Μια κατάσταση, είναι ακατανόητη όταν δεν προσεγγίζεται σε συσχέτιση με τον περίγυρό της…Εξ άλλου η προβολή του ύστερου χρόνου στον παρελθόντα, κάνει δυσνόητη μια ιστορία με όλες τις διακινδυνεύσεις που τη συνόδευαν. Για να κατανοήσουμε την
«τάξη πνευμάτων» του Οκτωβρίου του 1940 πρέπει να δούμε το «κλίμα» μέσα στο οποίο αυτή διαμορφώθηκε και φυσικά να απαλλαγούμε από τις φορτίσεις των ύστερων καταστάσεων : Το 1940 η νίκη εναντίον του φασισμού ήταν αμφίβολη και το μέλλον της Ελλάδας αόρατο....
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Γαλλία ήταν μερικά κατεχόμενη και μερικά είχε συνθηκολογήσει με τον Άξονα, οι Κάτω Χώρες είχαν καταληφθεί, ο αγγλικός στρατός είχε μόλις και μετά βίας διαφύγει από την ηπειρωτική Ευρώπη μέσω Δουνκέρκης. Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε λήξει πριν ένα χρόνο με νίκη του διεθνούς φασισμού, ο Μουσολίνι είχε καταλάβει την Αιθιοπία ενώ ταυτόχρονα διαφαίνονταν οι πολεμικές του διαθέσεις εναντίον της Ελλάδας - για ένα show στρατιωτικής ισχύος, με αποδέκτη τον Γερμανό σύμμαχό του.
Η επίθεση των Ιταλών στις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου, προκάλεσε φόβο έως και πανικό σε πολλούς αμυνόμενους, που έπαιρναν το βάπτισμα του πυρός. Υπήρξαν κρούσματα λιποψυχίας και λιποταξίας, που αντιμετωπίστηκαν από τον επί κεφαλής Στρατηγό Κατσιμήτρο με έκτακτα στρατοδικεία και θανατικές καταδίκες ! Παράλληλα οι ενισχύσεις που απεγνωσμένα αναζητούσαν οι της πρώτης γραμμής «έσπευδαν βραδέως» από διάφορα σημεία της χώρας προς την Ήπειρο, με τους φαντάρους να υποβάλλονται σε 14ωρες εξοντωτικές πορείες μέσα σε ένα σκηνικό πρόωρου και βαρύτατου χειμώνα, με πόδια πληγωμένα από άρβυλα - άλλοτε μικρότερα κι άλλοτε μεγαλύτερα από αυτά που ταίριαζαν στα πόδια τους...
Εκείνες τις πρώτες ημέρες ο Ελληνικός στρατός υποχώρησε μέχρι τον ποταμό Καλαμά, που είχε ένα μήκος 115 χιλιομέτρων ως τις εκβολές του. Σε μια εποχή όχι και τόσο μακρινή από τότε που αθηναϊκή εφημερίδα έγραφε ‘’τεσσαρακοντούτις γέρων εφονεύθη’’ - ο πατέρας μου, έχοντας κάνει στρατιώτης 5 χρόνια (1917-1922) και όντας πλέον 43 ετών, δεν είχε καν επιστρατευθεί , οπότε είχε την ευκαιρία να παρακολουθεί τον ελληνικό τύπο με τις ανταποκρίσεις που έρχονταν από το εξωτερικό. Μου έλεγε λοιπόν ότι τις πρώτες ημέρες του πολέμου, και μέχρι τις 8 Νοεμβρίου οπότε κατέρρευσε πλήρως η επίθεση των Ιταλών, οι Ευρωπαίοι παρακολουθούσαν τον πόλεμο και αναζητούσαν στους «υπαρκτούς χάρτες» τον ποταμό Καλαμά ,αλλά δεν τον εύρισκαν….Οι χάρτες ήταν λίγοι, οι κλίμακές τους μεγάλες, το ελληνικό ποτάμι μικρό, ενώ το Google Earth αποτελούσε επιστημονική φαντασία της εποχής - αν αποτελούσε…
Σήμερα, 70 χρόνια μετά, οι καιροί είναι διαφορετικοί, όμως το ηρωικό πνεύμα -ως ο βαθύτερος πυρήνας του 1940 - εξακολουθεί να είναι ωφέλιμο. Γι αυτό δεν είναι καθόλου περιττό και άσχετο με τη συγκυρία,το να μεταγγίσουμε στο παρόν κάτι από εκείνη την ηρωική
«αποκοτιά» που θριάμβευσε, σε πείσμα των συσχετισμών δύναμης.Με αυτήν ακριβώς τη χρησιμοθηρική στόχευση, ιστορώντας όχι χάριν της ιστορίας αλλά για τις ανάγκες του παρόντος, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ψύχραιμα και χωρίς δογματισμούς , για τις κατάλληλες "τελετουργίες" μνήμης. Για τις παρελάσεις, πορείες, στεφάνια, ομιλίες, θεατρικές εκδηλώσεις - τις όποιες εκδηλώσεις εν πάση περιπτώσει, που είναι ικανές να συντηρήσουν την ουσία του Έπους του 1940….