σημαντικούς περιορισμούς στη δόμηση και τις επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον.
Αυτό λοιπόν το δώρο της ιστορικής συγκυρίας βλέπουμε να υφαρπάζεται βιαίως από τη μετατροπή της Μάνης σε βιομηχανική περιοχή, γεμάτη εργοστάσια. Γιατί κάθε Βιομηχανικό Αιολικό Πάρκο είναι ένα εργοστάσιο, με χιλιάδες τόνους τσιμέντο με διανοίξεις 48 χλμ. δρόμων, όλων στην παρθένο ενδοχώρα και 72 χλμ. υπογείων καλωδίων.
Όλα σε μια περιοχή ανέγγιχτη και βραχώδη, όπου οι συνέπειες από τις διανοίξεις, τους εκβραχισμούς, τις τσιμεντένιες βάσεις, τα καλώδια, τους πυλώνες και όλα τα άλλα θα είναι φυσικά μη αναστρέψιμες και εσαεί παρούσες, όταν περάσουν τα 25 χρόνια που θα εκμεταλλεύονται τον άνεμο της Μάνης οι εργολάβοι. Εννοείται βέβαια ότι οι δρόμοι που θα διανοιχτούν πολλαπλασιάζουν ποικιλοτρόπως την επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα σε μια περιοχή μέχρι τώρα ανέγγιχτη, προσβάσιμη μόνο μέσω του ιστού των αρχαίων μονοπατιών, ο οποίος φυσικά διαλύεται.
Έχει νομίζω ενδιαφέρον να δούμε πώς μεθοδεύτηκε αυτό το θεσμικό και λογικό παράδοξο: να επιτρέπεται η μαζική εγκατάσταση των γιγαντιαίων Α/Γ εκεί όπου το νομοθετικό πλαίσιο για τις περιοχές NATURA 2000 απαγορεύει την τοποθέτηση έστω και μιας πινακίδας.
Για να εγκατασταθούν λοιπόν τα Βιομηχανικά Αιολικά Πάρκα σε προστατευόμενη περιοχή εφευρέθηκε μια νέα μορφή ανεμογεννήτριας, συνδεδεμένης με ειδικό ραντάρ που επισημαίνει την προσέγγιση σμήνους πουλιών και ακινητοποιεί τα πτερύγια. Δεν προσδιορίζεται όμως πόσο μέγεθος πρέπει να έχει το σμήνος ώστε να είναι αντιληπτό. Ούτε ποιο είναι τα χρονικό διάστημα που χρειάζεται για την ακινητοποίηση των πτερυγίων. Άλλωστε και η φτερωτή να σταματήσει, η ανεμογεννήτρια παραμένει.
Επίσης η μέσω αισθητήρων πέδηση των πτερυγίων δεν προβλέπεται στις πτήσεις των μοναχικών πουλιών, των αρπακτικών δηλαδή που έχουν τις φωλιές τους στις περιοχές εγκατάστασης. Εδώ ειδικά αξίζει να εστιάσουμε, ώστε να δούμε πώς στήνεται το περιβαλλοντικώς ορθό ενός περιβαλλοντικού εγκλήματος. Οι ορνιθολογικές μελέτες που συνόδευαν τις αιτήσεις για εγκατάσταση αιολικών πάρκων αποδέχονταν την παρουσία αρπακτικών πουλιών. Εντόπιζαν τα –πάρα πολλά- σημεία σύμπτωσης των πτήσεων των πουλιών με τα σημεία εγκατάστασης των αιολικών πάρκων. Στο τέλος όμως κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα! Με αυτόν τον ευφυή τρόπο η μελέτη ήταν μεν ορθή ως προς τα αντικειμενικά στοιχεία –ώστε να μην προσβάλλεται- αλλά αυθαιρετεί εκεί που μπορεί να αυθαιρετήσει, στο συμπέρασμα του ειδικού. Ο οποίος εκτίθεται μεν κατά την άποψή μου προσωπικά και επιστημονικά, αλλά την υπογραφή του την έχει τελεσιδίκως βάλει και οι ανεμογεννήτριες έχουν πλέον το νόμιμο δικαίωμα να εγκατασταθούν.
Ας μου συγχωρηθεί η εμμονή μου σε αυτήν την λεπτομέρεια. Το παιχνίδι όμως παίζεται πλέον σε αυτές τις λεπτομέρειες και οι κάποτε φυσικοί σύμμαχοι του περιβάλλοντος, οι ορνιθολόγοι, οι βιολόγοι και οι λοιποί ειδικοί του περιβάλλοντος γίνονται πλέον οι άνθρωποι κλειδιά για την καταστροφή του. Όχι όλοι βέβαια. Λίγοι, που όμως αρκούν…Στην εγκατάστασή τους βέβαια συντέλεσαν και οι αποφάσεις του Δασαρχείου Γυθείου που ανακήρυξε συλλήβδην δημόσιες όλες στις εκτάσεις στα ορεινά και η παμψηφεί απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου ότι δεν υφίσταται απειλή για μνημεία ή ευρήματα. Παρά το γεγονός ότι οι τοπικές αρχαιολογικές εφορείες εξέφραζαν σοβαρές επιφυλάξεις, για μια περιοχή ανεξερεύνητη και ανοιχτή στην έρευνα.
Με αυτά λοιπόν η Μάνη κινδυνεύει να μεταβάλει μέσα σε λίγα χρόνια το χαρακτήρα που διατήρησε επί χιλιετηρίδες, στερούμενη με συνοπτικές διαδικασίες από το μοναδικό κεφάλαιο που της έχει μείνει: το περιβάλλον και την αισθητική της μοναδικότητα. Η εγκατάσταση των ΒΑΠΕ υπονομεύει αν δεν ακυρώνει τις επενδύσεις που έχουν γίνει στον τουριστικό τομέα και τις άλλες που μπορούν να γίνουν προς την ήπια αγροκτηνοτροφία. Κι όλα αυτά σε τόπο που μπορεί να προσφέρει πολλά αν απλώς τον αφήσουμε ήσυχο να μας μιλήσει αλλά οι πολυεθνικές και οι εγχώριοι εργολάβοι τον οραματίζονται φιμωμένο από τόνους τσιμέντο, μπάζα και αιολικά εργοστάσια.
Αν βέβαια τους αφήσουμε…
Β. Οι ΑΠΕ και ο ενεργειακός σχεδιασμός της Λακωνίας/ Πελοποννήσου
Δε θα αναφερθώ εκτενώς σε αυτό το θέμα. Έχει αναπτυχθεί ήδη αρκετή ρητορική για την ονομαστική και την παραγματιική προσφορά των ΑΠΕ και ειδικά των Βιομηχανικών ΑΠΕ στην επίλυση τους ενεργειακού προβλήματος της χώρας μας. Θα επιμείνω όμως σε ορισμένες πλευρές του ζητήματος των οποίων η σημασία δεν έχει όσο θα έπρεπε προβληθεί. Θα είμαι σύντομος επειδή έχω ήδη δημοσιεύσει σχετική αναλυτική έκθεση, την οποία επισυνάπτω. Εδώ εν συντομία θα καταθέσω ότι οι πηγές μου προέρχονται από δημοσιευμένες μελέτες της ΔΕΗ, του ΑΔΜΗΕ, της ΡΑΕ, του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου και του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Οι πηγές και τα στοιχεία υπάρχουν στην επισυναπτόμενη τεχνική έκθεση, παραλείπονται εδώ για την οικονομία του παρόντος κειμένου. Θα αναφερθώ μόνο στα συμπεράσματα, αν και θα θεωρούσα πολύ χρήσιμο αν είχαν οι αναγνώστες/ακροατές την υπομονή και το χρόνο να τη διαβάσουν.
α. η προσθήκη όλο και περισσότερων βιομηχανικών ΑΠΕ στο σύστημα μεταφοράς και διαχείρισης της ηλεκτρικής ενέργειας είναι αντιστρόφως ανάλογη της ικανότητας του συστήματος να απορροφήσει την ενέργεια αυτή. Οι ανεμογεννήτριες και τα φ/β που θα προσθέτουμε από εδώ και πέρα θα έχουν όλο και λιγότερη προσφορά στο σύστημα, πράγμα που αποδεικνύουν οι σχετικοί πίνακες της ΔΕΗ. Οι περιβαλλοντικές και άλλες όμως επιπτώσεις της εγκατάστασής τους παραμένουν οι ίδιες.
β. η γενικευμένη εγκατάσταση Βιομηχανικών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΒΑΠΕ) σε μια περιοχή όπως η Πελοπόννησος ή η Κρήτη δημιουργεί νέα δεδομένα στην διακίνηση μεγάλων, πολύ μεγάλων, ηλεκτρικών φορτίων, τα οποία το υπάρχον δίκτυο δεν μπορεί να διακινήσει. Ούτε θα μπορέσει μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, που με τον Ανεξάρτητο Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ήδη υπερχρεωμένο θα γίνουν είκοσι και βάλε. Ποιος λοιπόν ο λόγος να δημιουργηθούν επιπλέον εργοστάσια παραγωγής (ΑΠΕ ή υποστηρικτικά από βιομάζα και φυσικό αέριο) όταν το παραγόμενο ηλ. ρεύμα δεν θα αξιοποιείται;
γ. η συνεχής προσθήκη Βιομηχανικών ΑΠΕ στο σύστημα δημιουργεί σοβαρές αβεβαιότητες ως προς την ασφάλεια του συστήματος. Εισάγουμε μονάδες παραγωγής ενέργειας με μεγάλο βαθμό τυχαιότητας, πράγμα που θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια του συστήματος. Απαιτείται λοιπόν εκθετικά αυξανόμενο κόστος και –πανάκριβη- τεχνολογία αιχμής για να ελεγχθούν οι παράγοντες αυτοί, με εύλογο το ερώτημα ποιος θα την πληρώσει. Να σημειωθεί εδώ ότι με τον ενεργειακό σχεδιασμό Πελοποννήσου, ακόμα και αν οι οραματισμοί του κ. Τατούλη για 8000 MW δεν ευοδωθούν συνολικά, δημιουργείται μια αναλογική σχέση παραγόμενη ισχύος από ΑΠΕ και τυπικές μορφές παραγωγής (λιγνίτη ή φυσικό αέριο) χωρίς διεθνές προηγούμενο. Τα συνήθως προβαλλόμενα παραδείγματα της Δανίας, Ισπανίας, Γερμανίας με μεγάλα όντως ποσοστά έγχυσης ισχύος από ΑΠΕ, έχουν προκύψει από πολυετή τεχνική κρατική συνεργασία, με δίχτυ ασφαλείας τη Γαλλία με τα 25+ πυρηνικά εργοστάσια. Εδώ, η γειτνίαση με Αλβανία, Βουλγαρία, Τουρκία και Κόσοβο (οι τρεις πρώτοι εξαγωγείς ρεύματος) δεν εγγυάται τη σταθερότητα του συστήματος.
δ. Με δεδομένες τις προτάσεις του ΕΜΠ για σταδιακή και πολύ προσεκτική διείσδυση των ΑΠΕ στο σύστημα και των ΔΕΗ-ΔΕΣΜΗΕ που προκρίνει τοπικές και μικρότερης κλίμακας εγκαταστάσεις ΑΠΕ, τίθεται το εύλογο ερώτημα ποιος και πώς προέκρινε την εγκατάσταση Βιομηχανικών αιολικών και φ/β πάρκων. Είναι κατανοητή η βιασύνη των επενδυτών να εξασφαλίσουν περιοχές για εγκατάσταση, αφού πρόκειται για εγκαταστάσεις με μηδενικό επιχειρηματικό ρίσκο, με τον καταναλωτή να επιβαρύνεται όλο και περισσότερο. Πώς όμως η επίσημη πολιτεία παρακάμπτει τον τεχνικό κόσμο της χώρας και αποφασίζει ερήμην τους;
Και ένα καταληκτικό ερώτημα πρόταση: πώς είναι δυνατό μέσα στις τόσες μελέτες, τις χιλιάδες ανθρωποώρες που έχουν αφιερωθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να μην έχουμε μια μελέτη για τις απώλειες του ισχύοντος συστήματος; Πώς είναι δυνατόν να μη γνωρίζουμε το κόστος εκσυγχρονισμου της παραγωγής από υδροηλεκτρικά εργοστάσια και τον μη εισαγόμενο λιγνίτη; Οι συνάδελφοι η/γ στο ΕΜΠ πιθανολογούν ότι η εξοικονόμηση ενέργειας από τον εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος συστήματος ίσως υπερβαίνει σε μεγέθη την παραγόμενη από ΒΑΠΕ, με πολύ μικρότερο κόστος φυσικά. Έτσι θα έχουμε το χρόνο να σχεδιάσουμε τη νέα ενεργειακή μας πολιτική ως χώρα, προσαρμοσμένη στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, με τη συγκατάθεσή τους και με τη συνεργασία της επιστημονικής κοινότητας.
Σημειώσεις :
1. «Λαμβάνοντας υπόψη τις ρεαλιστικές δυσχέρειες στην ανάπτυξη των έργων μεταφοράς και ιδίως τις καθυστερήσεις στις αδειοδοτικές διαδικασίες και τις τοπικές αντιδράσεις, εκτιμάται ότι πολλά από τα έργα της ΜΑΣΜ 2010-14 και ιδίως αυτά που αφορούν την υπερυψηλή τάση, θα ξεφύγουν του χρονικού ορίζοντα της πενταετίας και θα ολοκληρωθούν εντός του χρονικού ορίζοντα της Στρατηγικής ανάπτυξης του Συστήματος (2020-25).» (Μελέτη Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς 2010-14).
2 . Όσον αφορά τους ίδιους τους σταθμούς ΑΠΕ και ιδίως τα αιολικά πάρκα δεν υπάρχει πλέον χώρος για φτηνές λύσεις με ασύγχρονες μηχανές και συνεχείς αποσυνδέσεις λόγω και της παραμικρής διαταραχής στο δίκτυο.
Οι ανεμογεννήτριες θα πρέπει:
- να έχουν δυνατότητα ελεγχόμενης μείωσης της παραγόμενης ενεργού ισχύος (π.χ. με ρυθμό 10% ανά λεπτό) όταν οι συνθήκες συχνότητας του Συστήματος το επιβάλλουν (π.χ. μείωση ισχύος όταν η συχνότητα υπερβεί τα 50,2 Hz και αποσύνδεση όταν υπερβεί τα 51,5 Hz ή μειωθεί κάτω από τα 47,5 Hz),
- να έχουν δυνατότητα μεταβολής της αέργου ισχύος, όταν οι συνθήκες ρύθμισης της τάσης του Συστήματος το επιβάλουν, όπως και οι συμβατικοί σταθμοί,
- να μην αποσυνδέονται σε περίπτωση βύθισης της τάσης (π.χ. μετά από ένα σφάλμα στο δίκτυο) στιγμιαία στο 15% της ονομαστικής και επαναφοράς της άνω του 90% της ονομαστικής εντός 1,5 δευτερολέπτου. […από το σεμινάριο «ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ», Φεβρουάριος 2009, Επιτομή Πολιτικής και Νομοθετικό Πλαίσιο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ)– Δυνατότητες Διείσδυσης των ΑΠΕ στο Ηλεκτρικό Ενεργειακό Ισοζύγιο (Δημήτριος Τσαλέμης -Διδάκτωρ Ηλεκτρολόγος Μηχανικός - Προϊστάμενος Τμήματος Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Υπουργείο Ανάπτυξης).]
. Γενικότερα η εκτίμηση της μέγιστης δυνατότητας παραγωγής στοχαστικής φύσεως (ΑΠΕ) σε ένα σύστημα, παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες και η αντίστοιχη διεθνής εμπειρία σήμερα αφορά ποσοστά εγκαταστημένης ισχύος κάτω του 50% σε σχέση με το μέγιστο φορτίο του Συστήματος (Δανία ~47%, Ισπανία ~35% , Γερμανία ~30%).» ΑΔΜΗΕ, (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) ΜΑΣΜ 2010-14 (Μελέτη Συστήματος Ανάπτυξης Μεταφοράς)
“ … αν και η παραπάνω στάθμη αιολικής διείσδυσης κρίνεται καταρχήν εφικτή, θεωρείται ότι η αύξηση της από τη σημερινή ιδιαίτερα χαμηλή στάθμη θα πρέπει να γίνεται σταδιακά και με ιδιαίτερη προσοχή, δεδομένου ότι όλες οι μελέτες έχουν γίνει με αρκετές υποθέσεις πολλές από τις οποίες παρουσιάζουν αβεβαιότητες, όπως είναι για παράδειγμα η κατασκευή των νέων συμβατικών μονάδων παραγωγής και η λειτουργία ευέλικτων μονάδων παραγωγής που προβλέπονται στο παρόν έργο…Για το σκοπό αυτό προτείνεται οι νέες προσφορές σύνδεσης αιολικών πάρκων από τον ΔΕΣΜΗΕ να δίνονται με το ρυθμό περίπου που εγκαθίστανται νέοι σταθμοί (συμβατικοί ή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και οι μελέτες που περιλαμβάνονται στην παρούσα τεχνική έκθεση, να επικαιροποιούνται σε ετήσια βάση, αλλά και μετά από την ένταξη νέων σταθμών παραγωγής (για παράδοση ονομαστικής ισχύος της τάξεως των 1000 MW) λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά κάθε φορά δεδομένα, καθώς και τη διαρκώς συγκεντρωμένη εμπειρία από τη λειτουργία του συστήματος με αυξανόμενη αιολική διείσδυση”. (ΕΜΠ-Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων: ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΟΛΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ 5 ΕΩΣ 8 GW ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΕΤΟΣ 2025, Φεβρουάριος 2011).
3. Όπως φαίνεται από τις προαναφερόμενες μελέτες, η διασπορά μικρότερου μεγέθους Α/Π που θα ήταν δυνατόν να ενσωματωθούν στα υφιστάμενα δίκτυα μέσης τάσης, θα είχε πολλαπλά οφέλη καθώς θα μείωνε δραστικά τις ανάγκες για νέα έργα υποδομής Υ.Τ., αλλά θα μείωνε σημαντικά και τις ανάγκες μεταφοράς στο Σύστημα και το Δίκτυο.» ΜΑΣΜ 2010-14
Κυριάκος Κοττέας
Από την Οικολογική Πολιτιστική Κίνηση Μάνης
Μέλος του Δικτύου Περιβαλλοντικής και Πολιτιστικής Προστασίας Λακωνίας